O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Tuproqqa talabi. 
Kuzgi arpa kuzgi bug‘doyga nisbatan tuproq sho‘riga 
ancha chidamli. Uni sizot suvlari yuza joylashgan tuproqlarda ham ekish 
mumkin. Kuzgi arpa unumdor, g‘ovak, donador tuproqlarda yuqori hosil 
beradi. Mexanik tarkibi og‘ir, loy, botqoqlashgan, juda sho‘rlangan yerlar 
kuzgi arpa uchun yaroqsiz. Tuproq muhiti rN 6-7 b o iishi arpa uchun 
maqbul.
Oziqa moddalarga talabi. 
D onli ekinlar ichida arpa ekini oziq 
moddalarini erta, naychalash davridan boshlab talab qiladi. Bu davrda 
arpa 2/3 kaliy va 46 % fosfor, gullash davrida esa 85 % oziq modda talab 
qiladi. 0 ‘rtacha 1 s don uchun azot 1-1,5 kg, fosfor 0,6-1 kg, kaliy 0,4 kg 
sarf boiadi. Arpa azotli o‘g‘itlarga juda talabchan boiadi. Azotli o‘g‘it 
belgilangan m e’yorda berilishi hosildorlikning oshishiga va oqsilni 0,3-
0,6 % ga ortishiga olib keladi. Bu esa pivo tayyorlashda ishlatiladigan 
arpalar uchun juda muhim. Pivo sanoatida ishlatiladigan arpaning sifatini 
oshirishda fosforli va kaliyli o ‘g‘itlarning ahamiyati katta.
O ‘zbekistonda tumanlashtirilgan arpa navlarining tavsifi
Arpa navlari muayyan bir turga kirishidan qat’i nazar, b a’zi boshqa 
belgilari ham tavsiflanadi, quyidagilarni shu belgilar jumlasiga kiritish 
mumkin:
1. 
Boshog‘ining uzunligi: 
uzun boshoqlar uzunligi 9-12 sm; o ‘rtacha 
boshoq uzunligi 7-9 sm; kalta boshoqlar uzunligi 5-6 sm.

---

2. Qiltig‘ining uzunligi 
(boshog‘ining uzunligiga nisbatan olinadi): 
uzun qiltiqlar boshog‘i uzunligidan 1,5 baravar va undan ortiq keladi; 
o‘rtacha qiltiqlar boshog‘idan bir oz uzun; kalta qiltiqlar boshog‘i bilan 
baravar yoki undan bir oz kalta boiadi.
3. Gul qobiqlarining qiltiqqa aylanish darajasi 
(keskin, asta-sekin va 
serbar b o iish i mumkin). Guli qobiqlarining qiltiq asosi qiltiq asosiga 
tom on asta-sekin kengayib boradi: serbarga qiltiqning asosi keng 
b o ‘ladi.
Arpaning tumanlashtirilgan k o ‘p navlari ham kuzgi, ham bahorgi 
b o iad i, boshqacha aytganda, bularni kuzda ham, bahorda ham ekish 
mumkin. Biologik jihatdan kuzgi navlari kamroq uchraydi.
0 ‘zbekistonda arpaning quyidagi navlari tumanlashtirilgan:
Ayqor, Bolgali, G ulnoz, Q arshinskiy, Q izilqo‘rg ‘on, Lalm ikor, 
Mavlono, Nutans 799, Savruk, Temur, Unumli-arpa, Xonaqox, Feruz.
Ayqor. 
0 ‘zbekiston donchilik ilmiy tekshirish instituti («Don» ilmiy 
ishlab chiqarish birlashm asi)da Tazim x К 25450 (M 671/19 BXR) 
navlarini chatishtirib, yakkalab tanlash y o ii bilan yaratilgan.
Mualliflar: Aripov Yu.A., Mamatqulov Т., Pitonya V.N., Jumabayev 
P.P., Amanov A.A.
1992-yildan respublikaning sug‘oriladigan yerlarida kuzgi ekish 
muddatida davlat ro‘yxatiga kiritilgan.
Duvarak (biologik kuzgi). Pallidum tur xiliga mansub. Boshogi olti 
qatorli, to ‘g‘ri burchakli, o ‘rtacha uzunlikda va zichlikda. Boshoq qipig‘i 
kuchsiz rivojlangan. Gul qipig‘ining qiltig‘iga aylanishi sekin. Q iltigi 
o ‘rtacha uzunlikda, boshoqqa jipslangan, o ‘rtacha kattalikda.
Doni o ‘rtacha kattalikda, cho‘zinchoq-rombsimon, binafsha rangli, 
tuki qisqa toiqinli.
O ita ertapishar, o ‘sish davri 190-220 kun. Yotib qolish va to'kilishga 
bardoshliligi o ‘rtacha 3,7-4,7 ball.
0 ‘rtacha hosildorlik 1996-2000-sinov yillarida gektaridan 42,0-50,8 
sentner. 1000 ta donining vazni 41,0-44,9 g gacha.
Qishloq xo‘jalik kasalliklari va hasharotlari bilan kuchsizdan o ‘rtacha 
darajagacha zararlanadi, o ‘rtacha 10,7 %.