O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Suli ekish usuUari. Suli qatorlab va to r qatorlab ekiladi. T or qatorlab 
ekilganda qatorlab ekilgandagiga nisbatan ancha yuqori hosil beradi.
Urug‘ni ekish chuqurligi. T uproqning namligi, m exanik tarkibi va 
ekish m uddatiga qarab 3-6 sm b o iish i mumkin.
Ekinni parvarish qilish g ‘alla ekin lari b ilan b ir xil, e rta b a h o rd a
k o ‘ndalangiga va diagonaliga borona qilinadi, begona o ‘tlarga qarshi 
kurashiladi, oziqlantiriladi va sug‘oriladi.
Sulini o ‘rib-yig‘ishtirib olish. Suli r o ‘vagidagi ham m a d o n lar bir 
paytda yetilmaydi. Oldin ro ‘vagining yuqorisidagi donlar yetiladi, keyin 
o ‘rtasid ag i va oxirid a r o ‘vakning p a stk i qism idagi d o n la r pishadi. 
Shuning uchun hosilni ikki bosqichli usul bilan yigishtirish yaxshi natija 
beradi. Suli r o ‘vagining ichki qism idagi d onlar m um pishish davriga 
kirganda hosilni yigishtirishni boshlash kerak.
SA VOLLAR
1. Sulining x a lq x o ja lig id a g i aham iyati, ekin m a ydon lari va
hosildorligi.
2. Sulining botanik t a ’rifini izohlang.
3. Sulining biologik xususiyatlari va navlarini t a ’riflang.
4. Suli yetishtirish texnologiyasini tushuntiring.
3.4. M akkajo‘xori
Xalq xo‘jaligidagi ahamiyati. M akkajo‘xori eng qimmatli va sermahsul 
donli ekinlardan b o iib , har xil m aqsadlarda ishlatiladi. Chorvachilikda 
yem-xashak, insonlar uchun oziq-ovqat va sanoatda qayta ishlash uchun 
xom ashyo hisoblanadi. D oni tarkibida 65-70 % uglevodlar, 9-12 % oqsil, 
4-8 % moy, 13 % suv, 2,4 % selluloza, mineral tuzlar va vitaminlar b o ia d i. 
B utun dunyodagi m am lak atlard a m a k k a jo ‘xori donining qariyb 20% 
oziq-ovqat sifatida ishlatiladi. U ning donidan un, yorma, shirin j o ‘xori,

---

konserva, b o d ro q va b o sh q a o ziq -o v qat m ah su lo tla ri tayy o rlan ad i. 
S anoatda don id an (qayta ishlab) kraxm al, etil spirti, dekstrin, pivo, 
glukoza, sh ak ar, qiyom , sirop, asal, yog‘, sirka kislota, E vitam in, 
askorbin va glutam in kislotalari olinadi. D onning m urtagida 40 % yog‘ 
b o ‘ladi. M akkajo'xori m urtagidan olingan m oydan davolash m aqsadida 
fo yd alanilad i. M a k k a jo ‘xori poyasi, bargi, so ‘tasi v a z o ‘g‘o tasid an
q o g ‘oz, k a r to n , 
lin o le u m , v isk o z a , iz o la ts iy a m a te r ia lla r i, 
aktivlashtirilgan k o ‘mir, su n ’iy p o ‘kak, plastm assa, og‘riqsizlantiruvchi 
m o d d a la r, yelim , b o 'y o q , sm o la va b o sh q a k o ‘p g in a m a h s u lo tla r 
tayyorlanadi. M akk ajo ‘xori doni barcha turdagi hayvonlar va qushlar 
uchun eng yaxshi oziqa hisoblanadi. 1 kg quruq doni 1,34 oziq birligiga 
teng va tark ib id a 78 g hazm lanadigan p rotein b o ‘ladi. M a k k ajo ‘xori 
d o n i 
o m ix ta
yem
ta y y o r la s h
s a n o a tid a
k o ‘p 
is h la tila d i. 
M akk ajo‘xorining poyasi h a tto don to ‘la pishganda ham to ‘yimliligini 
s a q la b q o la d i v a h a y v o n la r g a y e d iris h u c h u n fo y d a la n ila d i. 
M akk ajo‘xorining 100 kg quritilgan poyasida 37 oziqa birligi bor, 100 
kg so ‘ta o ‘zagida esa 35 oziqa birligi bor.
M am lakatim izda m ak k a jo ‘xori silos tayyorlanadigan ekin sifatida 
birinchi o ‘rin d a turadi. M a k k a jo ‘xori silosi yaxshi hazm b o ia d i va 
parhezlik xususiyatiga ega. Oziq uchun ham m adan k o ‘p ro q uning doni 
endigina q o ta boshlagan (yoki sut m um pishiqligida) dum bul so ‘tali 
poyasidan tay yo rlangan silos hisoblanadi. Bu d av rd a so ‘tasining 60 
% sut-m um pishiqligida. b o ‘ladi. Bu v a q td a o ‘sim lik lar h ali k o ‘m- 
k o ‘k va sersuv b o ‘ladi. B unday silosning 1 kg d a 0,30 oziq birligi 
b o i a d i .
M a k k a jo ‘xori d alan in g beg o n a o ‘tla rd a n to z a la n ish id a m uhim
aham iyatga ega, chunki m akkajo‘xori gullaguncha k o ‘kat oziq sifatida 
ishlatiladi. Bu davrda k o ‘k massasi tarkibida protein miqdorining k o ‘pligi 
bilan farq qiladi.
Sug‘oriladigan yerlarda avgust oyida ekilgan m ak k a jo ‘xori k o ‘kat 
oziq yoki p ich a n b o i a d i . Q a to r o ra la rig a ishlov b erilad ig a n ekin 
b o ig a n lig i uchun to ‘g ‘ri agrotexnika q o ila n ilg a n d a dalani begona 
o ‘tlardan toza holda qoldiradi, alm ashlab ekishda yaxshi o ‘tm ishdosh 
e k in
h is o b la n a d i. 
M a m la k a tim iz n in g
ja n u b iy
tu m a n la r id a
m akkajo‘xoridan bir yilda 2 m arta hosil olish mumkin. M akkajo‘xorining 
qimmati shundaki, uni yetishtirishda 2 vazifa - don zaxiralarini to id irish
va silos qilish vazifalari hal qilinadi. M akkajo‘xoridan ham m asi b o iib

---