O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

= 104,1% 
, y a ’ni 104 kg/ga b o ‘lib chiqadi.
96
D em ak haq iqiy (hisoblab chiqilgan) ekish m e’yori belgilangan 
m e’yorining 100 ga k o ‘paytirilib, uru g‘larning ekishga yaroqlilik foiziga 
b o ‘lingan qismiga teng ekan.
5.5. Urug‘larning solishtirma og‘irligini topish
U ru g ‘larn in g so lish tirm a o g ‘irligi fiziologik jih a td a n nech o g ‘lik 
yetilganligini yetarlicha to ‘liq tavsiflab beradi. G ‘alla o ‘simliklari bilan 
d uk k akli o ‘sim liklarning u ru g ‘lari yetilgan sayin h am d a o ‘rib-yig‘ib 
olingandan keyin to ‘lishuvi davrida solishtirm a og‘irligi ortib boradi. 
U r u g ‘la r u z o q s a q la n a d ig a n b o ‘lsa, q u ru q m o d d asi n a fa s olish ga 
s a rfla n is h i n a tija s id a o ‘z s o lis h tirm a o g ‘irlig in i k a m a y tir ib
q o ‘y a d i.U ru g ‘la rn i so lish tirm a o g ‘irligiga q a ra b sa ra lash v a qiyin 
ajraladigan begona o ‘tlar uru g ‘idan tozalash ju d a oson b o ‘ladi.
S hu nday qilib, u r u g ‘larn in g solish tirm a o g ‘irligi u larn in g ekish 
m aterialiga baho berishda, ekishdan oldin ishlashda aham iyatga ega b o ‘la 
oladigan biologik xususiyatlarini aks ettirishi m um kin. U ru g ‘larning 
solishtirma og‘irligini aniqlashning k o ‘p usullari bor. Bulardan eng osoni 
va k o ‘p ishlatiladigani, ulam i h ar xil tuzlar eritmasida ivitishdan iborat.
U ru g‘lar solishtirma og‘irligi har xil b o ‘lishi bilan birga bir-biridan 
k a tta farq qiladi. Shuning uchun eritm alam ing solishtirma og‘irligi katta 
b o ‘ladigan tuzlar olinadi. T o ‘yingan eritm asining solishtirm a og ‘irligi
1,36-1,38 ga teng b o ‘ladigan natriy selitrasi va eritmasining solishtirma 
og‘irligi 1,40 dan ortiq b o ‘ladigan potash ana shunday tuzlar jumlasiga 
kiradi. U ru g ‘larning solishtirm a o g ‘irligi ikki usul bilan aniqlanadi. 
Birinchi usulda u ru g ‘ nam unasi y u q o rid a aytib o 4 ilgan yoki boshqa 
tuzlam ing kontsentrlangan eritmasiga solib q o ‘yiladi. H am m a u ru g ‘lar 
suyuqlik yuziga qalqib chiqqandan keyin uru g‘larning yarmi idish tubiga 
c h o ‘k ib , q o lg a n y a rm i s u y u q lik y u z a s id a q a lq ib tu ra v e ra d ig a n
b o ‘lm ag u n ch a eritm ag a suv q o ‘shiladi. S h u n d an keyin eritm an in g
solishtirma og‘irligi areom etr bilan o ‘lchanadi. A na shundan kelib chiqqan 
solishtirma og‘irlik urug‘ nam unasining solishtirma og‘irligini bildiradi.

---

Ik k in c h i u su l s h u n d a n ib o ra tk i, so lish tirm ia o g ‘irligi o ld in d a n
o ‘lch an ib, p a s td a n yuq o rig ach a, m asalan , 1 d an 1,40 gacha chiqib 
b o rad ig a n shk alasi tay y o rlab q o ‘yilgan eritm alar olinadi. Bu holda 
kichikroq u ru g ‘ nam unasi har xil eritm alarga solib q o ‘yiladi. U rug‘lam ing 
taxm inan yarm i idish tubiga cho‘kadi. Qolgan yarmi esa yuqoriga qalqib 
chiqadi, b u e ritm a ta n la b olinadi. Shu e ritm a n i ta x m in a n belgilab 
olgandan keyin ikkinchi u ru g ‘ nam unasi olinadi va uning yordam ida 
eritm a kontsentratsiyasi, urug ‘larning solishtirma og‘irligi aniq topiladi. 
U ru g ‘larning solishtirm a og‘irligini aniqlashda quyidagi shartlarga amal 
qilish zarur:
- u ru g ‘ nam unasi kichik b o ‘lishi kerak, 100 d ona u ru g ‘dan iborat 
nam una m e’yorli hisoblanadi;
- har qaysi nam unani 4 m arta tahlil qilib k o ‘rish va natijadan o'rta c h a
m iqdorini olish kerak;
- u r u g ‘la rn i e ritm a g a so lg a n d a u larn in g s o lish tirm a o g ‘irligini 
p a say tirib q o ‘yadig an havo p u fak ch alarin i ch iqarib y uborish uchun 
tayoqcha bilan aralashtirib turish lozim;
- tahlil uchun ilgari bir m arta shu m aqsadda ishlatilgan u ru g ‘larni 
olm asdan, balki doim yangi u ru g ‘ olish kerak;
- eritm aga solingan urug‘lar qisqa vaqt, k o ‘pi bilan 10 soniya turishi 
lozim;
- u ru g ia rn in g solishtirm a og‘irligi o ‘nlik ishorasigacha aniqlikda 
belgilanadi.
Quyidagi jadvalda ayrim ekinlarning yetilgan u ru g ‘larining solishtirma 
og‘irligi keltirilgan.