O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

5.4. Urug‘larning ekishga yaroqliligi va boshqa ko‘rsatkichlarini
aniqlash
Ishning maqsadi va vazifasi: 1. U ru g ‘larning ekishga yaroqliligini 
a n iq la s h . 2. U r u g ‘la rn in g s o lis h tirm a o g ‘irlig in i to p is h . 3. D o n
n a tu ra s in in g h ajm iy o g ‘irlig in i a n iq la sh . 4. U r u g ‘la rn i b ir xilligi 
(tekisliligi)ni aniqlash. 5.Bug‘doy, sholi u ru g ‘larining shishasim onligi 
(yaltiroqligi)ni aniqlash. 6. U ru g ‘larning p o ‘stliligini aniqlash usullari 
bilan tanishish. 7. U rug ‘lam ing namligini aniqlashni o ‘rganish.
Lrug‘larning ekishga yaroqliligini aniqlash. Ekish me’ yoriga
tuzatish kiritish
U rug‘lam ing ekishga yaroqliligi deganda tekshirilayotgan nam unadagi 
toza va unuvchan uru g‘lar soni tushuniladi. Ekishga yaroqlilik urug‘lar 
sifatining eng m uhim belgisi hisoblanadi. Ekishga yaroqlilikni bilgan holda 
urug‘lam ing ekish m e’yorini to ‘g ‘ri belgilash mumkin.
M a s a la n , te k s h irila y o tg a n e k ish m a te ria lin in g to z a lig i 98% , 
unuvchanligi 95% b o ‘lsin. Bu demak, 100 og‘irlik birligidagi urug‘da 98 
og‘irlik birligiga teng toza urug ‘ bor. Ikkinchi tom ondan xuddi shu 100 
og‘irlik birligiga faqat 95 og‘irlik birligida teng unuvchan urug‘ to ‘g ‘ri 
keladi. Shunday qilib, 100 og ‘irlik birligiga teng m aterialda 98 og‘irlik 
birlikka baravar toza uru g‘ bor. Lekin bu uru g ‘da ekish uchun yaroqli
95
unuvchan uru g‘lar 95% yoki 
b o ‘ladi. Binobarin, yaroqli u ru g ‘lar
95 
98-95
yoki * = 
= 
93,1 
% ni tashkil etadi.
Bunda, X - u ru g ‘lam ing ekishga yaroqliligini ifodalaydi. Bu m iqdor 
100 og‘irlik b irlik k a teng u ru g ‘d a q an ch a to za va unuvchan, y a ’ni 
ekishga to ‘la-to ‘kis yaroqli uru g‘ borligini k o ‘rsatadi.
U rug‘lam ing ekishga yaroqliligi foiz bilan ifodalanadi. U ru giarning 
ekishga yaroqliligini topish uchun tozalik foizini unuvchanlik foiziga 
k o ‘paytirish va 100 ga b o ‘lish kerak.
Ekishga yaroqlilik faqat konditsion, y a’ni ekishga yaraydigan urug‘lar 
uchun aniqlanadi. U rug‘ ekish m e’yori 100%li yaroqlilikka aylantirib 
h iso b la n a d i. S h u n in g u c h u n h a q iq iy ekish m e ’y o ri b o s h q a c h a , 
birm uncha yuqori b o ‘lib chiqadi.

---

M asalan, ekish m e’yori 1 ga yerga 100 kg deb belgilangan, shu 
urug ‘larning ekishga yaroqliligi 96 % b o ‘lsin. Bunda ekishga yaroqlilikni 
hisobga olib tuzatish kiritilgan haqiqiy ekish m e’yori: