O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Rivojlanish bosqichlari. 
Kuzgi javdarning tuplanishi kuzda uchinchi va 
to ‘rtinchi barglaming hosil boiishi bilan boshlanadi. Tuplanish bo‘g‘imi 
nisbatan yuza 0,5-2 sm chuqurlikda joylashadi. Tuproq ostidagi bo‘g‘im 
(mezokatil) qancha qisqa b o is a , tuplanish b o ‘g‘imi shuncha chuqur 
joylashadi. Juda sovuqqa chidamli navlarda mezokatil qisqa boiadi.
Kuzgi javdar asosan kuzda tuplanadi, ayrim hollarda (kech ekilganda) 
bahorda ham tuplanishini davom ettirishi mumkin. Bahorda juda tez 
o ‘sadi va begona o ‘tlarni soyalaydi. Tuplanish va naychalash kuzgi 
bug‘doyga nisbatan tez o‘tadi, ammo boshoqlash va gullash cho‘ziladi.
Tuplanish kuzgi javdarda 35-40 kun davom etadi. Bu davrda kuzgi javdar 
yarovizatsiya pallasini o‘taydi va u 0-2 °C da 20-70 kun davom etadi. Havo 
harorati 10 °C boisa, yarovizatsiya pallasining davomiyligi oshadi.
Kuzgi javdami boshoqlash bosqichi boshqa g‘alla ekinlariga nisbatan 
uzoqroq, davomliligi 10-12 kun. Gullash boshoqlashdan 7-12 kundan 
keyin boshlanadi. Bitta gul 12-30 daqiqa, boshoq 4-5 kun, o ‘simlik 7-8 
kun, dala 8-12 kunda gullab boiadi. Boshoqlash oldidan o ‘simlik juda 
tez, sutkasiga 5 sm o ‘sadi.
Sug‘oriladigan yerlarda m a ’danli o ‘g ‘itlarni yuqori m e’yorlarda 
qo ilash , sug‘orish, ekish me’yorlarining yuqori b o iish i va erta ekish 
o ‘simlikning yotib qolishiga sabab boiadi.
Kuzgi jav d ar kuzgi b u g ‘doyga n isbatan 8-10 kun erta yetiladi. 
Boshoqlashdan pishishgacha 50-60 kun o ‘tadi.
0 ‘sish davri navga qoilanilgan agrotexnikaga bogiiq holda 179-240 
kunni tashkil etadi.
Kuzgi javdar yetishtirish. 
0 ‘zbekistonda kuzgi javdar sug‘oriladigan 
va lalmikor yerlarda ekiladi. Kuzgi javdar 0 ‘zbekistonda oraliq ekin, 
ko‘k massasi va doni uchun yetishtiriladi. Sug‘oriladigan yerlarda kuzgi 
javdar oraliq ekin sifatida yetishtirilganda ko‘k massa hosili 300-350 s/ga 
ga yetadi. Doni uchun kam ekiladi.
Sug‘oriladigan yerlarda, almashlab ekishlarda, g‘o‘zadan keyin oraliq 
ekin sifatida yetishtiriladi. Sholichilikka, paxtachilikka ixtisoslashgan 
xo‘jaliklarda kuzgi javdar siderat ekini sifatida ekiladi.

---

Lalmikorlikda toza shudgorga joylashtirilganda yuqori hosil beradi. 
K uzgi ja v d a rn in g kuzgi b u g 'd o y g a n isb atan o ‘tm ish d o sh larg a 
talabchanligi kam.
Kuzgi javdar oraliq ekin sifatida ekilib, erta bahorda tuproqqa qo‘shib 
haydab y ub orilgandan keyin g ‘o ‘za ekilganda, paxta hosildorligi 
gektaridan 3-4 sentnerga oshgan. Kuzgi javdardan keyin joylashtirilgan 
g‘o ‘zaning vilt bilan kasallanishi keskin kamayadi.
Sug‘oriladigan yerlarda kuzgi javdar uchun eng yaxshi o ‘tmishdoshlar 
g‘o ‘za, kartoshka, sabzavot, poliz, dukkakli don, qandlavlagi hisoblanadi.
Kuzgi javdar ham jud a k o ‘p qishloq xo‘jalik ekinlari (kartoshka, 
ildizmevalar, m akkajo‘xori) uchun yaxshi o ‘tmishdosh. Bir yillik ikki 
pallali begona o ‘tlarga agrotexnik usulda qarshi kurashishda keng 
q o ‘llaniladi.
Kuzgi javdar bir maydonga don uchun surunkasiga ikki yil ekilganda 
ham yaxshi hosil beradi.
Sug‘oriladigan yerlarda o ‘stirish texnologiyalariga rioya qilinganda, 
har gektardan 50-60 s don hosili yetishtiriladi.