O 'z b e k I t o n r e s p u b L i k a s I o L i y
Download 39.54 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Bug‘latkich mashinalar. S a n o a t d a e r it m a la r n i k o n s e n trla s h u c h u n b u g 'la t k ic h m a s h in a la r id a n k e n g f o y d a la n ila d i. B u n i n g u c h u n t u z ilis h i h a r x il b o 'lg a n b ir v a k o 'p b o s q ic h li b u g 'la t u v c h i q u r ilm a li b u g 'la t k ic h m a s h in a la r is h la tila d i. B u g 'la t is h e n e rg iy a k o 'p s a rf b o 'la d ig a n ja r a y o n d ir . B u g 'la - tish g a s a rfla n g a n e n e rg iy a o q o v a s u v n i b o s h la n g 'ic h h a r o r a t id a n to b u g 'la tis h h a ro ra tig a c h a isitishga; d e fo rm a ts iya la s h v a b u g ' h o sil q ilish m a rk a z ia rin i o 'tkazishg a; e n tm a v a e ritu v c h in i ajralish i u c h u n 7.2-rasm. Eritmalarni termik konsentrlash qurilmalarining sinflarga bo'linishi. k e tg a n is h g a; b u g 'la n is h d a b u g ‘ p u f a k c h a la r in i y u z a d a s h a k lla - n is h ig a ; p u f a k c h a la r s h a k lla n is h id a b o s im k u c h la r in i y e n g is h g a ; p u fa k c h a y o r d a m id a fa z a la r a jra lis h i c h e g a ra la rin i y e n g is h g a v a pu- f a k c h a la r n i fa z a la r q is m i c h e g a ra s ig a c h a e ltis h g a k e tg a n e n e rg i- y a la r y ig ‘in d is id a n ib o rat. E n e r g e t ik s a r f la m i h is o b la y o tg a n d a b u g ‘ la n is h r g a e r it m a v a e r it u v c h in in g a jra lis h ig a k e tg a n e n e r g iy a n i h iso b g a o lis h k e ra k : Я = r + l p K r i s t a lla n is h b ila n b u g ‘ la t i lg a n d a k r is t a lla n is h is s iq lig i rkr a jra la d i, b u n d a b u g 'la n is h u c h u n k e tg a n e n e rg iy a q u y id a g ic h a t o p i ladi: v ' = q - r kr P a s t k o n s e n trla n g a n e r it m a l a r k ris ta lla s h y o ‘li b ila n b u g ‘la- tilg a n d a 1 k o ‘ rs a tk ic h i k ic h ik b o M ad i. S h u n in g u c h u n b u g M atish g a k e tg a n e n e rg iy a sa rfi q u y id a g in i t a s h k il q ila d i: Q = r ~ r kr B u g 'l a t k i c h m a s h in a la r i q u y id a g i a s o s iy e le m e n t la r d a n — b u g 'la t u v c h i q u r ilm a la r ( b u g 'la t g ic h la r ) v a y o r d a m c h i j ih o z — k o n d e n s a to r la r , o ‘z - o ‘ z id a n b u g ‘ la t u v c h ila r , is s iq lik - a lm a s h tir- g ic h la r , n a s o s la r v a b o s h q a la rd a n ib o ra t. B u g ‘la tk ic h m a s h in a la r i q u y id a g i s in fla n is h g a ega: 1) h a r a k a t la n is h p r in s ip ig a k o ‘ ra — d a v r i y v a u z lu k s iz h a r a k a t li q u r ilm a la r ; 2 ) e r it m a n i b e ris h u s lu b ig a k o ‘ ra — p a r a lle l, k e tm a - k et v a a r a la s h u z a tis h li q u r ilm a la r ; 3 ) b u g ‘ n i u z a tis h v a ta q s im - la s h u s lu b ig a k o ‘ ra — b ir la m c h i b u g ‘ n i p a r a lle l u z a tis h li, ik k i la m c h i b u g 'n i p a r a lle l u z a tis h li, ik k ila m c h i b u g ‘ ni k e tm a - k e t u z a t is h li, ik k i la m c h i b u g ‘ ni t e r m o k o m p r e s s iy a q ilu v c h i, t u r li v a ri- a n t la r n i k o m b in a ts iy a q ilis h li q u r ilm a la r ; 4 ) k o n d e n s a ts iy a la n a y o t- g a n g a z la r n in g c h iq a r ilis h u s lu b ig a k o ‘ ra — atm o sfe ra g a , p a r a lle l c h iq a r is h li, k e y in g i q u rilm a g a u z a tis h li q u rilm a la r ; 5 ) is s iq lik n i re k u p e ra ts iy a q ilis h u s lu b ig a k o ‘ ra — e r itm a is siq lig in i is h la tis h li, d is stila t is s iq lig in i is h la tis h li, ik k ila m c h i b u g 1 is siq lig in i is h la tis h li; 7 ) k o n d e n s a to r m iq d o rig a k o ‘ ra k o n d e n s a to r li v a k o n d e n s a to rs iz ; 8 ) b u g ‘ v a e r it m a n i b irg a lik d a y o ‘ n a ltiris h g a k o ‘ra — t o ‘g ‘ ri o q im li, q a ra m a - q a rs h i o q im li, a ra la s h o q im li q u rilm a la r . S a n o a t o q o v a s u v la ri ta rk ib id a g i t u r li ta r k ib li c h o 'k m a q a tla m h o s il q ilu v c h i k o m p o n e n t la r n in g b o rlig i v a u la r n in g m iq d o r i tur- li- tu m a n lig i b ila n a jr a lib tu ra d i. B u n d a y s u v la r n i d e m in e ra lla s h - tiris h u la rn i y u q o ri k o n s e n tra ts iy a la rg a c h a b u g ‘la tis h n i ta la b etad i. B u n d a y h o la tla rd a is siq lik u z a tis h y u z a s id a g i k a rb o n a tli v a s u lfa tli q atla m d an tashqari silikatli, te m irli v a boshqa q a tla m la r hosil b o 'lis h i m u m k in . S h u n in g u c h u n c h o 'k m a q a tla m i h o sil b o 'lis h in in g o ld in i o lis h m a q sa d id a tu r li u s u lla r b irg a lik d a q o 'lla n ila d i. O q o v a s u vn i to zalash da b o sh q a q iy in c h ilik la r h a m p a y d o b o 'la d i. M a s a la n , o q o v a suv ta rk ib id a n eft m a h s u lo tla ri v a y o g 'la r b o rlig i k o 'p ik h o sil b o 'lis h ig a o lib kelad i. B u esa b u g 'la tu v c h i q u rilm a la rn in g separatsiya m a y d o n in in g b a la n d lig in i o s h iris h z a r u rlig in i k o 'rs a ta d i. 7 .3 - rasm d a k im y o s a n o a ti o q o v a s u v la r in i k o n s e n trla s h tex- n o lo g iy a sxem asi k e ltirilg a n . C h o 'k m a q a tla m i h o sil b o 'lis h in in in g o ld in i olish m a q s a d id a ta rk ib i c h o 'k m a q a tla m g a o 'x sh ash ta rk ib g a ega b o 'lg a n s h la m n in g re s irk u la ts iy a s i q o 'lla n ilg a n . S u v n i b u g 'la - tis h d a n o ld in y u m s h a tis h m a q s a d id a so d a q o 's h ila d i. N a tija d a erit- m a d a С а С О э k o 'r in is h id a s h la m c h o 'k a d i. . Г 3. ; i 11 4'— ' 1 I 11 4'— 1 j III qurilma | IES ga I qur.ga * Konsentrat 7.3-rasm . Oqova suvlarni konsentrlash uchun bug‘Iatish qurilmasi chizmasi: 1, 2 —m os ravishda tabiiy va m ajburiy sirkulatsiyali qurilm alar; 3 — regen e- rativ issiqlik alm ashtirgichlar; 4, 5 — kondensatorlar; 6 — deaerator; 7 — tindirgich; 8 — o ‘z - o ‘zidan b ug'latuvchi qurilm a; I, II, V II — bug‘Iatgich qurilm alar raqami: P — b u g 1; R — eritm a; К — kondensat. Is s iq lik a lm a s h tir g ic h y u z a s id a t u z la m in g t o 'p l a n is h i is s iq lik s a rfin in g o s h is h ig a , q u r ilm a q u w a t in in g p a s a y is h ig a , u n d a n foy- d a la n is h n i q iy in la s h is h ig a o lib k e la d i. B u esa b a ’z i o q o v a s u v la r n i k o n s e n trla s h d a b u g ‘la tg ic h m a s h in a la rd a n fo y d a la n is h g a t o ‘s q in lik q ila d i. B i r q a to r (s in te tik s m o la la r , lo k - b o ‘y o q , r e a k tiv la r v a b o s h q a ) s a n o a t o q o v a s u v la r in i b u g 'l a t is h u c h u n k o n t a k t li q u r i lm a li b u g 'la t g ic h m a s h in a la r q o 'lla n ila d i. B u n d a y q u r ilm a la r u c h u n is s iq lik t a s h u v c h i v a o q o v a s u v o 'rta s id a g i b e v o s ita t a ’s ir x o sd ir. S u v n i isitish u c h u n g az h o la tid a g i, s u yu q v a q a ttiq is s iq lik ta s h u v - c h i l a r is h la t ila d i. B u n d a y b u g 'la t k ic h m a s h in a la r b ir v a k o 'p b o s q ic h li b o 'lis h i m u m k in . B i r b o s q ic h li b u g 'la t k ic h m a s h in a la rd a n c h iq a y o tg a n (y o k i k o n ta k tli q u rilm a la r d a ) b u g 'la n is h is siq lik t a s h u v c h i b ila n c h iq ib k e ta d i. B u h o la t a d ia b a t b o s q ic h d a k u z a ti- lla d i (7 .4 - ra s m ). Gidrofob issiqlik tashuvchili bug'latkich mashinalari. B u n d a y k o 'p b o s q ic h li q u r ilm a la r d a o q o v a s u v la r n i q iz d ir is h v a b u g 'la t is h u la r n i s u y u q g id ro fo b is s iq lik t a s h u v c h i b ila n t a ’s iri n a tija s id a r o 'y b e ra d i. Is s iq lik ta s h u v c h i s ifa tid a p a r a f in , m in e r a l y o g 'la r , s ilik o n l a r v a b o s h q a m o d d a la r is h la t ilis h i m u m k in . G id - 7 .4-rasm . Bir bosqichli kontaktli bug‘latkich mashinalari chizmasi: a — kontaktli issiq lik -a lm a sh tirg ich kam erasida b u g‘lanish; b — adiabat b o sq ich d a b u g‘lanish; 1 — k on tak tli issiqlik alm ashtirgichlar; 2 — nasoslar; 3 — adiabat b u g'latkich. Konsentrlangan eritma a b Konsentrlangan eritma rofob issiqlik tashuvchi suvda erimasligi, emulsiya hosil qilmasli- gi, suvda erigan moddalarni yutmasligi, suvdan yaxshi ajralishi, termik barqaror va yuqori issiqlik sig'imiga ega bo'lishi kerak. G id rofob issiqlik tashuvchili bug'latkich m ashinalarining bir qan- chasi amaliyotda ishlatilmoqda. Ulardan binning sxemasi 7.5-rasm- da keltirilgan. Konsentrlanishga berilayotgan suv resirkulatsiyalovchi erit ma bilan aralashtiriladi va kontakli issiqlik almashtirgichga yubori ladi, bu yerda u gidrofob issiqlik tashuvchi yordam ida isitiladi. Shundan so‘ng suv adiabat bug‘latkichga keladi. Konsentrlangan eritm a nasos yordamida chiqarib tashlanadi. Bug'latish jarayonida hosil bo'lgan bug'larni aralashtirish kondensatoriga yo'n altiriladi, bu yerda bug'lar kondensatlanadi. Kondensatlanish bosqichlarida qizigan distillat bosh isitgichga kelib tushib, issiqlik tashuvchi bilan qo'shimcha isitiladi. So'ngra distillat kontaktli issiqlik almash tirgichga beriladi. Bu yerda u o‘z issiqligini gidrofob issiqlik tashuv- chiga beradi. Sovitilgan distillatning bir qismi qurilm adan ajratib 7.5-rasm. Gidrofob issiqlik tashuvchili bug'latkich mashinasi chizmasi: / — adiabat bug'latkich bosqichi; 2 — aralashtirish kondensatori; 4 — isitkich; 5, 6 — kontaktli issiqlik almashtirgichlar; 3, 7, 8 — nasoslar. olinadi, qolgan qismi esa bug‘latkichning pastki bosqichiga berila di. Ushbu sxemaning kam chiliklari uning murakkabligi va erit madan distillatga issiqlik tashuvchini separatsiya qilish samara- sining yetarli emasligi hisoblanadi. B u esa suvning sifatini yomon- lashtiradi. Muzlatkich mashinalar. M uzlatish jarayoni muzlash haro- ratidan past haroratda toza suv chuchuk muz kristallarini hosil qilishi va namakobning unda erigan tuzlar bilan ayni kristallar orasidagi yacheykalarga joylashishi bilan tugallanadi. N am akob ning muzlash harorati hamm a vaqt toza suvning muzlash haro- ratidan past va suvda erigan m oddalar konsentratsiyasiga bog'liq bo'ladi. Agar muzlatish jarayonida haroratning pasayishi sekin borsa, tarkibida kam miqdorda namakob bo‘lgan ignasimon yirik kristallar hosil bo‘ladi. M uzlatish jarayoni tez olib borilsa, m ay da kristallar hosil bo'lib, muz g'ovaksim on tuzilishga ega boMadi. Toza erituvchi t va eritmaning t' muzlash harorati o‘rtasidagi farq e r itm a m u z la s h h a r o r a tin in g p a s a y is h i deyiladi. Suyultirilgan noelektrolit eritm alar uchun muzlash haroratining pasayishi erit ma konsentratsiyasiga proporsionaldir, ya ’ni A t = K - m . m > bu yerda, К — erituvchining krioskopik konstantasi, suv uchun K — 1,85; m — m olyar konsentratsiya. M uzlatishni vakuum ostida yoki maxsus m uzlatuvchi agent yordam ida olib borish mum kin. Eritm alarn i vakuum ostida muz- latib, konsentrlash sxemasi 7.6-rasm, a da keltirilgan. M uz kristallizatorda dastlabki sovitilgan eritm ani unga uza- tilganda hosil boMadi. M uz kristallari yuvuvchi kolonnalarda sus- penziyadan ajraladi, so'ngra kondensator-eritkichda eriydi. Suv bugMni ma’lum bosimgacha siqish uchun kompressor qoMlaniladi. Ushbu sxemaning oMchamlarining kattaligi va chuqur vakuumda ishlash zarurligi kam chiligi hisoblanadi Eritm alarni kontaktli muzlatish bilan konsentrlash qurilm a larining sxemasi 7.6-rasm, b da keltirilgan. Oqova suv issiqlik alm ashtirgichga beriladi. B u yerda u yangi tozalangan suv bilan sovitiladi. Sovitilgan suv kristallizatorga Konsentrlangan eritma Tozalangan suv f Oqova suv Muz va suvli suspenziya Oqova suv 7.6-rasm. Eritmalarni muzlatish orqali konsentrlash qurilmasi sxemasi: a — vakuum ostida ishlaydigan: 1 — yuvuvchi kolonna; 2 — kondensator- bug'latkich; 3 — yordamchi sovituvchi qurilma; 4 — kompressor; 5 — kristallizatov; 6 — issliqlik almashtirgich; b — kontaktli muzlatishli: 7 — yuvuvchi kolonna; 2 — aralashtirgich; ?— kondensator-eritkich; 4 — yorda 2 hi kompressor; 5 — uosn Kunijjicb- sor; 6 — kristallizator; 7 — issiqlik almashtirgich. yo’naltiriladi, bu yerga suv bilan aralashmaydigan sovituvchi agent beriladi. Sovitilgan eritma sovituvchi agent bilan muzlatiladi. Sovi tuvchi agentning bug‘lari eritgichga beriladi, bu yerda ular konden- satlanadi. Suv va suyuq sovituvchi agent kondensator-eritkichda ajratiladi. Keng tarqalgan sovituvchi agentlar sifatida ammiak, uglerod dioksidi, butan, propan, izobutan, xladonlar (CC1 2 F 2; CC1 3 F, C C 1F3) va ularning oksidlari ishlatiladi. U la r quyidagi xususiyat- larga ega bo'lishi kerak: chuchuklashtirilayotgan suv bilan ara- lashmasligi va zaharli bo‘lmasligi, ko‘p miqdorda bug‘ hosil qi lish '^siqligiga ega bo'lishi, bug‘lanish harorati va tegishli bosimda 7. 7-rasm. Oqova suvlarni gidrat hosil qilish usulida tozalash sxemasi: 7 — separator; 2 — erish kamerasi; J — gidrat hosil boMish kamerasi; 4 — sig‘im; 5 — nasos; 6 — kondensator. kichik hajmga ega bo'lishi, tuzilish materiallari korroziyaga chidamli kim yoviy barqaror va narxi arzon bo'lishi kerak. Kristallgidratli qurilmalar. Kristallgidratli jarayon bu oqova suvlam i konsentrlanishida gidrat hosil qiluvchi agent M (pro pan, xlor, xladonlar, uglerod dioksidi va boshq.) ning qo‘llanilishi va M n H 20 form ulaga ega bo'lgan kristallgidratlarning hosil b oiishidir. Suv m olekulalarining kristallgidratlarga o‘tishida suvda erigan moddalarning konsentratsiyasi oshadi. K ristallar eriganda gidrat hosil qiluvchi agentning bug‘lari ajralib chiqadigan suv hosil bo'ladi. G id rat hosil qilish jarayoni m uhit haroratidan past yoki yuqori bo'lishi m um kin. Birin ch i holatda sovituvchi moslamalar- ni qo'llash zarur, ikkinchi holatda esa ishlatish kerak emas (7.7- rasm). Oqova suv bosim ostida nasos yordam ida gidrat hosil qiluvchi kameraga keladi. B ir vaqtning o'zida kameraga boshqa nasos orqali issiqlik tashuvchi va gidrat hosil qiluvchi modda beriladi. Issiqlik tashuvchi gidratlovchi modda uchun erituvchi hisoblanadi. Kam e rada oqova suv bilan issiqlik tashuvchi o'zaro ta’sirlashadi, nati- jada qattiq gidratlar hosil bo'ladi. Konsentrlangan oqova suv kame- radan chiqarib yuboriladi, tarkibida gidratlar bo'lgan issiqlik tashuv chi eritish kamerasiga kelib tushadi. B u yerda kristal 1 gidrat 1 ar parchalanadi. Kameradan toza suv, issiqlik tashuvchi va gidrat hosil qiluvchi modda separatorga kelib tushadi va ularning ajralishi ro‘y beradi. Toza suv ajratib olinadi, issiqlik tashuvchi va gidrat hosil qiluvchi modda bug'lari kondensatorga kelib tushadi. Bu yerda ular kondensatlanadi va kondensat issiqlik tashuvchi bilan birga qayta ishlatish maqsadida kameraga beriladi. Issiqlik tashuvchi sifatida metan, etan, propan, butan ishlatiladi. M uzlatkich va kristallgidrat qurilm alarining afzalliklari: ener giya sarfi kam (taxm inan 9— 12 kVt-s/m 3); turli tarkibli suvni zararsizlantirish im koniyati bor; qurilma devorlarida cho'km a qat lami bo'lm aydi; qurilma korroziyaga chidamli. Kam chiliklari: qim- matbaho issiqlik tashuvchilar ishlatiladi; muz kristallari va qo- vushqoq suspenziyaning ajralishi qiyinligi sababli eritm alarni kon sentrlash darajasi yuqori emas. 7 .2 . K onsentrlangan eritm adan m oddalarni ajratib olish Konsentrlangan eritm alardan moddalarni ajratib olish uchun kristallanish va quritish usullari qo'llaniladi. Kristallanish. Harorat oshishi bilan eruvchanligi oshib boruv- chi m oddalar sovitilganda ularning to‘yingan eritm alarini sovi- tish paytida kristallanadi (ijob iy kristallanish). Bu jarayon siste- mada suv miqdori o‘zgarmas holatda boradigan p o lite r m ik yoki iz o g id r ik k r is ta lla n is h deyiladi. Agar harorat ko'tarilishi bilan moddaning feruvchanligi kamaysa, kristallanishni eritm ani isi- tish paytida olib boriladi (salbiy kristallanish). Harorat o‘zgarishida eruvchanligi kam o'zgaradigan moddalar doim iy haroratda suvni bug'latish yo‘li bilan kristallanadi. Bu jarayon iz o te r m ik k r i s t a l la n ish deyiladi. M g C l2, M g S 0 4, N a C l eritm alari ijobiy, C a S 0 4, C a S i0 3 va boshqa eritm alar esa salbiy eruvchanlikka ega. Tuzning kristallanishini konsentrlangan eritmaga uning eruv- chanligini kam aytiruvchi m oddalarni qo‘shish yo ‘li bilan olib boriladi. Kristallanishning ko‘p tarqalgan turi m o d d a l a r r e a g e n tla r in i q o 'lla b k im y o v iy c h o 'k tir is h hisoblanadi. M asalan, m etall ionlari aralashm alarini ishqor eritm alarini qo'shib, gidroksid ko'rinishida cho'ktirib olinadi. Y u klam ali yonishni qo'llab kristallash korrozion faol erit m alarni, shuningdek, harorat pasayishi bilan eruvchanligi oshuv- chi tuzlam ing eritm alarini konsentrlash va bug'latish uchun ish latiladi. Yuklam ali yonish — bu gaz holatdagi yoqilg'ining maxsus jihozlangan gorelkalarda suyuqlik yuzasi ostida yondirilishidir. Ishlash prinsipi. Issiqlik bevosita issiqlik tashuvchidan suyuq- likka beriladi, bunda yonish paytida hosil bo‘layotgan issiqlikdan foydalanish darajasi 90% ni tashkil etadi. Issiqlikning ko ‘p qismi gaz gorelkasidan chiqadigan issiq gazlarning fiz ik issiqligi ko'rinishida bo‘ladi. Issiq gaz juda ko‘p miqdordagi mayda pufak- chalarga parchalanadi; shunday qilib issiqlik berishning maksimal rivojlangan yuzasi ta’m inlanadi. G azlar sovitilib, suyuqlik haro- ratiga yaqin haroratda eritmadan chiqadi. Bug'latishda olingan suv bug‘i suyuqlik sirtidan chiqarib yuboriladi. Jarayon sxemasi 7.8- rasmda keltirilgan. Bu g ‘latuvchi kristallizatorlar orasidan issiq gaz yoki havo bilan ishlovchi San qurilmasidan foydalaniladi. U suyuqlik kame- rasida purkashli bug‘latuvchi kristallizator hisoblanadi. T em ir sulfat kristallarini bunday kristallizatorlarda hosil q i lish sxemasi 7.9- rasmda keltirilgan. Suyuqlik sig‘im idan nasos orqali bug‘latuvchi qurilm alarning yuqori qismiga beriladi. Bu yerda suyuqlik soplolar yordamida purka- ladi. Yonish kamerasida hosil bo‘lgan issiq gazlar bilan ta’sir- lashgan suv bug‘lanadi va suyuqlik konsentrlanadi, so‘ng yig'gichga kelib tushadi. B u yerdan uni bakka haydaladi va bakka qo‘shim cha sulfat kislota qo'shiladi; natijada tem ir sulfat cho'kadi. C ho'km a vakuum -filtrda ajratib olinadi, xira suyuqlik yig'gichga to 'kilad i va ishlov berishga yo'n altiriladi. Ishlatilgan gazlar bug'latuvchi qurilmalardan parrak yordamida so'rib olinadi va separator orqali o'tkaziladi. B u yerda chiqib keta- yotgan kislota tom chilari tutib qolinadi. Kristallanish ko'pincha suyuqlikni sovitish yoki isitish paytida maxsus kristallizatorlarda olib boriladi. Suyuqliklarni kristallash 7.8-rasm. Yuklamali yonish qurilmalarida bug'latish bilan kristallash chizmasi: 1 — yig'gich; 2, 8— nasoslar; 3 — bosimli bak; 4 — gorelkali bug'latuvchi qurilma; 5 — kristallizator; 6 — sentrifuga; 7 — transportyor; 9 — yig‘gich; 10— tomchi-ushlagich; 11 — skmbber-kondensator; 12 — ventilator. 7.9-rasm. Download 39.54 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|