O 'z b e k is t o n respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsuc ta’lim vazirligi r. A. Z o h id o V


harorati  t0.QB= 2 7 5   "C,  iste’m ol  suvining  harorati  t:.=  100  °C  va  to 'x to v siz


Download 30.82 Kb.
Pdf ko'rish
bet14/16
Sana25.09.2017
Hajmi30.82 Kb.
#16431
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16

harorati  t0.QB= 2 7 5   "C,  iste’m ol  suvining  harorati  t:.=  100  °C  va  to 'x to v siz  
purkash  kattaligi  R=3%   bo'lganda,  foydali  ishlatilgan  issiqlikni  an iq lan g.
Javob:  Q ,  = 2 1 9 9 6   kJ/kg
3. 
U num dorligi  D = 5 ,6   q ozon   qurilm asining  o'txon asid a  aban  B2 
markali  ko'm ir yondiriladi.  U n in g  tarkibi:  С'  =   41,5% ,  N ‘  =   2 ,9   %,  S j  =
0,4% ,  N 1  = 0 ,6   %, 
O'
  =   13,1  %;  А'  =   8,0%  va  W :=   3 3 ,5   %.  A gar 
y o q ilg'in in g  natural  sarfi  B =  1,12  k g/s,  o'ta  qizigan  b u g'n in g  b o sim i 
P0-qH= 4  M Pa va  harorati  t O QB= 4 0 0   °S,  iste’m ol  suvining  harorati  tu=  130 
°C  va  to 'x to v siz   purkash  kattaligi  P=3%   va  y o q ilg 'in in g   o 'tx o n a g a  
kirishdagi  harorati  t  =   20  °C bo'lsa,  q ozon   qurilmasida  foydali  ishlatilgan 
issiqlikning  foizli  qiym atini  aniqlang.
Javob:  q,  =   91%.
Nazorat  savollari
1.  Bug' qozonining asosiy  vazifasi  nimadan  iborat?
2.  Issiqlik elektr stansiyalarida  ishlatiladigan  hug ‘ qozonlarining turlarini 
aytib  bering.
3.  Bug1 qozonining ekonomayzeri  nimaga xizmat qiladi?
4.  Bug' qizdirgich  bug' qozonining qaysi  qismida joylashgan?
5.  Yoqilg ‘ining  yonish jarayoni  bug ‘  qozonining  qaysi  qismida  amalga 
oshiriladi?
181

XXI  B O B .  B U G 4  T U R B IN A L A R I
69-§.  Bug4  turbinalari  va  ularning  ishlash  prinsiplari
Bizga  m a’lum ki,  elektr  energiya  ishlab  chiqarish jarayoni  murakkab 
bo'lib,  u  issiqlik elektr stansiyalarida,  gidroelektr stansiyalarda atom   elektr 
stansiyalarida  am alga  oshiriladi.  Issiqlik  elektr  stansiyalarining  ishlash 
jarayonini  m isol  qilsak,  u  yerda  ishchi jism   bo'lgan  suv bug'ining  issiqlik 
energiyasi  m exanik  energiyaga  aylanishi  hisobiga  elektr  energiyasi  hosil 
bo'ladi.  Bu  esa turbogeneratorlarda amalga oshiriladi.  D em ak,  turbinaning 
vazifasi  ikkita  ketm a-ket jarayondan  tashkil  topgan  bo'lib,  biri  — bug'ning 
issiqlik  energiyasi ni  kinetik  energiyaga,  ikkinchisi  —  kinetik  energiyani 
m exanik  energiyaga  aylantirib  beradi.  Turbina  stator va  rotor  qism lariga 
bo'linadi.  Stator bu  -   qo'zg'alm as  qism  bo'lib,  unda sop lo yo'naltiruvchi 
p a rrak lar,  t a q s im lo v c h i  d r o s s e l  q u r ilm a ,  te z lik la r   r e g u ly a to r i, 
podshipniklar,  reduktor,  m oy  nasosi  va  boshqalar joylashgan.  R otor  bu
-   qo'zg'aluvchan  qism   b o'lib ,  unda  val  disk  bilan  birga  qo'yilgan  bo'lib 
ishchi  parraklar  esa  unga  o'rnatilgan.
Turbina  ikki  turga  bo'linadi:
1)  aktiv  turbina;
2)  reaktiv  turbina.
65-rasm .  a)  a k tiv  turbinadagi ja ra yo n ;  b)  reaktiv  turbinadagi ja ra yo n
Aktiv turbinalarda  ham m a  ishlatishi  m um kin  bo'lgan  issiqlik soploda 
amalga  oshadi,  ya’ni  sop lod a  bosim   oxirgi  bosim gacha  kam ayadi,  ishchi 
parraklarda  esa  o'zgarm aydi.  T ezlik  soploda  ortadi,  so'ngra  parraklarda 
sekin-asta  kam ayadi  (65,a-rasm ).
Reaktiv  turbinalarda  esa  ishlatish  m um kin  bo'lgan  issiqlikning  bir 
qismi  sop lod a,  qolgan  qism i  esa  ishchi  parraklarda  am alga  oshiriladi 
(65,b-rasm ).
182

Aktiv  turbinaning  ishlash  prinsipini  k o ‘rib  chiqam iz.  Bug'  q ozo n id a  
su v n in g   q a y n a sh i  n a tija sid a   hosil  b o 'lg a n   o 'ta   q izigan   b u g 1  b u g ' 
xarakatlanuvchi  quvurlar  yordamida  b u g‘ni  taqsim lovchi  drossel  qurilm a 
(drossel  klapani)siga  kelib  tushadi.  U  yerdan  bug‘  turbinaning  a so siy  
elem enti  bo'lgan  soploga  kelib  tushib,  bu  yerda  bug'ning  bosim i  kam ayib 
tezligi  ortadi  (ya’ni issiqlik energiyasi  kinetik energiyaga aylanadi).  Shunday 
katta  tezlik bilan  bug'  soplodan  chiqib turbinaning valiga o'rnatilgan  ishchi 
parraklarga  uriladi  va  natijada  parraklar  aylana  boshlaydi,  ya’ni  harakat 
sodir  bo'ladi,  kinetik  energiya  mexanik  energiyaga  aylanadi.
Turbinaga  kelayotgan  bug'ning  b o sh lan g'ich   bosim i  -   Po  so p lo d a n  
chiqayotgan  b u g'ning  b osim i  —  P,  tezligi  esa  C,  ga  teng  bo'ladi.
Bug'  turbinaning  birinchi  pog'onasidan  uning  qo'zg'alm as  qism id a 
joylashtirilgan  yo'naltiruvchi  parraklar  yordam ida  ikkinchi  p o g 'o n a g a , 
so'ngra  keyingi  pog'onalarga  o'tib  harakatini  davom   ettiradi.
64-rasm da uchta  tezlik pogonasiga  ega bulgan aktiv turbinaning ch izm a  
tasviri  keltirilgan.  Bug'  Po  bosim   bilan  soploga  yuboriladi.  Bu  yerda 
uning  potensial  energiyasi  kinetik energiyaga  aylantiriladi.  C,  tezlik  bilan 
sop lod an   chiqib,  bug'  birinchi  qator  ishchi  parraklarga  kelib  tushadi,  bu 
yerda  uning  kinetik  energiyasi  ishga  aylanadi.  Shunda  uning  y o 'n a lish i 
o'zaradi.  C 2  tezlik  bilan  birinchi  p o g 'o n a   ish ch i  parraklaridan  ch iq ib , 
bug'  birinchi  qator yo'naltiruvchi  parraklarga  kelib tushib,  o'z yo'n alish in i 
o'zgartiradi  va  ikkinchi  qator  ishchi  parraklarga  kelib  tushadi.
So'ngra  bug'  u  yerdan  ikkinchi  qator yo'naltiruvchi  parraklarga  kelib 
tushadi,  undan  chiqib  u ch in ch i  qator  ish ch i  parraklarga  yo'n alad i  va 
harakat  davom   etadi.  Turbinaning uch in ch i pogonasidan  chiqqayotganda 
bug'  juda  katta  bo'lm agan   tezlikka  ega  bo'ladi.
7 0 -§ .  Parraklardagi  ishchi jarayon
S op lod an   oqib  ch iq ayotgan   bug'  oq im i  ishchi  parraklar aylanayotgan 
d isk   y u za sig a   q a n d a y d ir   b u rch a k   o stid a   y o 'n a la d i.  B u n d a   is h c h i 
parraklarga bug'  oq im in in g qattiq urilmasdan  kirib kelishi,  ishchi  parrakka 
kirib  kelishdagi  nisbiy  tezlik  parrakning  kirishi  yuzasiga  urinm a  b o 'lib  
yo'naladi.  Ko'rib  ch iq ilayotgan  turbinaning  parraklaridagi  ishchi jarayon 
yoki  kirish  va  ch iq ish   tezliklar  uchburchaklari  64-rasm da  ko'rsatilgan. 
Bug'  soplodan  ish ch i  parraklarning  birinchi  qatoriga  C 2  m utlaq  tezlik  
bilan  a ,  burchak  ostida  kirib  keladi,  ishchi  parrakning  birinchi  qatorga 
kirishdagi  nisbiy  tezlig i  —C 2  tezlik   b ilan   ch iq ib   bug'  y o 'n a ltiru v ch i 
p arrak larn in g  b ir in c h i  q a to rig a   tu sh a d i.  Y o 'n a ltir u v c h i  parraklar 
qo'zg'alm as bo'lgani  uchun bug'  u yerda ish bajarmaydi,  faqat yo'nalishini
183

o'zgartiradi.  B ug'ning  yo'qotilishi  hosil  bo'lgani  uchun  lining  tezligi 
birm uncha  kamayadi.  Ikkinchi  va  uchinchi  qator  ishchi  parraklarning 
tezliklar  uchburchagini  qurish  xuddi  shu  tarzda  olib  boriladi.  Diskda 
uchta p og'on a qo'llanishi  bug'  chiqish  tezligining yo'qolishini  pasaytiradi 
va  valning  aylanishlar  sonini  kamaytiradi.
7 1 -§ .  Turbina  diskining  aylanishi  tezligi
B ug'ning  kinetik  energiyasini  to'liq  ishlatish  uchun  aktiv  turbina 
parragidan  harakat  tezligi  bug'  oqim ining tezligidan  ikki  marotaba  kichik 
bo'lishi  kerak,  y a ’ni
C , =   2  U   yoki  U /C   = 1 / 2 = 0 ,5  U
bu  yerda  С ,—  bug'ning  tezligi;
U   -   aylana  bo'yicha  parrakning  tezligi; 
do.r-   parrakning  o'rtasidagi  aylana  diametri; 
n  —  valning  aylanishlar  soni;
Shunday  qilib,  aylanm a  tezlik  nazariy jihatdan  bug'  oqim i  absolyut 
tezligining  yarm iga  teng  b o'lish i  kerak.  Ikki  pog'onalikda  ikki  marta 
kichik,  uch  pog'onalikda  esa  uch  marotaba  kichik  b o'ladi.  Bunday 
h olatning  m atem atik  yechim i  topib  beriladi.  U /C ,  nisbatni  qo'llam aslik 
FIK ni  pasaytiradi.  U m u m iy  holatda  U /C ,= 1 /2 Z   ifodasi  qo'llaniladi. 
Bu  ifodada:  Z  —  ko'rib  chiqilayotgan  turbinaning  pog'onalar  soni.
Ko'rib  chiqilayotgan  turbina  uchun  U /C ,= 1 /2 Z ;   U / C , = l / U = 0 , 1 6 6  
bo'ladi.  Y o'qolishlarni  hisobga  olgan  holda  U /C ,= 0 ,1 5   bo'ladi.
D em ak ,  ko'rib  chiqilayotgan  tezligi  uch  pog'onada  o'zgaruvchi  aktiv 
bug'  turbinaning  kinetik  energiyasini  aniqlashda  aylanm a  tezlik   oqim  
tezligidan  olti  marotaba  kichik  bo'lishi  kerak.  Bunda  valning  aylanishlar 
soni  8250 a y l/m in   dan  oshib  ketadi.  Z am onaviy generator,  nasoslar 3000 
ayl/m in   ni  qabul  qila  oladi.  Shu  bois valning aylanishlar sonini  kamaytirish 
uchun  reduktor  o'rnatiladi.
72 -§ .  h -s  diagrammada  aktiv  bug‘  turbinasining  ishchi jarayoni
Turbinadagi  ishchi jarayon  bir  qancha  yo'qolishlar  bilan  ro'y  beradi. 
Buning  asosiy sababi  m exanik  ish  hosil  qilishda  issiqlik energiyasi  ko'proq 
ishlatiladi.  Y o'q olish lar  quyidagi  turlarga  bo'linadi.
I. 
Soplodagi  yo'qolish  bug'  zarrachalari  ishqalanish  tufayli  sop lon in g 
devorlariga  urilishi  natijasida  yuzaga  keladi.  U n d an   tashqari  bug'ning 
soplodan  oqib  chiqishi zarrachalam ing tartibsiz  harakati  hisobiga  bo'ladi. 
B uning  natijasida  soplodan  oqib  chiquvchi  bug'ning  absolyut  tezligi
184

nazariyasidan  kichik bo'ladi.  Soplodagi  y o ‘qolish  kerak  bo'ladigan  issiqlik 
tu sh ish in in g  10%  ni  tashkil  etadi.
II.  Ishchi  parraklardagi  yo'qolishlar  —  bug'  zarrachalari  parraklarning 
oldingi  qismiga  urilishi  natijasida yuzaga  keladi.  Bu  15-20  %ni  tashkil  etadi.
III.  Bug'  chiqishidagi  yo'q olish lar  —  yo'qolishlar  bug'  turbinadan 
chiqishda  ham   o z  m iqdorda  b o'lsa  ham   absolyut  tezlikka  ega  b o 'la d i. 
Bu  kinetik  energiyadir.  Bu  energiya  h ech   qayerda  ishlatilm aydi,  sh u n i 
hisobiga  u  2  —  4%  ni  tashkil  etadi.
IV.  V en tilyatsion   yo'q olish lar  va  b u g'n in g  diskka  ishqalanish idagi 
yo'q olish lar
Turbinaning birinchi pog'onasida bug'ning solishtirma  hajmi  hali  katta 
bo'Im aganda  ven tilyatsion   y o'q olish lar  hosil  bo'ladi.  Bu  b u g'ning  kirishi 
disk  aylanasi  bo'ylab  em as,  balki  bir  qism iga  berish  hisobiga  b o 'la d i.
B ug'ning  diskka  ishqalanishi  h isob iga  bo'ladigan  yo'qolishlar.  D isk  
aylanishi  natijasida  uning  yuzasiga  yop ish gan   bug'  zarrachalarini  o 'z i 
bilan  olib  ketadi,  bunga  esa  energiya  sarflanadi.
B u g'n in g  turbinaga  kirishi  va  ch iq ish id a  atrof-m uhitga  y o 'q o lish la r 
m avjud.  S an ab   o 'tilg a n   y o 'q o lis h la r   tu rb in an in g  nisbiy  fo y d a li  ish
koefTitsienlida  e ’tiborga  olinadi.  Bu  quyidagicha  belgilanadi  — 
rjo e .
Ishchi  jarayon  h -s  diagram m ada  keltirilgan.
Bunda  H o —  turbina  ishlashi  u ch u n   kerak  bo'lgan  issiqlik  tushishi.
H 0  —  so p lod an   oldingi  issiqlik  tu sh ish i.
K engayish  jarayoni  A o  A 0  egri  c h izig 'i  bilan  ko'rsatilgan  turbinada 
ishlatilgan  issiqlik  tushishi  A o L  adiabata  bilan  chizilgan
185

Issiqlik  y o ‘qolishlarining  yig'indisi  A ,  +   L  chizig'i  bilan  ko'rsatilgan.
1)  Aj  A,  —  soplodagi  yo'qolishlar  (h.)
2)  СЕ  —  I  qator  ishchi  parraklardagi  yo'qolishlar.  (Ir).
3)  G E   EG  —  I  qator  yo'naltiruvchi  parraklardagi  yo'qolishlar  (h >o.n )
4)  G E   —  II  qator  ishchi  parraklardagi  yo'qolishlar.  ( h u )
5)  E>G>—  II  qator  yo'naltiruvchi  parraklardagi  yo'q olish lar  ( h vo.n)
6
)  Gh  Б - -   III  qator  ishchi  parraklardagi  yo'qolishlar  (h  u )
7)  EK  -   ventilyatsion  va  ishqalanishdagi  yo'qolishlar  (h v  isl  )
8
)  E  —  chiqishdagi  tezlik  bilan  yo'qolishlar  (hch)
Turbinada  ishlatilgan  issiqlik  tushishi  R   ning  H
0
  ga  nisbati  ichki
nisbiy  FIK.  deyiladi  va 
ц01
  deb  belgilanadi. 
770
/
/
  H o
rjoi  —
  har  bir  turbina  ishlashida  issiqlikning  qancha  qism i  m exanik
ishga  aylanishini  ifodalaydi.  Past  bosim li  turbinalarda  //0/ =  0 ,6 -0 ,9 3  
atrofida  bo'ladi.
Turbinaning validagi quw at  turbina ichidagi  quw atga qaraganda  kichik 
bo'ladi.  Bu  podshipniklar  ishqalanishi  nasoslar  ishlashi  tufayli  yuzaga
keladi.  Bu  esa  m exanik  F IK   bilan  tavsiflanadi  va 
deb  belgilanadi.
r]M
 = 0 ,9 2 -0 ,9 3 .
Turbinaning  nisbiy  effektiv  FIK:
Ц ое =   v\o i  *  l].\I
qu w ati  kichik  bo'lgan  turbinalarda 
цое
 = 0 ,5 5 -0 ,6 5   bo'ladi.
Nazorat  savollari
1. Turbinaning vazifasi nimadan  iborat?
2.Turbinaning qo'zg'almas  qismida  qanday  elementlar joylashgan?
3. Turbinaning soplosi qanday  vazifani o'taydi?
4. Nima uchun turbina rotoridagi parraklarning diametri ketm a-ket ortib 
boradi?
5.Aktiv  va  reaktiv  turbinalarda jarayonlarni so ‘zlab  bering.
6. H-s  diagrammasida  issiqlik yo ‘qolishlarini к о ‘rsating?
186

X X II  B O B .  IC H K I  Y O N U V   D V IG A T E L L A R I 
N A Z A R IY A SI
7 3 -§ .  Ichki  yonuv  dvigatellari  haqida  tushuncha
Ichki  yonuv  dvigatellari  avtom obillarda,  sam olyotlarda,  tanklarda, 
traktorlarda,  m otorli  qayiqlar  va  boshqalarda  o ‘rnatiladi.
T o'rt  taktli  ben zin d a  ishlaydigan  dvigatelni  ko'rib  chiqam iz:  ichki 
yonuv  dvigatelining  asosiy  qism i  —  yoq ilg'i  yon ish in i  hosil  qiluvchi  bir 
va  bir  n e c h ta   silin d r   h iso b la n a d i.  S ilin d rn in g   ic h id a   esa  p o r sh e n  
harakatlanadi.  P orsh en   m etall  sterjen  bilan  ta 'm in la n g a n   b o 'lib ,  u 
porshenni  shatun  bilan  bog'lashga  hizm at  qiladi.  Shatun  esa o 'z   navbatida 
porshen  orqali  tirsakli  valga  harakatni  berishga  xizm at  qiladi.  Silindr­
ning yuqori  qism ida  ikkita yopiq klapanlari  bo'lib,  biri  yoqilg'ini  purkashga 
xizmat  qilsa,  ikkinchisi  ishlatib bo'lgan gazlarni  chiqarib yuborishga  xizmat 
qiladi.  Klapanlar po'latli  sterjenlar harakati tufayli  ochiladi.  Klapanlardan 
tashqari  silindrning  yuqori  qism ida  svecha joylashgan.  U  aralashma elektr 
uchquni  yordam ida  yonishiga  xizm at  qiladi.
B enzinli  ichki  yonuv  dvigatellarida yon u vch i  aralashma hosil  qiluvchi 
asosiy  qism i  karbyurator  hisoblanadi.  D vigateln in g  ish  bajarishi  4  ta 
taktdan  iboratdir.
I  takt  —  so'rish.  S o'ru vch i  klapan  o ch ilib ,  porshen  pastga  qarab 
harakatlanishi  davom ida  y on u vch i  aralashm a  karbyuratordan  silindrga 
o'tadi.
II  takt —  siqilish.  So'ruvchi  klapan yopilishi  bilan  porshenning yuqoriga 
xarakatlanishi  tufayli  aralashm a  siqiladi.
III  takt  —  yon ish .  P orshen  en g  yuqori  holatga  o'tganda  aralashm a 
svecha  orqali  beriladigan  elektr  uchquni  yordam ida  yoqiladi.  S hunin g 
hisobiga  bosim   ko'tarilganligi  tufayli  kuch  porshenni  yana  pastga  itaradi. 
Bu  harakat  tirsakli  valga  beriladi,  sh u n in g  natijasida  ish  bajariladi.  Ish 
bajarilishi  hisobiga yoqilg'i  mahsulotlari  soviydi va  pasayib bosim   atmosfera 
b osim igach a  yetib  keladi.
IV  takt  -   chiqarib  yuborish.  Chiqarib  yuboruvchi  klapan  o ch ilib  
ishlatib bo'lingan gazlar tashqi  m uhitga glushitel  orqali  chiqarib yuboriladi. 
Y uqorida  keltirilgan  taktlardan  u ch in ch isi  ishchi  takt  hisoblanadi.
7 4 -§ .  Dizel  dvigatelining  tuzilishi
Bizga  m a ’lum ki,  ichki yonuv dvigatellarining  foydali  ish  koeffitsientini 
oshirish  uchun  siqilish  darajasini  oshirishim iz zarur bo'ladi.  Siqilish yuqori 
bo'lganda  yon u vch i  aralashm a  kuchliroq  isiydi  va  yoq ilg'i  yon ish id a
187

harorat  yuqori  bo'ladi.  Siqilish  darajasini  oshirish  esa  dvigatel  detallari 
detonatsiyasi  (darz  ketishi)ga  olib  keladi.  Ana  shunday  kam chilik  X IX  
asr  oxirida  R.  D izel  tom on id an   tuzilgan  dvigatelda  bartaraf  qilingan. 
D izel  dvigatelida  yonuvchi  aralashma  em as,  balki  toza  havo  siqiladi. 
Siqilish  11 + 12  marotaba olib boriladi,  bunda  havoning harorati  500+600"C 
gacha  ko'tariladi.  Siqilish jarayoni  tugashi  bilan  silindrga  forsunka  orqali 
suyuq  yoqilg'i  purkaladi.  Silindrdagi  siqilgan  havoning  yuqori  harorati 
tufayli  y o n ish   jarayoni  h osil  b o'lad i.  Y o q ilg 'in in g   y o n ish i  jarayon i 
avtom obil  dvigatellariga qaraganda  uzoqroq  davom   etadi.  Porshen  pastga 
qarab  harakatlanadi  va  ish  bajaradi.  So'ngra  ishlatib  bo'lingan  gazlar 
atrof-m uhitga  chiqarib  yuboriladi.
D izel  dvigatellari  benzinli  dvigatellarga  qaraganda  (38% ga)  iqtisodli 
h is o b la n a d i.  D iz e l  d v ig a te lla r i  te p lo x o d la r d a ,  tra k to rla rd a ,  yuk 
m ashinalarida  o'rnatiladi.  Bu  dvigatelning eng  asosiy afzal  tom onlaridan 
biri  shuki,  u  arzon  yoqilg'ida  ishlaydi.  Bundan  tashqari  ular  alohida 
yondirish  sistem asini  talab  qilm aydi.
7 5 -§ .  Gaz taqsimlash  mexanizmining  tuzilishi,  ishlashi,  vazifasi 
va  konstruktiv xususiyatlari
G az  ta q sim la sh   m ex a n izm i  silindrga  so 'rish   taktida  y o n u v c h i 
aralashma  (karbyuratorli  va  gazli  dvigatellarda)  yoki  havo  (dizellarda) 
kiritish,  siqish  va  ish  taktlarida  esa  silindrni  tashqi  m uhitdan  cheklab 
q o'yish   ham da  chiqarish  taktida  ishlatilgan  gazlarni  tashqi  m uhitga 
chiqarib  yuborish  uchun  xizm at  qiladi.  A vtom obil  dvigatellariga  asosan 
klapanli  gaz  taqsim lash  m exanizm i  o'rnatiladi.
To'rt  taktli  avtom obil  dvigatellarida  klapanlari  pastda  (silindr blokining 
yon tom onida)  yoki  yuqorida  (tsilindr kallagida) joylashgan gaz taqsimlash 
m exanizm   turlari  ishlatiladi.  Klapanlari  pastda joylashgan gaz  taqsim lash 
m e x a n iz m in in g   a s o s iy   k o n str u k tiv   x u s u s iy a ti  s ilin d r la r   b lo k id a  
joylash gan ligid ad ir.  K lapanlari  yuqoriga  jo y la sh g a n   gaz  taq sim lash  
m exanizm ida  esa  klapanlar  silindrlar  kallagida  bo'ladi.
Y onuvchi  aralashm a  yoki  havoni  silindrga  uzatib  boruvchi  klapanlar 
kirituvchi,  ishlatilgan  gazlarni  silindrdan  tashqariga  chiqaruvchilari  esa 
chiqaruvchi  klapanlar  deyiladi.  Har  bir  silindrda  asosan  bitta  kiritish  va 
bitta  chiqarish  klapani  b o'lib ,  taqsim lash  valining  m ushtchalari  son i  shu 
klapanlar son iga teng  bo'ladi.  M asalan,  to'rt  silindrli  dvigatelda 
8
  ta,  olti 
silindrli  dvigatelda  esa 
1 2
  ta  klapan  bor.
T o'rt  taktli  dvigatelning  ish  sikli  davom ida  uning  tirsakli  vali  ikki 
marta  aylanganda  har  bir  klapan  bir  martadan  och ilish i  lozim .  D em ak,
188

tirsakli  val  ikki  marta  aylanganda  d vigateln in g  taqsim lash  vali  bir  marta 
aylanar  ekan.  S hunin g  u ch u n   ular  orasidagi  uzatm alar  soni  1/2  ga  ten g.
Klapanlar o g ‘ir ish  sharoitlarida ishlaydi  (ishlatilgan gazlarni  silindrdan 
ta sh q a r ig a   c h iq a r is h   sh u n d a y   s h a r o it d ir ) .  Bu  p a y td a   c h iq a r is h  
klapanlarining  kallagi  karbvuratorli  dvigatellarda  800...850°C   g a ch a , 
dizellarda  esa  500...600°C   gacha  qiziydi.  B unday  katta  harorat  chiqarish 
klapani  kallagi  ish  faskasining  kuyishiga,  qiyshayishiga  va  qurum  h o sil 
b o'lish iga  olib  keladi.  K iritish  klapanlari  esa  chiqarish  klapanlariga 
nisbatan  a n ch a   y e n g il  sh aroitd a  ish la y d i.  S h u n in g   u ch u n   k iritish  
klapanlarining  kallagi  chiqarish  klapanlarining  kallagiga  nisbatan  ikki 
marta kam  qiziydi.  Kiritish  klapani  xrom li p o'latd an ,  chiqarish  klapanlari 
esa  issiqbardosh  po'lat  sinxrom dan  tayyorlanadi.  B a’zan  issiqbardosh 
p o'lat  sinxrom   faqat  chiqarish  klapanlari  kallagini  tayyorlash  uchun 
ishlatiladi,  o'zaklari  esa  xrom li  po'latdan  tayorlanib,  so'ngra  bu  qism lar 
payvandlanadi.
7 6 -§ .  Sovitish  tizimlarining  vazifasi  va  ularning  tasniil
Sovitish  tizim i  dvigatelning  qizigan  detallaridan  issiqlikni  majburan 
tashqi  m uhitga  tarqatib,  u n in g  kerakii  issiq lik   m arom ida  ishlashini 
ta ’m inlaydi.  D vigatelda  ish  siklining  o'rtacha  harorati  1070...  1270  К 
(8 0 0 ...1000°C ).  Bunday  haroratda  krivoship-shatunli  va  gaz  taqsim lash 
m exan izm in in g detallari  qizib  ketadi,  ishqalanuvchi  yuzalar orasida  m oy 
quyib  ishqalanish  haddan  tashqari  oshib  ketadi.  Natijada  porshen  haddan 
tashqari  kengayib,  silindr  ichida  tiqilib  qoladi,  podshipniklar  esa  erib 
ketishi  m um kin.  Shu  sababli  dvigatelning qizigan  detallaridan  issikqlikni 
uzluksiz  ravishda  tashqi  m uhitga  tarqatib  turish  lozim .  Lekin  dvigatel 
haddan  tashqari  sovutib  yuborilsa  ham   issiqlik  energiyasi  bekorga  sarf 
Download 30.82 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling