O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi

E y d e tik o b r a z la r .
U m u m i y p s i x o l o g i y a d a i z c h i l
o b ra z la rd a n e y d e ti k o b razlarni farqlash a n ' a n a tusiga kirgan 
( y u n o n c h a — 
„ e y d o s “ —
,,o/>rac“ d e g a n m a ' n o n i a n g -
latadi). X o tira n in g b u tu ri, ya'ni eydetik o b r a z l a r o ‘z vaqtida 
n e m i s p six o lo g iy a m a k t a b i n i n g n a m o y a n d a l a r i a k a - u k a
Y e nishlar t o m o n i d a n t a ’riflab berilgan. B a ’zi o d a m la r d a , 
ayniqsa, bolalik v a o ksm irlik, o'spirinlik davrlarida kuzatilgan 
narsa yoki s u r a tl a r k o kz o*ngidan olib q o ‘yilsa h a m surat 
yoki siym o u z o q v a q t saqlanish xususiyatiga ega.
M a z k u r n a r s a v a jism larn in g a n iq o b ra z la ri, tasvirla- 
rini kuzatish m u m k i n . Bu hodisa j a h o n psixologiya fanida 
tajribada te k s h irib k o ‘rilgan. Tajribada tek sh irilu v c h ig a 3 — 
4 d a q iq a d a v o m i d a ra s m ko‘rsatilgan, s o ‘n g ra tasvir olib 
q o ‘yilib q a t n a s h c h i l a r g a uning tarkibiy q ism la ri, tuzilishi 
h aqida savollar berilgan. B ujarayonda ayrim tekshiriluvchilar 
bironta h a m savolga ja v o b bera olmagan b o ls a la r, aniq eydetik 
ob ra zg a ega b o kl g a n ish tiro k ch ila r ra sm n i k o ‘rish d a d av o m
e t a y o tg a n d a y h a r b i r savolga a n iq ja v o b b e rish g a erish- 
g anlar. T a j rib a la rg a q a r a g a n d a . ey d e tik o b r a z l a r u z o q vaqt 
in so n o n g id a s a q l a n i s h i m um kin. M a b o d o u la rn in g izlari 
y o ‘qolib k etg a n b o l s a h a m hech qiyin ch ilik siz u n in g siy- 
m osi q ay ta tik la n is h i m u m k in .
S obiq Ittifoq psixologiyasi fanida e y d e tik o b ra z la rn in g
n a m o y o n b o l i s h h o d is a s i (y o rq in e y d e t i k x o tira g a ega 
b o ‘lgan k i s h i n i n g p six o lo g ik x u s u s iy a t l a r i ) A . R . L u r i y a
t o m o n i d a n u z o q v i l l a r d a v o m i d a o ‘rg a n i l g a n . E y d e tik
x o tiraning i n d iv id u a l- tip o lo g ik xususiyatlari batafsil ta'riflab 
berilgan. E y d e tik o b r a z l a r h a ra k a tc h a n lik xususiyatiga ega 
b o 'lib , s u b y e k t n i n g o ld ig a qo'vilgan vazifa va u n i n g tasav- 
vurlari ta 'siri o s t i d a b u obrazni o 'z g a rtiris h m u m k in .
A k a - u k a Y e n i s h l a r t o m o n i d a n o ‘t k a z i l g a n o d d i y
tajribada eydetik x otiraga ega b o lg a n tekshiriluvchiga o lm a va

---

u n d a n sal u z o q r o q d a jo y la s h g a n i l m o q tasvirlangan ra s m
k o 'r s a t i l g a n . R a s m o ‘r t a d a n b o ‘lib q o ‘y i lg a n d a n k e y i n
t e k s h i r i lu v c h i d a n o lm a n i o lis h istagi k u c h a y ib b o r a y o t -
ganligi esh itilg a n . M uayya n y o ‘l - y o ‘riq b e rilg a n d a n k e y in
tek sh irilu v c h i m a n a b u n d a y h o l a t n i tasvirlab beradi: i l m o q
olm aga yaqinlashib, uni iladi va ixtiyorsiz ravishda q a tn a sh c h i 
t o m o n to rta d i. Xullas, e y d e tik o b r a z h a r a k a t c h a n b o 'l i b ,
su b y e k tn in g ru h iy k o ‘rsatm asi t a 's ir i o s t id a sifat va m i q d o r
o ' z g a r i s h i y u z b e r i s h i m u m k i n . U m i y t e k s h i r i s h l a r g a
q a r a g a n d a , e y d e ti k o b ra z la r b o l a l i k v a o 's p i r i n l ik y o s h i
d a v r la rid a m u a y y a n m u d d a t s a q l a n i s h i va vaqt o 'tis h i b i l a n
lining izlari asta -s e k in s o 'n is h i m u m k i n ekan.
P s i x o f a r m o k o l o g i k t a d q i q o t l a r n i n g k o ' r s a t i s h i c h a ,
ey d e tik o b ra z la rn i kuch a y tiru v ch i kaliy ionlari, s h u n i n g d e k ,
u n i k u c h siz la n tiru v c h i kalsiy io n la ri m a v ju d e k a n . I l m i y
iz la n is h la rd a n o lingan m iq d o riy m a t e r ia ll a r eydetik o b r a z l a r
p a y d o b o l i s h i n i n g psixologik ildizlarini c h u q u r r o q o c h is h g a
x iz m a t qiladi.