O’ zbeki s t o n resp u blika s I oliy V a o’ r t a maxsu s t a ‘ L i m vazirlig I
Davlat tuzilmalarining shakllanish shart-sharoitlari
Download 3.26 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Miloddan avvalgi VIII-VII asrlarda Vatanimiz hududida shakllangan ilk davlat tuzilmalari
- Miloddan avvalgi so’nggi ming yillikning boshlariga tegishli «Amirobod madaniyati», quyi Amudaryo havzasida yuzaga kelgan o’ziga
- Yurtimizdagi ilk davlat tuzilmalarida yashagan aholi mashg’uloti turlari
- «Oltin tuyali» yoki «Oltin tuya etaklovchi»
1. Davlat tuzilmalarining shakllanish shart-sharoitlari
Mehnat qurollarining takomillanishi natijasida erga ishlov berish yaxshilanib, ekin maydonlari kengayib, odamlarning mehnati unumliroq bo’lib bordi. Temirning kashf etilishi, undan yasalgan mehnat qurollari qishloq xo’jaligi va hunarmandchilikning tez o’sishiga olib keldi. Odamlarning daryolarni bo’g’ib,
1 Karimov I.A. Asarlar, 7-tom, T. O’zbekiston, 1999 y., 139-bet. 2 Karimov I.A. Asarlar, 7-tom, T. O’zbekiston, 1999 y., 138-bet. 38 to’g’onlar qurib, kanallar qazib erlarga suv chiqarish imkoniyati kengaydi. O’rgatilgan ishchi hayvonlari qo’shilgan temir tishli omochlar bilan erni haydashning o’zlashtirilishi hosildorlikning oshishini, ko’proq mahsulotlar etishtirishni ta’minladi. Bu odamlar turmushini ancha yaxshiladi, umrini uzaytirdi, aholi son jihatdan ko’payib bordi. Urug’chilik munosabatlari ham o’zgarib boradi. Ikki urug’ a’zolaridan tashkil topgan er-xotin - juft oilalar vujudga keladi. Katta patriarxal oilalar urug’ jamoalaridan ajralib chiqadi, ularga urug’ jamoalariga qarashli erlardan chek erlari ajratib beriladi. Shu tariqa urug’ jamoasining umumiy xo’jaligi oilalar jamoasiga bo’linadi. Bunday oilalar jamoasi ishlab chiqarish jamoalari deb ham ataladi.
«Nmana» - katta patriarxal oila «Vis» - «nmana»lar birikuvidan hosil bo’lgan urug’ jamoasi
«Varzana» - «Vis»lar birikuvidan vujudga kelgan yirik qo’shni jamoa
«Zantu» - qabilalar uyushmasi «Daxyu» - qabilalar ittifoqi
Katta oila jamoasining oqsoqoli bir vaqtning o’zida oila jamoasi uchun diniy va dunyoviy boshliq, piru ustod va murabbiy bo’lgan. Urug’ - qishloq oqsoqoli esa butun qishloq ahlining boshlig’i hisoblangan. Oqsoqollar kengashi qo’lida diniy va dunyoviy hokimiyat jamlangan bo’lib, u jamoa faoliyatiga oid barcha masalalarni hal qilgan. Mo’’tabar shaxslarning topshiriq va buyruqlari jamoa a’zolari uchun majburiy hisoblangan. Ishlab chiqarish jamoalari tarkibini tashkil etgan har bir oila o’z xususiy mulkiga ega bo’lgan. Xususiy mulkning kelib chiqishi, jamoalarning ishlab chiqarish qonun-qoidalari asosida tashkil topishi o’z navbatida mulkiy tabaqalanishni keltirib chiqardi. Boylik avvalo jamoa oqsoqollari, harbiy boshliqlar, mo’’tabar shaxslar qo’lida to’plana bordi. Ular erning hosildor qismini egalladilar, ko’plab chorva mollariga ega bo’ldilar. Oqsoqollar oila jamoalari, urug’ va qabila ishlarini boshqargani uchun jamoachilar ularga etishtirgan hosillarining, chorva mollarining bir qismini berishga majbur etilgan. Oqsoqollar o’z iste’molidan ortib qolgan bunday mahsulotlarni mis, oltin, kumush buyumlarga ayirbosh qilganlar. Qabilalar o’rtasida yaxshi er va yaylovlar uchun, chorva mollari uchun urushlar kelib chiqqan. Qabiladosh jangchilar urush harakatlariga boshchilik qilish uchun o’z harbiy yo’lboshchilarini saylaganlar. Urushda qo’lga kiritilgan o’ljaning ko’p qismi yo’lboshchiga hamda oqsoqolga berilgan. Shu tariqa, oqsoqollar va yo’lboshchilar jamiyatda alohida, ustun mavqega ega bo’lib, ularni zodagonlar deb atashgan. Keyinchalik zodagonlar o’z o’g’illariga nafaqat boyligini, mulkini, shuningdek, o’z lavozimlarini ham meros qilib qoldirganlar. Zodagonlar jamoa, urug’ va qabilalar ustidan o’z hukmronligini o’rnatganlar.
39 Ishlab chiqarish jamoalarining paydo bo’lishi asta-sekin ortiqcha mahsulotlarni ayirboshlashni hamda ijtimoiy mehnat taqsimotini keltirib chiqaradi. Jamoa a’zolari ishlab chiqarishning o’zlariga qulay sohasini tanlab oladilar. Shu tariqa, dehqonchilikdan chorvachilik, keyinroq hunarmandchilik mustaqil xo’jalik turlari sifatida ajralib chiqadi. Ayrim ishlab chiqarish jamoalari dehqonchilik bilan, boshqalari chorvachilik yoki hunarmandchilik bilan shug’ullanadilar. Ular o’rtasida dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilik mahsulotlarini o’zaro ayirboshlash kengayib boradi. Bu esa o’z navbatida savdogarlar tabaqasini, ilk shaharlarning muhim belgilaridan biri sifatida bozorlarni keltirib chiqaradi. Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida tovar ayirboshlash yuz beradi, dastlabki shaharlar paydo bo’ladi. 2. Xorazm va Baqtriya - ilk davlatchilik asoslari
O’rta Osiyo hududidagi ilk davlat tuzilmalari to’g’risida qadimgi yozma tariximizning eng noyob manbasi hisoblangan «Avesto» kitobi, shuningdek, qadimshunos olimlarning o’lkamizning turli hududlarida olib borgan arxeologik - qidiruv ishlari, ularning natijalari muhim manba hisoblanadi. Shuningdek, qadimgi Yunon, Rim va Eron manbalari asosida ham bu masalani oydinlashtirish, etarli, asosli fikrlarni aytish mumkin bo’ladi. Bu o’rinda Yunon, Rim mualliflaridan Gerodot, Gekatay, Ktesiy, Strabon, Arrian va boshqalarning asarlari, yodnomalari, Forsiy mixxat yozuvlari, qolaversa, o’lkamizda keng ko’lamli arxeologik tadqiqotlar olib borgan Ya.G’ulomov, S.Tolstov, V.Masson, A.Asqarov, E.Rtvaladze, A.Sagdullaevlarning ilmiy tadqiqotlari alohida ahamiyatga molikdir. Arxeolog olimlarimizning so’ngggi tadqiqotlari asosida fikr yuritadigan bo’lsak, O’zbekiston hududida bronza davridayoq, mil. avv. 2 minginchi yillik o’rtalarida kichik shahar davlatlari shakllangan. Yurtboshimiz I.Karimovning mana bu fikrlari ham o’zbek davlatchiligi tarixining o’q tomirlari olis davrlar qa’riga borib tutashishidan yaqqol dalolat beradi: «O’zbek davlatchiligining tamal toshlari bundan 2700 yil muqaddam ayni Xorazm vohasida qo’yilgan. Shu ma’noda, milliy davlatchiligimiz tarixi Misr, Xitoy, Hindiston, Yunoniston, Eron kabi eng qadimiy davlatlar tarixi bilan bir qatorda turadi. Xorazm tarixi o’zbek davlatchiligining asosi, uning qudrati va qadimiyligining tasdig’idir» 1 .
aniqrog’i VIII-VII asrlarda Vatanimiz hududlarida 3 ta: Katta Xorazm, Baqtriya hamda saklar va massagetlar konfederatsiyasi shaklidagi dastlabki davlatlar shakllangan. Bu davlatlar o’ziga xos rivojlanish jarayonini bosib o’tgan. Ayniqsa bu ilk davlatlar orasida Baqtriya nisbatan barqaror bo’lganligi bilan ajralib turadi. «Katta Xorazm» «ishlab chiqarishning Osiyo usuli»ga ega bo’lgan davlatlarning
1 I.A.Karimov. Asarlar. T.6. T.: O’zbekiston, 1998, 375-bet. 40 qadimgi sharq tipiga mansub edi. Saklar va massagetlarning konfederatsiyasi esa chorvador turlarning ko’chmanchi va yarim ko’chmanchi qabilalarning harbiylashgan davlatidan iborat edi.
Xorazm
Qadimgi Baqtriya
Amudaryo quyi havzasidan Turkmaniston janubiga qadar; Shuningdek, O’rta Osiyoning Markaziy tumanlarini o’ziga birlashtirgan O’rta Osiyoning keng hududlarini o’z nazoratida tutgan qabilalar konfederatsiyasi O’zbekiston janubi. Janubiy-sharqiy O’rta Osiyoning katta hududlarini, jumladan, hozirgi Surxondaryo, Qashqadaryo, qisman Zarafshon, Amudaryo yuqori oqimi, shuningdek, Afg’oniston shimolini o’z nazoratida tutgan qabilalar konfederatsiyasi
Xorazm davlati egallagan hududlar ba’zi ma’lumotlarga ko’ra, hozirgi Xorazm erlari bilan chegaralanib qolmay, balki undan ancha janubga, ya’ni Marv (Turkmaniston), Hirot (Afg’oniston shimoli) atroflariga qadar ham yoyilgan. Miloddan avvalgi so’nggi ming yillikning boshlariga tegishli «Amirobod madaniyati», quyi Amudaryo havzasida yuzaga kelgan o’ziga xos sun’iy sug’orish inshooti tizimi hamda dastlabki shaharsozlik timsoli bo’lgan shahar-qal’alar-Qal’aliqir, Ko’zaliqir, Jonbosqal’a va boshqalar - bular Xorazm vohasida davlat tuzilmalari mavjudligidan dalolat beradi. Negaki, bu singari umumelatlar, qavm-qabilalar manfaatlariga xizmat qiladigan muhim o’zgarishlar davlat boshqaruvi yo’li bilangina amalga oshirilishi mumkin bo’lgan. Qadimshunos olim Ya.G’ulomov tomonidan Xorazmda aniqlangan 200 km uzunlikdagi, eni birnecha o’nlab metrdan iborat kanal o’zani, obod dehqonchilik madaniyati - Xorazm davlati qadimdan insoniyatning yirik madaniy maskanlaridan biri sifatida shuhrat topganligidan guvohlik beradi. «Avesto»da Xorazm Markaziy Osiyodagi rivoj topgan, o’z hududiy chegaralariga ega bo’lgan o’lkalardan, viloyat (davlat)lardan biri sifatida tilga olinishi ham bejiz emas. Gerodot ma’lumoticha, qadimda Oks (Amu) daryosi bo’ylab 360 dan ziyod sun’iy sug’orish kanallari, suv inshootlari barpo etilib, cho’lli, sahroli erlarga suv chiqazilib dehqonchilik uchun ekin maydonlari kengaytirib borilgan. Gerodot taassurotlarida Xorazm o’lkasida yashagan aholi dehqonchilikda katta tajribaga ega bo’lib, ularning donli, dukkakli ekinlar, chunonchi, bug’doy, suli, arpa, meva-sabzavotchilik mahsulotlarini mo’l-ko’l etishtirganligi qayd etib o’tiladi. Xorazm shaharsozligida xom g’isht, paxsalardan keng foydalanilgan. Binolarning tashqi va ichki ko’rinishlariga maxsus ishlov berilib, ularning 41 mustahkamligi, o’ziga xos ko’rkamligi ta’minlangan. Bu ko’hna hudud bag’rida ming yillar davomida zamonlar silsilasidan o’tib, saqlanib kelayotgan ko’plab asori atiqalar, shahar-qal’alar xarobalari, qoldiqlari ham buni isbot etadi. Xorazm vohasida hunarmandchilik, tog’-kon ishlari ancha rivojlangan. Bu erdan qazib olingan qimmatbaho ma’danlar ishlov berilib, yuksak sifat ko’rsatkichiga etganidan keyingina u tayyor mahsulot sifatida foydalanishga chiqarilgan. Xorazmda aholining bir qismi chorvachilik bilan shug’ullangan, ularning tuya, ot, qo’y-echkilardan iborat ko’plab suruvlari bo’lgan. Savdo bozorlarida g’alla, meva, chorvachilik mahsulotlari, hunarmandchilik buyumlari ayirbosh qilingan. Afsuski, Xorazm davlatida hukmronlik qilgan sulolalar to’g’risida ma’lumotlar hozirgacha etarli emas. Rivoyatlarga ko’ra, Xorazmning qadimiy siyosiy sulolasi - Siyovushiylar bo’lganligi zikr etiladi. «Avesto»da ta’kidlanishicha, Siyovarshon Kavousning o’g’li bo’lgan. Siyovarshon o’limidan so’ng uning nabirasi Kova Xisrav bobosi qotilidan o’ch olib, hokimiyatni egallab Xorazmda Siyovushiylar sulolasiga asos solgan deyiladi. O’rta Osiyoning yana bir qadimgi davlati - Baqtriya podshohligi bo’lgan. Uning tarkibiga hozirgi O’zbekistonning Surxondaryo, Qashqadaryo viloyatlari, Tojikistonning janubi, Afg’onistonning shimoli-sharqiy erlari kirgan. Baqtriyadagi ko’pdan-ko’p yirik shaharlar orasida Baqtra mashhur bo’lib, mamlakatning poytaxti hisoblangan. Baqtra baland va mustahkam mudofaa devorlari bilan o’ralgan, unda podshoh qal’asi alohida ajralib turgan. Rim tarixchisi Kurtsiy Rufning shahodat berishicha, «Baqtra daryosi nomidan shahar va viloyatning nomi kelib chiqqan». Umuman tarixiy ma’lumotlarga asoslanadigan bo’lsak, qadimgi davlatlar nomlari ko’pincha daryo, qabila, xalq yoki shaharlar nomiga qiyosan kelib chiqqan bo’ladi. Binobarin, «Baqtriyaliklar», «Baqtriya xalqi» iboralari juda qadimgi manbalarda tilga olinib, bitta xalqni yoki bir necha qarindosh qabilalarni birlashtirgan hududiy tushunchani anglatadi. «Avesto» kitobida ham Baqtriya «Eng yaxshi mamlakatlar va o’lkalardan biri bo’lgan, baland bayroqli, go’zal o’lka» sifatida ta’riflangan. Bu xildagi fikr- mulohazalar Baqtriya o’z davrining yirik davlatlaridan biri bo’lganligidan dalolat beradi.
Ktesiy ma’lumoticha, Baqtriyaga qarashli Vaxsh vodiysi obi- hayotga mo’l-ko’lligi, unumdor erlari ko’p bo’lganligidan, bu hududda dehqonchilik madaniyati taraqqiy topgan, aholi bog’dorchilik, mevachilik mahsulotlari etishtirishda omilkor bo’lgan. Qashqadaryo vohasining miloddan avvalgi VIII- VII asrlarga oid Sangirtepa, Yangitepa, Chiroqchitepa, Erqo’rg’on singari aholi manzilgohlarini o’rganish shuni ko’rsatadiki, bu joylarda o’troq turmush kechirgan qavm, elatlar dehqonchilik bilan faol shug’ullanganlar. Xuddi shunday fikrni So’g’diyona hududlariga nisbatan ham aytish mumkin. Qulay tabiiy- jug’rofiy sharoitga ega bo’lgan Omonqo’ton, Gurdara, Qo’tirbuloq, Zirabuloq makonlarida yashagan aholining madaniy hayoti ham ancha to’laqonli kechgan. 42 Baqtriyada oltin, la’l kabi qimmatbaho ma’danlar ko’plab miqdorda qazib olinib, ular tegishli ishlov berishdan so’ng yurt ehtiyoji uchun, qolaversa, xorijiy ellar uchun tayyor mahsulot holiga keltirilgan. Baqtriya la’liga uzoq Xitoy, Misr, Hindiston singari mamlakatlarda ham talab-ehtiyoj katta bo’lgan. Baqtriyada qimmatbaho ma’danlar ishlab chiqarishning yo’lga qo’yilishi bu yurtda maxsus hunarmandchilik turi - zargarlik, badiiy hunar tarmog’ining rivoj topishiga olib kelgan. Buni 1877 yilda Vaxsh va Panj daryolarining Amudaryoga quyilish erida topilgan «Amudaryo xazinasi» topilmasi timsolida ham kuzatish mumkin. Topilmalar orasidagi 179 ta oltin va 7 ta kumush zargarlik buyumlari qadimgi Baqtriyada nafis hunarmandchilikning o’sganligidan dalolat beradi. Bu xazina aslida Baqtriya hududiga qarashli Taxti-Sangin shaharchasidagi ibodatxonaga tegishli bo’lgan. Ular Londondagi Britaniya muzeyiga (1897) olib ketilgan.
Yurtimizdagi ilk davlat tuzilmalarida yashagan aholi mashg’uloti turlari Dehqonchilik va bog’dorchilik Hunarmand- chilik Chorvachilik Savdo-sotiq Kulolchilik Metal ishlash Zargarlik To’qim achilik Mo’ynado’zlik Yog’och ishlash Qadimgi Sharq va Old Osiyo mamlakatlari bilan uzviy aloqalar o’rnatiladi Mazkur davlat tuzilmalarining taraqqiyoti ko’proq mahalliy aholining nisbatan yuksak rivojlangan qadimiy dehqonchilik madaniyatiga asoslangan edi.
Shunday qilib, Xorazm va Baqtriya davlatlarida kechgan siyosiy, ijtimoiy- iqtisodiy, madaniy jarayonlar ajdodlarimizning ijtimoiy-tarixiy taraqqiyot yo’lidan ilgarilab borib, o’z davlatchilik tuzilmalarini vujudga keltirib, boshqaruv usullarini takomillashtirib borganligidan guvohlik beradi. Dehqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik, shaharsozlik, mehnat taqsimoti, ishlab chiqarish qurollarining takomillashib borishi ulug’ bobokalonlarimiz o’lmas dahosi, salohiyatining yorqin ifodasidir. Bular O’zbekiston hududidagi dastlabki davlatchilik tarixiy tajribasining muhim jihatlari, namunalari sifatida alohida qimmatga egadir. 43
O’z mazmuni, mohiyatiga ko’ra yakkaxudolik, insonparvarlik, mehr- shafqat, mehnatsevarlik, yurtparvarlik g’oyalarini tarannum etib, odamzod ahlini bunyodkorlik, yaratuvchilikka undagan muqaddas «Avesto» olis tariximizning asl durdona asarlari sirasiga kiradi 1 . «Avesto» kitobi mil. av. so’nggi ming yillik boshlari va o’rtalarida yashagan hududimizdagi qadimgi xalqlarning o’ziga xos turmush tarzi, xo’jalik mashg’uloti, ijtimoiy-madaniy hayoti, urf-odatlari-yu, marosimlari haqida ma’lumot beruvchi muhim tarixiy manbadir. Yurtboshimiz uqtirganidek: «Eng mo’’tabar, qadimgi qo’lyozmamiz «Avesto»ning yaratilganligiga 3000 yil bo’lyapti. Bu nodir kitob bundan 30 asr muqaddam ikki daryo oralig’ida, mana shu zaminda umrguzaronlik qilgan ajdodlarimizning biz avlodlarga qoldirgan ma’naviy, tarixiy merosidir. «Avesto» ayni zamonda bu qadim o’lkada buyuk davlat, buyuk ma’naviyat, buyuk madaniyat bo’lganidan guvohlik beruvchi tarixiy hujjatdirki, uni hech kim inkor eta olmaydi» 1 .
Modomiki, «Avesto» ona tariximizning muhim tarkibini tashkil etar ekan, bu noyob manba qachon, qaerda, kim tomonidan yaratilgan? Tarixiy manbalarni chuqur o’rganish, eng avvalo, «Avesto»da tilga olingan asosli jug’rofiy hududlar, yurtlar nomlarini, aholining mashg’ulot turlarini, urf-odatlarini, dafn marosimlarini sinchiklab o’rganish bu buyuk ta’limotning haqiqiy Vatani O’rta Osiyo o’lkasi, uning Xorazm vohasi ekanligini tasdiqlamoqda. «Avesto»da tilga olingan 16 ta yirik hududiy nomlarning ko’pchiligi ham O’rta Osiyoga taaluqlidir. «Avesto»da ezgulik, yaxshilik xudosi Ahura Mazda tilidan shunday deyiladi: «Men- Ahura Mazda – yaratgan ilk sarzamin va birlamchi yurt – bu Doityo (Amu) daryosi xushmanzara Iyron Vij (hozirgi Xiva o’rnidagi qadimgi manzilgoh nomi) edi. Men - Ahura Mazda – yaratgan ikkinchi sarzamin va go’zal yurt Sug’d diyori edi…. Men - Ahura Mazda - yaratgan uchinchi sarzamin va go’zal yurt qudratli va pok Marv diyori edi…. Men - Ahura Mazda - yaratgan to’rtinchi sarzamin va go’zal yurt zebo va orasta Balx diyori edi…. Men - Ahura Mazda - yaratgan beshinchi sarzamin va go’zal yurt Balx va Marv oralig’idagi Nisoyadir»… 2 . Keltirilgan bu dalil «Avesto»ning vatani bizning yurtimiz bo’lganligiga hech bir shubha qoldirmaydi. «Avesto» ta’limotining asoschisi, tarixga payg’ambar nomi bilan kirgan Zardusht (Zaratushtra Avesto tilida, Zoroastr yunon tilida) ismli shaxsdir. Zardusht «Oltin tuyali» yoki «Oltin tuya
aholi o’rtasida tashviq-targ’ibot qilgan. Bu jarayon nihoyatda qiyin, murakkab kechgan, hududma-hudud sarson-sargardon kezib yurishga majbur bo’lgan. Shu boisdan ham Zardusht Eronmi, Midiya, Mesopotomiyami yoxud O’rta Osiyo
1 «Avesto» so’zi o’rnatilgan, qat’iy belgilangan qonun-qoidalar degan ma’noni bildiradi. 1 Islom Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. 10-bet. 2 Avesto. T.: Sharq, 2001, 107-bet. 44 o’lkasi bo’ylabmi, ishqilib ko’p yurtlar kezib, o’z ta’limotini yoyishga intilganligi shubhasiz. Bunda yana shu narsa e’tiborga molikki, Zardushtiylik (yunoncha zoroastrizm) dinini birinchilardan bo’lib qabul qilgan, uni o’z fuqarolari orasida yoyilishiga izn bergan yurt ham Baqtriyadir. Buyuk alloma Beruniy keltirgan rivoyatga ko’ra, Zardusht Baqtriya podshohi Gushtasp va malika Xutaosa huzuriga kelib, «Avesto» ta’limotining muqaddasligini isbot etish uchun xudoga iltijo qilib, o’z tanasiga qizdirilgan misni bosishlarini so’raydi. Olovli mis esa uning tanasini zararlamagach, Gushtasp va uning xotini, ulardan so’ng esa butun Baqtriya aholisi zardo’shtiylik e’tiqodini qabul qiladi. Avval boshda «Avesto» 21 kitobdan iborat bo’lgan. Abu Rayhon Beruniyning «O’tmish xalqlardan qolgan yodgorliklar» kitobida ta’kidlanishicha, Eron podshohi Doro davrida «Avesto» to’liq holda 12 ming qora mol terisiga zarhal xarflar bilan bitilgan. Makedoniyalik Iskandarning Sharqqa istilosi davrida uning buyrug’i bilan zardo’shtiylik ibodatxonalari vayron qilinganidek, muqaddas «Avesto»ning 5 dan 3 qismi ham kuydirib yuborilgan. Keyinroq Parfiya podshohlari Vologez I va Vologez V davrida (I- II asrlarda) «Avesto»ning qolgan-qutgan qismlari to’plangan. Sosoniylar davrida (III- IV asrlarda) «Avesto» qismlari jamlanib, pahlaviy tilida yangidan kitobot holiga keltirilgan. Hozirgacha «Avesto»ning jami 21 qismidan «Gohlar», «Yasna», «Vandidot», «Yashtlar», «Vispirad», «Kichik Avesto» nomli kitoblari etib kelgan. Vatanimizda «Avesto»ning 2700 yilligi nishonlanishi munosabati bilan u ilk bor o’zbek tiliga tarjima qilinib, 2001 yilda nashr etildi. «Avesto» shunday bir tarixiy davrda yaratildiki, bu vaqtga kelib, ya’ni mil. av. so’nggi ming yillik boshlarida o’lkamizning turli hududlarida yashagan elatlar, qavm, qabilalar ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotda yangi bosqich sari o’tib borayotgan edi. Mintaqaning Xorazm, Baqtriya, Sug’diyona singari viloyatlarida urug’-qabilalarning o’troqlashuvi, sun’iy sug’orish tizimiga asoslangan dehqonchilik madaniyatining vujudga kelishi va rivojlanishi, dehqonchilikdan chorvachilikning ajrab mustaqil xo’jalik tarmog’i sifatida o’sib borayotganligi, qishloqlardan shahar-qal’alar, so’ngra esa dastlabki davlat tuzilmalarining yuzaga kelishi yaqqol ko’zga tashlanmoqda edi. Tarixning bunday keskin burilishi sharoitida shu turli urug’-qabila va elatlarni ma’nan va ruhan birlashtirish, ularning ongi, shuuriga ilg’or qarashlar, mushtaraklik tuyg’ularini, e’tiqod tamoyillarini singdirib borish g’oyatda muhim edi.
|
ma'muriyatiga murojaat qiling