O ’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Samarqand davlat universiteti

Ko’pyoqlarni yasash usullari.
1- usul. Yoyilmalar yordamida.



2 usul. «To‘qish» usuli



3-usul. Muntazam ko’pyoqlarini kvadrat shakldagi qog’ozdan yasash.


Ko’pyoqlarning ba’zi modellarini yasash sxemalari youtube.com saytida keltirilgan.



















Takrorlash uchun savollar

1. Ko'pyoqlarni o'rganish metodikasi haqida nimalarni bilasiz?

2. Muntazam ko'pyoqlarni o'qitishning mazmuni va xususiyatlari nimalarni o'z ichiga oladi?
3. Talabalarni geometriya o'qitishda murakkab jismlarga oid masalalar yyechish­ga o'rgatish usullarini ayting.
19-МАШҒУЛОТ. AYLANISH JISMLARINI O'RGANISH METODIKASI
Reja:
1. Aylanish jismlarini o'rganishning uslubiy xususiyatlari.
2. Silindrni o'rganish metodikasi.
3. Konusni o'rganish metodikasi.
4. Sharni o'rganish metodikasi.


Tayanch iboralar: aylanish jismlari, konus, yog'och, silindr, sfera tenglamasi, sirt yuzasi, aylanish jismlari hajmlari, stereometriya, simmetriya.

1. Aylanish jismlarini o'rganishning ahamiyati juda katta. Bunga birinchi sabab talabalarni amaliy hayotga, mehnat faoliyatiga tayyorlashda bu jismlarni o'rganish muhim rol o'ynaydi. Bunda o'qituvchi aylanish jismlari shaklida juda ko'p mashina­larning detallari, priborlar ega ekanligini ta`kidlashi lozim. Tokarlik stanogida metall yoki yog'ochni qayta ishlashda sanoatda juda ham tez va yuqori aniqlik darajasida silindr, konus va shar shaklidagi detallar tayyorlanadi. Aylanish jismlari ko'rinishidan kulolchilik ishlab chiqarishda ham keng qo'llaniladi, masalan, kulol loyning bir qismini aylanayotgan ishchi stoli o'rtasiga qo'yadi va unga yog'och yoki metall shablonni qisib, bu loy bo'lagiga zarur shakl beradi.

Aylanish jismlari haqidagi mavzu hajmi bo'yicha unchalik katta bo'lmaydi. Lekin bu yerda juda ko'p tushunchalar kiritiladi, ularni kiritish, o'rganish usullari turlicha. Mavzularni rejalashtirish
Mavzu: "Silindr. Konus. Shar. " - 19 soat
Maqsadlari: talabalarga asosiy aylanish jismlari haqida, ularning sirt yuzalarini hisoblash haqida ma`lumotlarni berish.
1-2. Silindr tushunchasi, sirt yuzasi.
3-5. Konus tushunchasi, sirt yuzasi. Kesik konus.
6-9 Sfera. Sfera tenglamasi. Sfera va tekislikning o'zaro joylashishi. Sferaga urinma tekislik. Sferaning yuzi.
10-12. Masalalar yyechish – praktikumlar.
13-15. Ko'pyoqlar, silindr, konus, sharga doir turli masalalar.
16. 1-nazorat ishi.
17-19. Masalalar yyechish.


Mavzu: "Jismlar hajmlari" - 16 soat
Maqsadlari: aylanish jismlari hajmlarini hisoblashga doir masalalarni yyechish jarayonida davom ettirish.
20-21. Hajm tushunchasi.
22-23. Silindr hajmi.
24-25. Jismlar hajmlarini aniq integral yordamida hisoblash.
26-27. Konus hajmi.
28-30. Shar, uning qismlari hajmi. Sfera yuzasi.
30-32. Masalalar yyechish bo'yicha praktikum.
33. 2-Nazorat ish
34-35. Loyihalar taqdimotlari.
Aylanish jismlarini o'rganishda chizmaning ahamiyati katta. Chizma talabaning fazoviy tasavvurini rivojlantirish uchun asosiy vosita hisoblanadi. Bunda doskada sekin-asta paydo bo'ladigan va o'qituvchi izohlashlari bilan ko'rsatiladigan chizma katta pedagogik ahamiyatga ega. O'qituvchi talabalarga tafsilotlarga berilmasdan aylanish jismlarini, u yoki bu kesimini tekislikda qanday tasvirlash kerakligini ko'rsatishi lozim. Aylanish jismlarining har birini, ularning alohida elementlarini, kesimlarini tasvirlash uchun talabalarga aylanani tasvirlash usulini eslatib o'tishi zarur(bu haqda talabalar chizmachilik kursidan ma`lumotga egalar).
Ba`zi masalalar yyechish jarayonida planimetrik masalani yyechish zarurati paydo bo'ladi. Bir nechta, maxsus tanlangan masalalarda o'qituvchi aylanish jismini qator hollarda butunlay tasvirini yasash kerak emasligini, faqat uning o'q kesimini tasvirlash muhim ekanligiga ishonch hosil qildiradi. Boshqa hollarda planimetrik chizma aylanish jismining tasvirini to'ldiradi.
Masala. Silindrga muntazam olti burchakli prizma ichki chizilgan. Agar asosining radiusi silindr balandligiga teng bo'lsa, prizma yon yoqi diagonali bilan silindr o'qi orasidagi burchakni toping.
Masala MN va OO₁ kesishuvchi to'g'ri chiziqlar orasidagi burchakni topishga olib kelinadi. AA₁D₁D o'q kesimning qarashga o'tish foydali. To'g'ri yasalgan chizma (AO = OO₁) ekanligini ko'rsatadi, bunda ONM uchburchakni qarash bilan ishonch hosil qilish mumkin.
O'qituvchining ishiga aylanish jismlari yoki ularning qismlari – ellipslar, ovallarni tasvirlash uchun turli xil shablonlar, shtamplar va h.k.lardan foydalanish mumkin. Ular talabalarning mustaqil ishlariga materiallarni tez tayyorlashda qulay bo'lib hisoblanadi.
O'qituvchi aylanish jismlari haqida talabalar qanday tasavvurlarga ega ekanligini yaxshi bilishi lozim. Takrorlashni tashkil etishda u kerakli hajmda tegishli materialni darsga kiritadi, oldindan takrorlashning shakl va usllarini rejalashtiradi.
Aylanish jismlarini o'rganishda tekislikda asosiy shakllar to'g'risidagi olingan bilimlar, ayniqsa, aylana, doira, ko'pburchak, ichki va tashqi chizilgan ko'pburchaklar va ularning xossalari mustahkamlanadi va rivojlantiriladi.
"Aylanish jismlari" mavzusi talabalar tomonidan yomon o'zlashtirilmaydi. Lekin talabalarning bilimlar holatining tahlili shuni ko'rsatadiki, xususan stereometrik masalalarni yyechish bo'yicha malakalar yetarlicha shakllanmaganligi, topshiriqning grafik qismining bajarilishida kamchilik va xatolar mavjudligi ko'rinadi( qaralayotgan aylanish jismini tasvirlay olmasligi) va yyechishning alohida bosqichlarini nazariy asoslay olmasliklari, hammavaqt ham nazariy materialni to'g'ri foydalana olmas­liklari, puxta bajarilmagan yozuvlarning mavjudligi kabilardir. Ishni bajarish natija­lariga ularda mustahkam hisoblash malakalarining yo'qligi, planimetriya kursi bo'yicha asosiy bilim va ko'nikmalarning esdan chiqarganligi ham salbiy ta`sir ko'rsatadi. Bularning hammasi o'qituvchidan silindr, konus va sharni o'rganishda sistemali takrorlashni amalga oshirishga, masalalar yyechishda hisoblashlarni tashkil etishga va h.k.larga katta e`tibor berishni talab etadi (vaholanki bu geometriya kursining yakunlovchi mavzularidan biri hamdir)
Silindr, konus, shar haqida kundalik faoliyatda, matematika o'qitishning oldingi bosqichlarida, boshqa fanlarni o'rganishda olingan ayrim ma`lumotlar sintezlanadi, mantiqiy rasmiylashtiriladi, sistemalashtiriladi.
Qaralayotgan bo'limga kiritilgan masalalar talabalarga olingan natijalarni ko'p uchraydigan amaliy masalalarni yyechishda qo'llanilishini ko'rsatishga imkon beradi.
"Aylanish jismlari" mavzusi bo'yicha qaraladigan masalalarni shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin.