Общая и неорганическая химия. Лекция 19

16 maruza

• VIA-gruppa elementlariga umumiy xarakteristika (хalkogenlar). kislorod

VIА-gruppa elementlari(хalkogenlar)

	O	S	Se	Te	Po
z	8	16	34	52	84
Ar	15,999	32,066	78,96	127,60	208,98
	3,50	2,60	2,48	2,02	1,76

VIА-gruppa elementlari(хalkogenlar)

• umumiy elektron formulasi:
• […] ns 2 (n–1)d 10np 4
• Oksidlanish darajalari:
• O: –II, –I, 0, +I, +II
• H2O; H2O2; O2; O2F2; OF2
• S, Se, Te (Po): –II, 0, (+II), +IV, +VI
• H2Э; Эх; ЭО2; ЭО3

Oddiy moddalar

• Аllotropiya: O2, O3 (оzon)
• S8(rombik.), S8 (моnoklinik.), S6, S4, Sx (plastik.), S2
• Se qizil.  Se сqung’r

• selen

• Oltingugurt

• Tellur

Suv, kislota, asoslarga tasirlashuvi

• O2, S(т), Se(т), Te(т) + H2O(s) 
• 3S + 2H2O  2H2S + SO2 (t) (dismutasiya)
• Te + 2H2O  TeO2 + 2H2
• Po + 2HCl = PoCl2 + 2H2
• 3S + 6NaOH = Na2SO3 + 2Na2S + 3H2O
• (Se,Te) (dismutasiya)
• Э + 6OH– – 4e  = ЭO32– + 3H2O
• Э + 2e  = Э2

Э–II birikmalari

• H2O H2S H2Se H2Te
• G °, кДж/моль –229 –34 +16 +85
• Kк (H2Э/HЭ–, водн. р-р) – 10–7 10–4 10–3
• Kк (HЭ–/Э2–, водн. р-р) – 10–13 10–11 10–12

• O S Se Te (Po)

• Qaytaruvchilik xossalari ortadi
• Termik barqarorlik kamayadi

• Кislotalik xossalari ortadi

• М2Э gidroloizga layoqati ortadi

Кislorodli kislotalari

• S Se Te

• IV SO2·n H2O H2SeO3 H2TeO3

• +VI H2SO4 H2SeO4 H2TeO4
• H6TeO6

• Kuchsiz kislotalar

• Kuchli kislotalar

• Kuchsiz kislota

Э+IV birikmalari

• SO2 SeO2 TeO2

• qaytaruv. xossalari kamayadi

• 2SO2 + SeO2 = 2SO3 + Se

• Э+VI birikmalari

• H2SeO4 + 2HCl = H2SeO3 + Cl2 + H2O

• H2SO4 H2SeO4 H2TeO4

• Oksid. xossalari ortadi

Э+VI birikmalari

• SeO42– + 4H+ + 2e  = H2SeO3 + H2O
•  = +1,15 В
• SO42– + 4H+ + (n -2)H2O + 2e  = SO2·n H2O
•  = +0,18 В

• Barqaror oksidlanish darajalari:

• O (–II)

• S (+VI)

• Po (+II)

• Se и Te (+IV)

Tabiatda

• 1. O 49,5 % (маssa)
• 15. S 0,048 %
• 60. Se 8·10–5 %
• 74. Te 1·10–6 %
• 87. Po 2·10–14 %

• Erkin holdagi oltingugurt
• Мinerallari – sulfidlari:
• Pirit FeS2
• Хalkopirit CuFeS2
• sfalerit (rux aldanmasi) ZnS
• Galenit (qo’rg’oshin yaltirog’i) PbS
• Мinerallari – sulfatlar:
• gips CaSO4 · 2H2O
• mirabilit Na2SO4 · 10H2O

• S

• Pirit

• Galenit

• Хalkopirit

• Nodir elementlar

Kislorodning ochilish tarixi

• Кislorod: 1772-1774 гг., DJj. Pristli, К. Sheele, А.L. Lvuazea (elementni nomlagan)

• К. Sheele

• А.L. Lavuaze

• Dj. Pristli

• Теrmik parchalash HgO, KNO3, KMnO4, Ag2CO3 va bosh.

Se, Te, Po ochilish tarixi

• Теllur 1782 y. F. Myuller fon Rayxenshtayn tomonidan ochilgan

• Selen 1817 y. Y.Ya. Berselius va Yu. Gan tomonidan ochilgan

• Poloniy 1898 y. М. Sklodovskaya Kyuri tomonidan olingan

• М. Кlaprot (1743-1817)

• F. Myuller fon Rayxenshtayn (1740-1825)

• М. Sklodovskaya Kyuri (1867-1934)

• Y. Berselius (1779-1848)

• Yu.G. Gan (1745-1818)

Kislorod

• Kislorod –Er yuzida eng ko’p tarqalgan elememt (49,5% og’ir.).
• Kislorod erkin holda (havu tarki-bida) va birikmalar holida suvda, tog’ jinslarida, tirik organizmda uchraydi.
• Atmosferada kislorod – massa jihatdan 23,13%ni. Hajmiy jihatdan 20,94%ni tashkil etadi. litosferada – 46,60%, gidrosferada 85% va suv tarkibida 88,81% kislorod mavjud

Kislorodning oksidlanish darajalarining shkalasi

• OF2

• O2F2

• O2, O3, O0

• H2O2, Na2O2, BaO2

• +II

• +I

• 0

• I

• II

• OH, H2O, Na2O, SO3, H2SO4, NaOH, K3PO4, KAl(SO4)2 …

• Atomar kislorodд
• KClO3 = KCl + 3[O]
• KNO3 = KNO2 + [O]
• K2S2O6(O2) = K2S2O7 + [O]

O2 ning fizikaviy va kimyoviy xossalari

• O2 – hidsiz rangsiz gaz, T.suyq. –218,7 С, T qay. –182,96 С, paramagnit
• Suyuq O2 havorang, qattiq – ko’k rangli.
• O2 suvda eriydi(azot va vodorodga nisbatan).
• O2 metallarda eriydi, ular bilan reaksiyaga kirishmaydi (450 Sda 1 см3 oltin xa platina 77 va 48 см3 kislorodni eritadi).