Ochiq kon ishlarining asosiy bosqichlari. Darsning maqsadi

Kon-kapital ishlari 
Kon-kapital ishlaridan asosiy maqsad – konni ochishdir va kapital xamda
qirquvchi transheyalar о‘tishdan iboratdir.
Konni ochish – karyer qurilishi davrida transport vositalarining foydali
qazilmaga yetib borishini ta’minlashdir.
Kapital transheya – ishchi gorizontni ochish uchun xizmat qiluvchi ochiq
kon qiya lahimi bо‘lib, transport vositalarini yer yuzasidan kongacha yetib
borishini ta’minlaydi.
Qirqim transheya – gorizontal ochiq kon lahimi bо‘lib, foydali qazilmani
yoki qoplovchi jinsni qazib olish uchun ish frontini yaratib beradi.
Kondagi olib boriladigan qazib olish ishlari – foydali qazilmaning minimal
xarajatlar bilan qazib olinishini ta’minlashi kerak. Kо‘pgina holatlarda foydali
qazilmalarni qazib olish paytida eng kо‘p kon-qazish ishlari hajmi ochish ishlariga
tug‘ri keladi va bu ochiq kon ishlarining eng muhim jixati hisoblanadi.
Konni ochish ishlari – foydali qazilmani qoplagan va unga aralashgan tog‘
jinslarini ajratish, shuningdek ularni siljitish va ag‘darmalarga joylashtirishni о‘z
ichiga oladi.
Qazish ishlari va qoplovchi tog‘ jinsi koeffitsiyenti. 
Qazib olish ishlari – belgilangan hajmda, talab etilgan sifat bilan va minimal
yо‘qotishda qazib olish va tashish ishlarini о‘z ichiga oladi.
Qazib olish ishlari quyidagi bosqichlarni о‘z ichiga oladi: foydali
qazilmalarni qazish-yuklash, tashish, bir joyga tо‘plash yoki tushirish.
Konda qazib olish ishlarining samaradorligi – ma’dansiz tog‘ jinslari
hajmining qazib olingan foydali qazilma birligiga nisbati bilan aniqlanadi va bu
nisbat qoplovchi tog‘ jinsi koeffitsiyenti deb ataladi.
Qoplanish koeffitsiyenti – ochiq kon ishlarini miqdoriy xarakterlovchi
quyidagi turlarga bо‘linadi:

---

---

Chegaraviy qoplanish koeffitsiyenti
-
qazish ishlari olib borishning rentabellilik
shartlaridan
kelib
chiqib,
massivdan
ag‘darmalarga tashilishi mumkin bо‘lgan
foydali qazilmaning bir birligiga tо‘g‘ri
keluvchi qoplovchi tog‘ jinslari hajmi.
Chegaraviy qoplanish koeffitsiyentini
qiymatidan kelib chiqib, ochiq kon ishlarini olib borish chegaralari belgilanadi.
Chegaraviy qoplanish koeffitsiyentini shuningdek «yo‘l qо‘yilgan»,
«iqtisodiy» va «kritik» deb ham atash mumkin.
О‘rtacha qoplanish koeffitsiyenti
–
karyer tugal konturidagi yoki uning bir qismidagi
qoplovchi tog‘ jinslari hajmi
ning xuddi shu
konturdagi foydali qazilma zahirasi
ga
nisbatidir.
Joriy qoplanish koeffitsiyenti
– ma’lum
vaqt davomida (oy, kvartal, yil) massivdan
ag‘darmaga siljitilgan qoplovchi tog‘ jinslari
hajmi
ning shu vaqt davomida amalda qazib
olingan foydali qazilma hajmi
ga nisbatidir.
Qatlamli qoplanish koeffitsiyenti
–
karyer qatlami chegarasidagi qoplovchi tog‘
jinsi hajmi
ning shu qatlamdagi foydali
qazilma zahirasi
ga nisbatidir.
Ekspluatatsion 
qoplanish 
koeffitsiyenti – karyerning ekspluatatsion
ishlari davridagi о‘rtacha qoplanish
koeffitsiyentidir. Ushbu koeffitsiyent kon
ishlarini rejalashtirish va ekspluatatsiya
гр
k
ср
k
в
общ
V
и
общ
V
И
общ
В
общ
ср
V
V
к

Т
k
В
Т
V
И
Т
V
И
Т
В
Т
Т
V
V
к

сл
k
в
сл
V
и
сл
V
И
сл
В
сл
сл
V
V
к


---

---

davri uchun zarur bо‘lgan kon-transport jihozlari sonini hisoblash uchun xizmat

qiladi.
Ekspluatatsion qoplanish koeffitsiyenti
- ekspluatatsiya etish jarayonida
ochish ishlaridan hosil bо‘lgan qoplovchi tog‘ jinslari hajmining shu davrda qazib
olingan foydali qazilma hajmiga nisbatidir.
- karyer qurilishi davrida olib tashlangan qoplovchi tog‘ jinslari hajmi;
- karyer qurilishi davrida qazib olingan foydali qazilma hajmi.
Boshlang‘ich qoplanish koeffitsiyenti – karyer qurilishi davrida qazib
olingan ochish ishlari hajmining karyer konturidagi foydali qazilma umumiy
hajmiga nisbati.
Loyihaviy qoplanish koeffitsiyenti – foydali qazilmaning ishlab chiqarish
tannarxini rejalashtirishda hisobga olinadi.
Bu shunday koeffitsiyentki, qachonki qoplovchi tog‘ jinslariga ketgan
xarajatlar kon ishlarini olib borish jarayonida tо‘liq qoplanishi kerak.
Rekultivatsiyaning maqsadi - xududdagi tabiiy sharoitni saqlash, buzilgan
yer maydonlarini xalq xо‘jaligi extiyojlariga yaroqli holga keltirishdir.
Rekultivatsiya paytida ma’dansiz tog‘ jinslaridan hosil etilgan ag‘darmalar
tekislanib, ularga tuproq yotqiziladi, о‘simliklar о‘tkaziladi, tabiiy suv oqimlari
tiklanadi va konni quritish uchun foydalanilgan skvajinalar yopilib, barraj va
boshqalar olib tashlanadi.