Odamlarning somatometrik ko‘rsatkichlarini aniqlash darsning maqsadi

Ishni bajarish uchun kerakli jihozlar: 5 ta qalam, 15 qog‘oz varaqlari, qaysiki 6x10 sm hajmiga to‘g‘ri chizilgan, hamda sekundomer yoki strelkali soat.
Ishning borishi: Ish uchta yosh guruhiga bo‘lingan 15 ta bolalar bilan o‘tkaziladi (7-8. 11-12 va 15-16).
Har bitta bolaga qalam va to‘g‘ri burchak chizilgan qog‘oz beriladi. Bolalar qalamni qul bilan ushlab beriladigan komandaga diqqat bilan qarab turishadi. O‘qituvchi tomonidan «Boshladik» degan komanda beriladi va sekundomer ishga tushuriladi. Shu vaqtdan boshlab bolalar to‘g‘ri burchakka qalam bilan nuqtalar quya boshlaydilar. Har bir bola ko‘proq songa ega bo‘lgan nuqta quyishga harakat qilishi kerak. 10 soniyadan o‘tgandan keyin «Tuxta» degan komanda beriladi va bolalar nuqta quyishni tuxtatadilar. Shundan keyin bolalardan qog‘ozlar olinadi va boshqa rangdagi qalam bilan quyilgan nuqtalr soni sanaladi va 1-chi jadvaldagi raqamlar bilan solishtiriladi.


2 – jadval. Barmoq harakatlari tezligini yoshga qarab o‘zgarishi. (o‘rtacha ma’lumot)

Yosh (yillarda)	Nuqtalar miqdori
	O‘g‘il bolalar	Qizlar
7	40	35
8	45	38
9	52	41
10	56	44
11	58	47
12	60	51
13	63	53
14	65	55
15	67	58
16	70	62

Masalan: 8 yoshdagi 5 ta bola to‘g‘ri burchakga quyidagi nuqtalar quyishgan: 42,47,46,44,49.

Buni o‘rtacha arifmetik raqamini aniqlash uchun:
M =(42 + 47 + 46 + 44 + 49) : 5= 45
O‘rtacha arifmetik xatoni topish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi.

-kvadrat o‘zgarishi, n-ko‘zatuv miqdori. Kvadrat o‘zgarishi quyidagi formular bo‘yicha aniqlanadi.

-jam belgisi, a² - har qaysi ko‘rsatkichning kvadrat va o‘rtacha arifmetik farq,, n- ko‘zatuv miqdori. Arifmetik harakatlarni 2-chi jadvalda ko‘rsatilganidek yozish mumkin unda x - har bitta alohida o‘lchanganlik hisoblanadi.


3-jadval. Alohida o‘lchovlar va o‘rtacha arifmetik farq, xamda kvadrat summalari

Alohida o‘lchovlar	O‘rtacha arifmetik	X va M orasidagi farq	X va M orasidagi kvadrat farq,
X	M	a	a^2
42	45	-3	9
47	45	2	4
46	45	1	1
44	45	- 1	1
49	45	4	16

Ishni rasmiylashtirilishi: Daftarga 1-chi jadvalga qarab barmoqli yerkin harakat tezligini individual ma’lumotini hamda o‘rta ma’lumotni yozish kerak.
Masalan: 8 yoshli bola 10 soniyada 42 ta nuqta qo‘ydi. O‘rtacha daraja 45 ta nuqta hisoblanadi.
Unda (42*100) :100= 93%, uni yerkin harakat tezligi yosh meyoriga to‘g‘ri keladi. Xar bitta yosh guruxi uchun quyidagi ko‘rsatkichlarni yozish kerak: O‘rtacha arifmetik raqam, kvadrat o‘zgarish, o‘rtacha arifmetik xatolarni. Turli yosh guruxdari orasida barmoqlarni harakat tezligini o‘zgarishi to‘g‘risida xulosa qiling.


Savollar

1. 
   O‘sish deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   O‘sishga ta’sir yetuvchi omillarni aniqlang?
   
3. 
   Rivojlanish deb nimaga aytiladi?
   
4. 
   Biologik yosh davri deb nimaga aytiladi?
   

Darslikdagi matndan foydalanib 4-jadvalni to‘ldiring:

4- jadval
Odamning ontogenez davrlari

№	Davrning nomi	Odamning yoshi	Fiziologik xususiyatlari.
1
2
3
4
5
6
7

Talabalar bilimini baholash uchun tezkor savollar
1. Harakatni bosh miyaning qaysi qismi bajaradi?
2. Kichik yoshdagi bolalarning mushak chidamligi necha foizni tashkil qiladi?
3. 7 yoshli bolalarda harakat tezligi o‘rtacha nechtani tashkil etadi?