Oel004-2 Bajardi : Azamat Askarov Tekshirdi : Yuldashev Inoyat Mavzu : Monopoliyaning davlat iqtisodiyotidagi zararlari. Reja

Monopoliyalar mukammal raqobatni buzadi
Nazariy iqtisodda kam ta'minlanish yoki tanqislik xaridor va sotuvchi o'rtasidagi kuch muvozanati sifatida ta'riflanishi mumkin bo'lgan mukammal raqobat tushunchasiga mos kelmaydi. Raqobat bosimi narxlarni "normal" ushlab turadi, iste'molchining mahsulot yoki xizmatga bo'lgan talabi ushbu normani o'rnatadi. Talab egri chizig'i elastik bo'lib, narxga javoban ko'tariladi yoki tushadi.
Umumiy muvozanat iqtisodiyoti 20-asrning neoklassik nazariyasi bo'lib, mukammal raqobat bozorlari haqidagi o'ziga xos, ammo haqiqatga mos kelmaydigan tushunchani tavsiflaydi.

Ushbu nazariyaga ko'ra, kuch juda oz qo'llarda to'planganda bozor muvaffaqiyatsizligi yuzaga keladi. Monopoliya - bu mahsulot yoki xizmatlarning yagona provayderi. Monopsoniya - bu mahsulot yoki xizmatning yagona xaridoridir. Kartellashtirilgan oligopoliya to'g'ridan-to'g'ri raqobat qilmaslikka rozi bo'lgan bir nechta yirik provayderlardan iborat. Tabiiy monopoliya - bu yagona sub'ekt tomonidan samarali nazoratga olib keladigan noodatiy xarajat tuzilmasi.

Haqiqiy dunyoda bu o'zgarishlarning barchasi monopoliya tushunchasi bilan keng qamrab olingan. Xavotir shundaki, monopoliya o'z mavqeidan foydalanib, iste'molchilarni muvozanatda bo'lgan bozordagi narxlardan yuqoriroq narxlarni to'lashga majbur qiladi.
Qarama-qarshi qarashlar
Ko'pgina iqtisodchilar mukammal raqobat modellarida o'ta noreal farazlar tufayli umumiy muvozanat iqtisodiyotining nazariy asosliligiga e'tiroz bildiradilar. Ushbu tanqidlarning ba'zilari uning zamonaviy moslashuvi, dinamik stokastik umumiy muvozanatga ham tegishli.
Milton Fridman, Jozef Shumpeter, Mark Xendrikson va boshqa iqtisodchilar bozordagi muvaffaqiyatsizlikka olib keladigan yagona monopoliyalar hukumat tomonidan himoyalanganligini ta'kidladilar.

Huquqiy monopoliya
Siyosiy yoki huquqiy monopoliya esa monopoliya narxlarini belgilashi mumkin, chunki davlat raqobatga qarshi to'siqlar o'rnatgan. Monopoliyaning bu shakli 16—17-asrlarda merkantilistik iqtisodiy tizimning asosi boʻlgan.
Bunday monopoliyalarning zamonaviy namunalari ma'lum darajada kommunal va ta'lim sohalarida mavjud.
tez-tez so'raladigan savollar