Oila psixologiyasi akadem ik litsey va k asb-h u n ar

Rashkim uchun nolima jonim,
Rashk sevgiga soqchi doimo....

---

U m u m an o lg an d a , alb atta rash k ch i o d a m la rg a havas qilib 
b o ‘lm aydi. 0 ‘zidagi b u hisni yenga o lm a y d ig a n o d a m la r — 
d o im o x a v o tird a, h a d ik d a y ash ay d ig an b a x ts iz o d a m la rd ir. 
U lam in g ikki k a rra baxtsizligi y an a s h u n d a h a m k i, u lar b ir 
vaqtning o ‘zida h a m jab rlan u v ch i, h a m a z o b b eru v ch i, h am
z o kravon, ham q u ld irlar.
Ishonchsizlik, d o im o xiyonat, s h u b h a la n ish m u h itin i y u z a - 
g a keltirar e k a n la r, b u n d a n u larn in g o ‘z la ri b irin c h i b o 'lib
a z o b la n a d ila r. U la r a rz im a g a n b a h o n a tu fa y li yoki u n in g
boMishi yoki b o ‘lm asligidan q a t’i n a z a r y o lg kiz yoki o shk ora 
janjallarn i yuzaga keltirishga d o im o ta y y o r boM ishadi. Bu esa 
u lam in g uyda, ishd a va b u tun h a y o tid a b o s h q a o d a m la r bilan 
b o 'lad ig an o ‘z aro m u nosab atlariga, ju m la d a n jin siy m u n o sa b a t- 
lariga ham jid d iy t a ’sir qiladi va k o ‘p in c h a a y a n c h li psixologik 
x a sta lik lar, sh ik a s tla n is h la rg a h a m o lib
k e lish i m u m k in . 
B unday h o lallard a h a r ikki jin s vakillari o ‘z ju ftig a rashk qilish 
u c h u n hech q a n d a y sabab, asos, b a h o n a y a ra tib q o ‘ym aslikka 
h a ra k a t qilish i, a y n iq s a «sevgining u y q u » d a v rid a k o ‘p ro q
iliq lik , s a b r- to q a t, c h id a m lilik n i n a m o y o n q ilish la ri lo zim
b o ‘ladi.
Psixologlar rash k n i zolim ona rash k v a « izzat-n afsi poym o l 
qilinganlikdan» b o ‘ladigan rashklarga farq lay d ila r. Z o lim o n a
rashkni o d a td a x u d b in (egoist), q aysar, z o lim , hissiy sovuq va 
b e g o n a la sh ib
k e tg a n , 
y o tsira y d ig a n , 
y e ta r lic h a
a v to r ita r
o d a m la r yuzaga keltiradilar. B unday o d a m la r o d a td a tu rm u sh
o ‘rto q larig a faq a t b ir b u y u m d ek , o ‘z m a n f a a ti, fa ro g 'a tin i 
q o n d irish o b y ek ti, o ‘z m ulkidek q a ra y d ila r. U lard a b o sh q a
o d a m n in g shaxsiy xususiyatlarini sezish , h u r m a t qilish q o b ili- 
yatlari rivojlanm agan b o ‘ladi. Izzat-n afsi, s h a ’ni kam sitilganlik- 
d a n b o 'la d ig a n ra sh k — bu o d a td a h a y a jo n la n a d ig a n , h a r
n arsadan gum o nsirayv eradig an , o ‘ziga ish o n m a y d ig a n , xavf- 
x a ta r va noxushlik larn i b o 'rtlirish g a m o y il, n u q so n la r k o m p lek - 
sid an jabrlan u v ch i o d am larg a xosdir. U la rn in g rashki u n c h a lik
g ‘a z ab li, q a h rli boM m asligi, b iro z y u m s h o q r o q n a m o y o n
b o 'lish i m um kin. B iroq uning ham o ‘z m o h iy a tig a ko ‘ra oilaviy 
baxt u ch u n zahri, zarari kam em as.
B a’zan «undalm a» deb n o m la n u v c h i ra sh k h am farq lan ad i. 
B unday rash k n in g m anbayi b o ‘lib, o ‘z in in g tu rm u sh o ‘rto g ‘iga 
vafosizligini u n g a k o ‘chirish yoki o ‘z in in g ishonchsizligi t u r ­
m ush o ‘rtog‘iga d o im o xiyonat qilishga tayyorligi kabilar xiz-

---

m at qilishi m u m k in . Bu, ayniqsa n ik o h d a n oldingi «boy» sek- 
sual ta jrib a n in g xavfli aso ratlarid an h iso b lan ad i.
Lov e tib y o n g a n rashk m u m k in b o 'lg a n barch a «fakt»lar- 
ning «q u log ‘id a n » to rtib , tu rm u sh o ‘rto g ‘Íning eng arzim ag an , 
b e o z o r x a tti- h a r a k a tla r i, q iliq la rin i o ‘zin in g yovuz, z o lim , 
tu b an n u rla ri, ran glari bilan talq in qilib, arzim agan narsalarn i 
sh u b h a b o tq o g ‘iga b u lg ‘ab, ulard an o 'z in in g n am o y o n b o ‘lishi 
u ch u n q o ‘s h im c h a q u w a t m anbayi sifatid a foydalanadi. Ishdan 
ozgina k e c h ik ib q o lish , d o ‘stlar d avrasidagi beo zo r im o -ish o ra
yoki so ‘z a lla q a c h o n u n u tib y uborilgan bolalik ishtiyoqlari va 
shu kabi h a y o t ik ir-c h ik irla rin in g h a m m a si g ‘oyat d arajad a 
puxtalik b ila n o ‘z tu rm u sh o ‘rtog‘iga q a rsh i, uni ayblovchi a k t- 
larning q a lin to m la rig a yig‘iladi.
Q izig‘i s h u n d a k i, b u n d ay rashkka qarshi kuchli asoslangan 
ta ’sirlar h a m , u n i t o ‘xtatib qolishga u rin ish la r ham qaytan g a 
uni k u c h a y tira d i va y an ad a qizdirib y u boradi. X uddi q o p a g ‘on 
itni zan jirga b o g ‘Iab q o ‘yilsa b a tta r d a rg ‘azab b o ‘lib, «tartib 
b uzuvchilariga» ta sh la n ish i va h u rish i, ich ib oigan jan jalk ash
o d a m n in g q o ‘lid a n tu tib turilsa, o ‘z, tajovuzkorligini y a n ad a 
kuchli n a m o y o n q ilg an id ek , rashk h a m sh u n g a o ‘xshash h o lat- 
ni n a m o y o n q ila d i. A y n an sh u n in g u c h u n h am u m u m a n
« taq iq la n g a n m e v a » n in g m azasi o d a m la r u c h u n shu q a d a r 
shirin tu yu lsa k e ra k , balkim .
5.9. RASHK HISLARIDAN XALOS B O ‘LISH YO‘LLARI
R ashk h is la rid a n qutilish da psix o lo glar quyidagi yoMlarni 
tavsiya etish ad i:
1. R ashk h isla rin i b o sh d an k ech iray o tg an shaxs yaxshilab 
m u lo h aza q ilish i, o ‘z rashk hislariga tan q id iy qarashi, 
rashk 
hislarini y uzag a k eltiray o tg an sabablar reallikdan a n c h a yiroq 
b o ‘lib a k sariy at h o lla rd a rashk qiluvchi shaxs o 'z in i ta s a w u r 
xayoli ek a n lig in i tu sh u n ib yetishi. H a q iq a tn i tu sh u n ib yetgan 
shaxs tegishli x u lo sa ch iq arib rashk h islari azobidan q u tu lish 
im koniga eg a b o ‘ladi. M azk u r uslubni q o lla s h h a r b ir inson 
q o ‘lidan k e la v e rm a y d i. B uning u ch u n shaxs yetarii aql, kuchli 
analitik ta fa k k u r egasi boMishi kerak.
2. R ash k ni y u zag a keltiruvchi shaxsni ijobiy sifatlarini o ‘zi- 
d a m ujassam q ilib , o ‘z «raqibi»ni s o g lo m raq o b atd a m a ’naviy, 
axloqiy, aqliy, m a d a n iy jih a td a n m ag ‘lu b qilish y o ‘li orq ali o ‘z

---

sevgilisini qay tarish (agar sh u n d ay real ra q ib n i o ‘zi boMsa). Bu 
uslubni q im m atli to m o n i sh u n d ak i, sevgilisini q ay ta ra o lm a g a n
ta q d ird a h a m sh ax sd a ijobiy o ‘z g a ris h la r, q im m a tli s ifa tla r 
sh ak llan ad i. U la r esa y o ‘q o tilg an se v g ilid a n k o ‘ra a fz a lro q
m u h ab b al o by ektini uchratish ga x izm a t q ilad i.
3. 
R ash k
h islari 
asosli 
fa k tla rg a
ta y a n g a n , 
avvalgi 
tavsiyalarim izdan foydalanish im k o n i b o ‘lm a g a n shaxslar a z o b
b eru vch i rash k h islarid an q u y id a g ic h a q u tilish la ri m u m k in . 
R ashk q ilay otgan kishingiz sh ax sin i m u h a b b a t k o ‘zo y n ag in i 
y echib, tan q id iy k o ‘z bilan o ‘rganing. O q ib a td a u n in g sh axsid a 
q a to r kam ch ilik va n uq so n lar borligiga iq ro r b o klasiz. S h u n c h a
kam chiliklari boMgan, Sizga bevafolik q ila y o tg a n shaxs u c h u n
azob c h e k is h in g iz o ‘rin lim i? Bu s h a x s s iz n in g b e g ‘u b o r, 
m u q ad d a s sevgi hislaringizga lo y iq m i? M a z k u r vaziyat o ‘z 
vaqtida k o ‘zingizni o ch ib , u n i h a q iq a ta n kim ekanligini t o ‘g ‘ri 
idrok qila olishingizga m in n a td o r b o ‘ling. Sizdek vafoli, a x lo q - 
odobli insonni q ad rig a yetm agan sh ax s sevgi m u h ab b atin g izg a 
loyiq em asligiga ish o n ch hosil q ilin g . A g ar y uqoridagi fik r- 
larim iz Sizni holatingizga t o ‘g ‘ri kelsa, d e m a k rashk qilu v ch i 
shaxsning obyektiv bahosini berish n a tija sid a u n i id ro k in g izd a 
q ad rsizlan tirad i. Q adrsizlangan shaxs o d a td a rash k q ilin m ay d i 
va siz rashk h islarid an xalos b o ‘lasiz.
Bilimlarni tekshirish uchun savollar:
1. S evgi h a q i d a q a n d a y m u lo h a z a la r , r iv o y a tla r , t a ’rifla m i b ila -
siz?
2. S e v g in in g q a n d a y tu rla ri m a v ju d ?
3. S evgi h issi v a y o sh o ‘rta sid a q a n d a y b o g M iq lik la r m a v ju d ?
4 . Y ig it v a q iz la r d a sevgi tu y g ‘u s in i n g if o d a la n is h id a q a n d a y
ta fo v u tla r m a v ju d ?
5. Q iz la r v a y ig itla r o ‘rta sid a g i o ‘z a r o m u n o s a b a t la r n in g q a n d a y
tu r la ri fa rq la n a d i?
6. M u h a b b a t b o s q ic h la ri q a n d a y n a m o y o n boM adi?
7. M u h a b b a t v a in s o n m ijo z i o ‘r t a s i d a q a n d a y b o g M iq lik la r 
m a v ju d ?
8. M u h a b b a t b e lg ila ri q a n d a y n a m o y o n b o ‘la d i?
9. S e v g in in g fasliy o ‘zg a rish i n im a la r d a n ib o r a t?
10. R a sh k h issi n im a ? U n in g se v g ig a q a n d a y t a ’siri b o r?

---

1. Avval so g ‘ k o ‘zlarga rangli p a rd a q o p lab , so‘ngra uni 
yaxshi, rav sh an , real k o ‘radigan qilu v chi xastalikning nom ini 
toping.
(sevgi-m uhabbat)
* * *
2. Eng k o ‘p ta rq a lg a n k o ‘z kasalligini toping.
(sevgi-m uhabbat)
* * *
3. Qaysi o g 'ir x a stalik d an kishilar tu zalish n i istam aydilar?
(sev g i-m u h ab b atd an )
* * *
4. « M u h a b b a t — bam iso li b a la n d to g ‘ c h o ‘q q ilarig a 
o ‘xshaydi. U la r z a b t etilg an idan so ‘ng pastga tu sh ish d an o ‘zga 
c h o ra qo lm ayd i» ib o ra sin i psixologik tah lil qiling va m uhabb at 
hislariga xos x u su siy a tla m i sanab o ‘ting.
* * *
5. « M u h a b b a t — b u erk ak k ish in i y a g o n a ayol b ila n
q o n iq ish va c h e k la n is h g a boMgan intilishi» iborasini psixologik 
tah lil qilib, m o h iy a tin i o c h ib bering.
* * *
6. « M u h a b b a td a baxtli b o lis h u c h u n k o ‘rishdan qolish 
s h a rt em as, faq at v a q ti-v a q ti bilan k o ‘zni y u m ib turish kerak» 
iborasini p six o log ik ta h lil qilib, m ohiyatini o c h ib bering.
Aforizm lar:
•
M u h a b b a t e n g q a d im iy va n av q iro n tu sh u n c h a . U sh u n - 
g a c h a qarig an e m a s , b u n d a n keyin h am qarim aydi. U ham isha 
o fto b yanglig* q a lb g a yaq in , am m o h a r b ir zam o n , h a r b ir 
avlod va h a r b ir q a lb u n i yanada yangi, m az m u n li, k o ‘rkam va 
fayzli b o ‘lishiga o kz h issasini q o ‘shadi.