Октябрь 2020 17-қисм

Октябрь 2020 17-қисм
Тошкент
TRAXTENBERG USULI BO‘YICHA KO‘PAYTIRISH
Raxmonova Lola Yodgorovna
Navoiy viloyati Zarafshon shahar 13-AFCHO‘IM 
matematika fani o‘qituvchisi Tel: [phone]
Pochta manzili: [e-mail]
Annotatsiya: ushbu maqolada o‘quvchilar matematika fanida duch keladigan ko‘plab 
qiyinchilik bilan hisoblanadigan hisob-kitoblarni soddalashtirib,oson usulda hisoblashni ko‘rsatib 
beriladi.
Kalit so‘zlar:Traxtenberg, ko‘paytirish,qo‘shni,raqam,birlik xona,ikkilantirish.
Berilgan birorta son ustida ko‘paytirish amalini bajarish uchun bu sonning har bir raqami 
(birlik xonasidagi raqamdan boshlab)ishlab chiqiladi.Bunda raqamlardan turlicha foydalaniladi.
Sondagi “qo‘shni” raqam deb ishlanayotgan raqamdan o‘ng tomonda turgan raqamni aytishga 
kelishib olamiz.Birlik xona raqami uchun “qo‘shni” raqam nolga teng,eng chap tomonda turgan 
raqam esa son oldiga xayolan yozilgan nol uchun qo‘shni raqam bo‘ladi.Ko‘paytirish qoidalari:
11 ga ko‘paytirish: har bir raqamga uning qo‘shnisini qo‘shing.
Misol.1234*11.
Ko‘paytuvchining raqamlarini birlik xona raqamidan boshlab ishlab chiqamiz: 
4 ga uning qo‘shnisini,ya’ni nolni qo‘shamiz,4 hosil bo‘ladi.Navbatdagi ishlanadigan raqam 
3.Unga 4 ni qo‘shib, 7 ni hosil qilamiz.So‘ngra 2 ga uning qo‘shnisini, ya’ni 3 ni qo‘shamiz, 5 
hosil bo‘ladi.1 ga 2 ni qo‘shamiz, 3 hosil bo‘ladi.nihoyat, nolga (ko‘paytuvchi oldiga xayolan 
yozilgan) uning qo‘shnisi 1 ni qo‘shamiz.1 hosil bo‘ladi.Shunday qilib, javobda hosil bo‘ladigan 
sonning barcha raqamlarini hosilqildik.Javob:13574.
Ko‘paytirishni ko‘rsatilgan qoida bo‘yicha bajarar ekanmiz, barcha hisoblashlarni og’zaki 
o‘tkazamiz va natijani bir yo‘la yozamiz.
Agar ikkita “raqamni” qo‘shganda o‘ndan kata son, masalan, 12 hosil bo‘lsa, u holda 
odatdagicha yo‘l tutamiz:2 ni yozamiz, 1 ni dilda saqlaymiz.