Old Osiyo san’ati

El Ubayd darvoza tepasiga ishlangan bo'rtma tasvir. (mil. av. 3000-yiHar)
19

yuzaga keldi. S h u m a d a n iy a tn in g n iu h im m a rk a z la rid a n boMgan L agash 

sh a h rid a o lib b o rilg an arxeologik ish lar n a tijasid a s h u m e r s a n ’a tin in g
k o ‘p la b n a m u n a la ri to p ilg an . J u m la d a n , s h u m e riy la m in g m ix x atid a yo- 
zilgan sopol b u y u m lari shu d a v r s a n ’a tin i o ‘rg a n ish d a m u h im o ‘rin n i 
egallagan. M eso p o ta m iy a n in g ja n u b iy to m o n id a q a d im p a y tla rd a o d a m ­
la r yashaydigan yirik m a n z illa r m ark az id a b a la n d s u n ’iy yoki ta b iiy te p a - 
lik lar ustiga q u rilg an m a h o b a tli sa ro y lar m a rk a z vazifasini o ‘ta y b o sh la - 
g an. U la r, a so san , x o m gM shtdan ish lan g a n , d e v o r yuzasi p ish iq g 'is h t, 
p a rc h in va q ism a n to sh la r b ilan q o p la b p a rd o z la n g a n . B in o n in g ta sh q i 
devori to k c h a la r va yarim u stu n sim o n vertikal h a jm la r b ila n ajratilg an . 
Bu h a jm lar b in o d ev o rlari m u stah k a m lig in i o sh irish b ilan b irg a u n d a
y o ru g ‘-s o y a o ‘y in in i k u c h a y tirib , u n in g ta n ta n a v o r k o 'r in is h is h in i 
t a ’m inlagan. Bu xususda E l U bayddagi sa ro y (er. av. 3000-yillar) e ’tiborli. 
S u n ’iy tep alik ustiga q u rilg an saroyga z in a la r b ilan ch iq ilg an . S aro y n i 
bezash ishlarida rely ef (barelyef, gorelyef) keng qoM lanilgan. U la r yog‘o ch
va to sh d a n ish lan g an , yuzasi esa yupqa m is p la stin k a la r b ilan q o p la n g a n , 
k o ‘zla r esa in k ru statsiy a qilin g an . B ezash d a ishlatilgan b o ‘rtm a ta sv irla r 
m avzusi ra n g -b aran g . U la rd a h ay o tiy va ram ziy m az m u n d a g i v o q e a la r 
tasviri ish lan g an . Ish lash u slu b id a reallik va sh artlilik uyg‘u n la sh ib k e t- 
g an. S aro y n in g kirish darvozasiga alo h id a ish lo v -b ezak b erilg an . D a rv o - 
z a te p a sid a s h e r boshli b u rg u t ikki to m o n id a g i kiyiklam i p a n jalari b ila n
bosib tu tg a n h o la ti gorelyefi ishlangan.
D arv o z a n in g y o n larid a esa ikki sh e r haykali o ‘m a tilg a n boMgan. S a ­
ro y n in g ichki q ism id ag i d ev o rla rd a friz la r boMib u n d a tu rli v o q e a la r 
b o ‘rtm a tasv ird a k o ‘rsatilgan. M a salan , sigir va b u z o q la r p o d a si, s u td a n
yog4 olish va h. k.
D e v o rin in g ichki va ta sh q i to m o n id a g i yarim u stu n sim o n h a jm la r 
u n in g m u s ta h k a m lig in i o s h ir is h g a x iz m a t q ilg a n . M e s o p o ta m iy a
m e ’m o rc h ilig in in g y an a b ir o 'z ig a xos xususiyati, ib o d a tx o n a la r o ldiga 
q u rilg an m in o ra - zikkurat hiso b lan ad i. B u n d ay m in o ra - z ik k u ra tla r 
3 ,5 yoki 7 qavatli boMib, u la r te p a g a kichrayib b oruvchi su p a c h a la rd a n
tashkil to p g a n . Bu s u p a c h a la r z in a la r b ilan bogM angan. Z ik k u ra tn in g
en g yuqori q ism id a xona boMib, u y e rd a o ltin d a n yasalgan sto l boMgan. 
A fsonalarga k o ‘ra, x u d o o ‘z k o h in lari b ilan sh u stol a tro fid a g ap lash g an .
M e so p o ta m iy a h aykaltaroshligi va m ay d a plastikasi b irm u n c h a moM. 
U la r m isrlik lar h ay kaltaroshligiga n isb atan b irm u n c h a so d d a , p rim itiv
boMsa h a m , lekin o ‘zin in ? ifodali ishlanganligi bilan esda qoladi. H ay k allar 
k o ‘p h o lla rd a y o rq in b o ‘yoq b ila n b o 'y a lg a n boMib, in k ru statsiy a u s lu ­
b id a ish la n g an h ay k a lla m i eslatadi.
M o n u m e n ta l h a y k altaro sh lik asarla rid a h a r b ir ta sv irlan u v ch in in g in ­
dividual xususiyatlarini o c h ib berishga, ichki d u n y o sin i y aratish g a in ti- 
lish seziladi. U rs h a h rid a n to p ilg a n m a ’b u d a (ayol) boshi haykali e ’tiborga
20