Олий таълим, фан ва инновация вазирлиги ислом каримов номидаги тошкент давлат техника университети тжа-28-19-гуруҳ талабаси

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ТАЪЛИМ, ФАН ВА ИННОВАЦИЯ ВАЗИРЛИГИ
ИСЛОМ КАРИМОВ НОМИДАГИ ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТЕХНИКА УНИВЕРСИТЕТИ
ТЖА-28-19-ГУРУҲ ТАЛАБАСИ
_________________________________________________________НИНГ
____________________________________ ФАНИДАН БАЖАРГАН
МУСТАҚИЛ ИШИ
ТЕКШИРДИ: _______________________
ТОШКЕНТ- 2023
Мавзу: _______________________________________________________________

САНОАТ КОРХОНАЛАРИДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ХАРАЖАТЛАРИ

1.

• Ишлаб чиқариш харажатларини таснифлаш.

2.

• Корхонанинг таннархини турлари

3.

• Асосий ва ёрдамчи ишлаб чиқариш таннархи

4.

• Саноат маҳсулотларининг таннархини пасайтиришнинг манбалари ва омиллари.

Режа:

1. Ишлаб чиқариш харажатларини таснифлаш

• Махсулот ишлаб чиқариш жараёнида сарф килинган моддий ресурслар (асосий воситалар эскириши, хомашё ва материаллар, ёнилғи-мойлаш материаллари, эхтиёт қисмлар ва бошқалар) ва жонли мехнат сарфи ишлаб чиқариш харажатларини ташкил этади.
• Ишлаб чиқариш харажатлари корхонага махсулот ишлаб чиқариш қанчага тушишини кўрсатади, яъни махсулотнинг ишлаб чиқариш таннархини ташкил қилади.
• Корхонанинг ишлаб чиқариш, сотиш ва бошқа фаолияти натижасида юзага келадиган харажатларини куйидагича туркумлаш мумкин:
• 1. Ишлаб чиқариш жараёнидаги иштирокига кўра:
• - ишлаб чиқариш харажатлари;
• - ноишлаб чиқариш харажатлари.
• 2. Ишлаб чиқариш ресурсларининг манбаига кўра:
• - ички харажатлар;
• - ташки харажатлар.

3. Махсулот ишлаб чиқариш хажмининг ўзгаришига нисбатан:

• 3. Махсулот ишлаб чиқариш хажмининг ўзгаришига нисбатан:
• - доимий харажатлар;
• - ўзгарувчан харажатлар.
• 4. Махсулот таннархига олиб борилиши жихатидан:
• - бевосита харажатлар;
• - билвосита харажатлар.
• 5. Корхонанинг умумий ишлаб чиқариш, молиявий ва бошқа фаолияти натижасида юзага келадиган:
• - махсулот таннархига киритиладиган харажатлар;
• - давр харажатлари;
• - молиявий фаолият бўйича харажатлар;
• - фавкулодда зарарлар.

• Ўзгармайдиган харажатлар - доимий харажатлардир. Буларга рента тўловлари, қарз фоизи, реклама, ижара хақи, олдиндан тўланиши кўзда тутилган маошлар киради.
• Ўзгарувчан харажатлар деб, ишлаб чиқариш хажмига нисбатан тўғри пропорционал бўлган харажатларга айтилади.

2.Корхонанинг таннархини турлари

• Моддий харажатлар ўз ичига куйидагиларни олади:
• " хомашё ва материал харажатлари;
• " ёқилғи ва энергия;
• " сотиб олинувчи бутловчи қисмлар ва ярим тайёр махсулотлар;
• " кадоклаш ва ўров материаллари;
• " эхтиёт қисмлар;
• " бошқа корхона ва ташкилотлар томонидан кўрсатиладиган ишлаб чиқариш хизматлари;
• " табиий хомашёдан фойдаланиш билан боғлиқ солик, йиғим ва бошқа тўловлар;
• " ишлаб чиқаришда бекор туриб колиш ва сифатсизлик туфайли юзага келадиган йўкотишлар;
• " табиий йўкотишлар билан боғлиқ бўлган ёки айбдор шахслар мавжуд бўлмаган холда юзага келадиган йўкотишлар.

Меҳнатга хақ тўлаш билан боғлиқ бўлган харажатлар элементлари каторига куйидагилар киритилган:

• Меҳнатга хақ тўлаш билан боғлиқ бўлган харажатлар элементлари каторига куйидагилар киритилган:
• " амалда бажарилган иш учун тариф ставкалари, лавозим маошлари;
• " ходимларга натурал тўлов шаклида берилувчи махсулотлар қиймати;
• " ишлаб чиқаришдаги юқори натижалар учун берилувчи мукофот ва бошқа тўловлар;
• " хар йиллик меҳнат ва ўкув та`тили учун амалга оширилувчи тўловлар;
• " қонунчиликка асосан ба`зи тармоқлардаги ходимларга бепул берилувчи кийим-кечак, озик-овкат, уй-жой, коммунал хизмат ва х.к.;
• " штатлар кискариши туфайли ишдан бўшатилган ходимларга тўланувчи маблағлар.

• Ижтимоий суғуртага ажратмаларга куйидагилар киради:
• " қонун хужжатлари билан белгиланган нормалар бўйича меҳнатга хақ тўлаш фондига ижтимоий мажбурий ажратмалар;
• " нодавлат пенсия жамғармаларига, ихтиёрий тиббий суғуртага, бандлик фондига ажратмалар.

3. Асосий ва ёрдамчи ишлаб чикариш таннархи

• Махсулотнинг (ишнинг, хизматнинг) ишлаб чиқариш таннархига уни бевосита ишлаб чиқариш билан боғлиқ харажатлар киритилади. Уларга куйидагилар тегишли:
• - бевосита моддий харажатлар;
• - бевосита меҳнат харажатлари;
• - ишлаб чиқариш хусусиятига эга билвосита устама харажатлар.

Махсулот таннархи бир турдаги махсулотни бевосита ва билвосита ишлаб чиқариш харажатларини шу махсулот миқдорига бўлиш орқали топилади:
MT = MX+IX+ST+A+BIX / M
Бу ерда:
MT – махсулот таннархи, сўм;
MX - ишлаб чиқаришнинг моддий харажатлари, сўм;
IX - ишлаб чиқариш хусусиятидаги меҳнатга хақ тўлаш харажатлари, сўм;
ST - ишлаб чиқаришга тегишли бўлган ижтимоий суғурта тўловлари, сўм;
A - асосий воситалар амортизацияси, сўм;
BIX - бошқа ишлаб чиқариш харажатлари, сўм;
M - махсулот миқдори, центнер, дона, кг, тонна ва хақозо

4.Саноат маҳсулотларининг таннархини пасайтиришнинг манбалари ва омиллари

• Меҳнат унумдорлигини ошириш, хомашё ва материал, ёқилғи ва электр энергия харажатларини камайтириш, хизмат кўрсатиш ва бошқариш сарфларини қисқартириш, ишлаб чиқаришдан ташкари харажатларни тежаш махсулот таннархини пасайтиришнинг муҳим манбалари хисобланади.