Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

Ташқи ва ички молиявий маълумотлар

Бизнес ташкилотлари томонидан иккита энг муҳим ташқи молиявий ҳисоботларни тузилади. Ушбу ҳисоботлар, молиявий ҳолат тўғрисида ҳисобот ва фойда ёки зарар тўғрисидаги ҳисобот деб аталади..

Корхоналар акциядорлар, банклар, етказиб берувчилар ва ҳукумат каби ташқи манфаатдор томонлар учун молиявий ҳисоботларни тайёрлайдилар.
Ташқи мақсадлар учун ишлаб чиқарилган асосий ҳисоботлар молиявий ҳисоботлар бўлиб, улар бизнеснинг тарихий мавқеини очиб беради. Халқаро амалиётда асосий ҳисоботлар қуйидагилар:

• 
  Фойда ёки зарар тўғрисидаги ҳисобот (даромадлар тўғрисидаги ҳисобот, фойда ёки зарар тўғрисидаги ҳисобот деб ҳам аталади);
  
• 
  Молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисобот (баланс деб ҳам аталади);
  
• 
  Пул оқимлари тўғрисидаги ҳисобот.
  

Фойда ёки зарар тўғрисидаги ҳисобот (the profit or loss account) - бу маълум бир даврда қилинган даромадлар df харажатларни умумлаштирадиган молиявий ҳисобот.
Масъулияти чекланган жамиятнинг фойда ёки зарар тўғрисидаги ҳисоботни ўтган йилги ҳисобварақлар санасидан бошлаб бир йил муддатга тузади. Даромадлар тўғрисидаги ҳисобот ҳар бир оммавий компания ҳар чоракда ва ҳар йили чиқарадиган учта молиявий ҳисоботдан биридир баланс ва пул оқимлари тўғрисидаги ҳисобот. Бу кўпинча бизнес-режадаги энг машҳур ва кенг тарқалган молиявий ҳисоботдир, чунки у бизнес қанча фойда ёки зарар олганлигини кўрсатади. Бошқарув ҳисобида ички мақсадлар учун ҳар чоракда ёки ойда даромадлар тўғрисидаги ҳисобот керак бўлиши мумкин.
Ялпи фойда маржаси, операцион фойда маржаси, соф фойда маржаси ва операцион фаолият нисбати каби бир нечта кўрсаткичларни ҳисоблаш учун даромадлар тўғрисидаги ҳисоботдан фойдаланишингиз мумкин. Баланс ва пул оқимлари тўғрисидаги ҳисобот билан биргаликда фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисобот компаниянинг молиявий натижаларини ҳар томонлама кўриб чиқишни таъминлайди.
Инвесторлар ва таҳлилчилар ушбу маълумотдан компаниянинг рентабеллигини баҳолаш учун фойдаланишлари мумкин, кўпинча бу маълумотни бошқа иккита молиявий ҳисоботнинг хулосалари билан бирлаштирадилар. Масалан, investor компаниянинг соф фойдасини (даромадлар тўғрисидаги ҳисоботда кўрсатилганидек) ўз капитали даражаси билан (балансда кўрсатилганидек) таққослаш орқали ўз капиталининг рентабеллигини (RОЕ) ҳисоблаши мумкин.
Компаниянинг фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисоботида маълум вақт давомида унинг даромадлари, харажатлари ва рентабеллиги кўрсатилган. Бошқа томондан, баланс маълум бир санада унинг активлари ва мажбуриятлари тўғрисида тасаввур беради. Баланс одатда компаниянинг молиявий йилининг сўнгги кунида тақдим этилади. Инвесторлар балансдан компаниянинг молиявий барқарорлигини тушуниш учун унинг активлари миқдори ва сифатини мажбуриятлари билан таққослаш орқали фойдаланадилар.
Оммавий компаниялар фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисоботларни тайёрлашлари шарт ва молиявий ҳисоботларини топширишлари шарт Ақш қимматли қоғозлар ва биржа комиссияси (SEC), шунда улар инвесторлар, таҳлилчилар ва регуляторлар томонидан текширилиши мумкин. Компаниялар ушбу ҳисоботларни тайёрлашда умумий қабул қилинган бухгалтерия тамойиллари (GAAP) деб номланувчи қоидалар ва кўрсатмаларга риоя қилишлари керак.
Бошқа томондан, хусусий компаниялар GAAPга риоя қилишлари шарт емас. Бироқ, баъзи кичик компаниялар расмий молиявий ҳисоботларни умуман ишлаб чиқармаслиги мумкин. ²⁵⁹
Фойда олиш учун ишламайдиган ташкилотлар (хайрия ташкилотлари ва бошқалар) даромад ва харажатлар ҳисоби деб номланган шунга ўхшаш ҳисоботни тузадилар, бу даромаднинг харажатларга нисбатан профицитини (ёки харажатлар даромаддан ошиб кетадиган дефицитни) кўрсатади.
Foundations of Accounting in Business - FAB Study Text 2016. PART С: Chapter 08 « The role of accounting » қисмида Молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботни қуйидагича таърифи келтирилган.
Молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисобот-бу бизнесга тегишли бўлган барча активлар ва маълум бир санада корхона томонидан қарздор бўлганлар рўйхати.²⁶⁰
Бошқа манбаларда молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисобот қуйидагича таъриф келтирилган.
Молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисобот, шунингдек, баланс сифатида ҳам танилган, корхонанинг маълум бир санадаги молиявий ҳолатини ифодалайди. У учта асосий компонентдан иборат: активлар, мажбуриятлар ва капитал .²⁶¹
Молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисобот молиявий ҳисобот фойдаланувчиларига корхонанинг молиявий барқарорлигини баҳолашда, яъни ликвидлик хавфи, молиявий хавф, кредит хавфи ва бизнес хавфига ёрдам беради.
Қуйида IAS 1 томонидан белгиланган шакли бўйича тайёрланган молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботнинг ёрқин намунаси келтирилган. (29-жадвал).²⁶²
29-жадвал