Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети с. Р. Топилдиев, Р. Р. Ҳасанов

L
AK
Y

, 
бу ерда: 
Y – ишлаб чиқариш ҳажми;
K – капитал сарфлари; 
L – ишчи кучи сарфлари; 
A – мутаносиблик коэффициенти;

---

49 

ва 

- ишлаб чиқариш ҳажмининг ишчи кучи ва капитал сарфлари 
бўйича эластиклик коэффициенти. 
Эластиклик коэффициенти бир кўрсаткич миқдорининг ўзгариши 
натижасида бошқа бир кўрсаткич миқдорининг ўзгариши даражасини 
ифодалайди. Шунга кўра, 

коэффициенти капитал сарфларининг 1 фоизга 
ўсиши ишлаб чиқариш ҳажмининг неча фоизга ўсишини, 

коэффициенти эса 
ишчи кучи сарфларининг 1 фоизга ўсиши ишлаб чиқариш ҳажмининг неча 
фоизга ўсишини кўрсатади. 

ва 

нинг йиғиндиси ишчи кучи ва капитал 
сарфларининг бир вақтнинг ўзида 1 фоизга ўсиши ишлаб чиқариш ҳажмининг 
неча фоизга ўсишини кўрсатади. 
Ч.Кобб ва П.Дуглас ўз тадқиқотларида АҚШ қайта ишлаш саноатининг 
1899-1922 йиллар мобайнидаги иш фаолиятини таҳлил қилиб, ишлаб чиқариш 
функциясининг кўрсаткичларини аниқлашга ҳаракат қилганлар:
75
,
0
25
,
0
01
,
1
L
K
Y



. 
Бу кўрсаткичлар шуни англатадики, ўша даврда АҚШ қайта ишлаш 
саноатида капитал сарфларининг 1 фоизга оширилиши ишлаб чиқариш 
ҳажмини 0,25 фоизга, ишчи кучи сарфларининг 1 фоизга оширилиши эса ишлаб 
чиқариш ҳажмини 0,75фоиз га ошишига олиб келар экан.
Кейинчалик Кобб-Дугласнинг ишлаб чиқариш функциясини голланд 
иқтисодчиси Ян Тинберген янада такомиллаштириб, унга янги омил – техника 
тараққиёти кўрсаткичини киритди. Натижада ишлаб чиқариш функцияси 
формуласи қуйидаги кўринишни олди: 
rt
e
L
AK
Y




1
, 
бу ерда: е
rt
– вақт омили. 
Ишлаб чиқариш функциясига вақт омилининг киритилиши эндиликда 
нафақат миқдор, балки «техника тараққиёти» атамаси орқали уйғунлашувчи 
сифат ўзгаришлари – ишчи кучи малакасининг ўсиши, инновация 
жараёнларининг 
кучайиши, 
ишлаб 
чиқаришни 
ташкил 
этишнинг 

---

50 
такомиллашуви, жамият миқёсида маълумотлилик даражасининг ошиши ва 
бошқаларни ҳам акс эттириш имконини берди. 
Иқтисодий ўсишнинг кейнсча модели макроиқтисодий мувозанатнинг 
кейнсча назариясини ривожлантириш ва унга танқидий ёндашиш натижасида 
вужудга келган. Бу моделлар орасида инглиз олими Р.Харрод ва америкалик 
олим Е.Домарнинг иқтисодий ўсиш моделлари эътиборга молик ҳисобланади. 
Ҳар иккала моделнинг умумий жиҳатлари мавжуд бўлиб, улар қуйидагилар 
орқали шартланади: 
1) улар неоклассик моделлардан фарқли ўлароқ бир омилли модель 
ҳисобланади. Яъни бу моделларда миллий даромаднинг ўсиши фақат капитал 
жамғаришнинг функцияси ҳисобланиб, капитал самарадорлигига таъсир 
кўрсатувчи ишчи кучи бандлигининг ошиши, ФТТ ютуқларидан фойдаланиш 
даражасининг ўсиши, ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг яхшиланиши каби 
бошқа барча омиллар назардан четда қолдирилади; 2) ишлаб чиқаришнинг 
капитал сиғими ишлаб чиқариш омиллари нархларининг нисбатига боғлиқ 
бўлмай, фақат ишлаб чиқаришнинг техник шароитлари орқали аниқланади. 
Неокейнсча моделда инвестицияларнинг ўсиши иқтисодий ўсиш ва унинг 
суръатларини белгиловчи омил ҳисобланиб, у бир томондан, миллий 
даромаднинг ўсишига имкон яратади, иккинчи томондан эса, ишлаб чиқариш 
қувватларини кенгайтиради. Ўз навбатида даромаднинг ўсиши бандликнинг 
ошишига имкон яратади. Инвестиция ҳажмининг кўпайиши натижасида 
кенгайган ишлаб чиқариш қувватлари даромаднинг ўсиши орқали тўлиқ ишга 
туширилиши лозим. Шунга кўра, Е.Домарнинг моделида қуйидаги тенглик 
орқали мувозанатнинг таъминланиши шарт қилиб қўйилади: 
Пул даромадининг
қўшимча ўсиши
(талаб) 
= 
Ишлаб 
чиқариш 
қувватларининг қўшимча ўсиши 
(таклиф) 
Бу тенгликни формула тарзида ёзилса, у қуйидаги кўринишга эга бўлади: 

---

51 




