Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети с. Р. Топилдиев, Р. Р. Ҳасанов

 
 
 
Такрорлаш учун саволлар 
1. 
Барқарор ривожланишнинг экологик мақсадлари нималардан 
иборат?
2. 
Барқарор 
ривожланишнинг 
ижтимоий 
мақсадлари 
қандай 
вазифаларни ўз ичига олади. 
3. 
Мамлакатнинг иқтисодий ривожланиши қайси омилларга боғлиқ? 
4. 
Мамлакатнинг иқтисодий ривожланиши моддий омиллари қаторига 
нималар киради? 
5. 
Мамлакатнинг иқтисодий ривожланиши ташкилий омиллари 
нималардан иборат? 
6. 
Барқарор ривожланиш стратегиясининг амалга оширишнинг 
асосий йўналишларини айтиб беринг. 
 
 

---

168 
14-БОБ. ИННОВАЦИОН СИЁСАТНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА АМАЛГА 
ОШИРИШ МУАММОЛАРИ 
 
14.1. Самарали инновацион сиёсат-инновацион ривожланишга 
ўтишнинг асосий шарти 
14.2. Инновацион ривожланиш стратегияси. 
14.3. Инновацион ривожланиш муаммолари. 
 
14.1. Самарали инновацион сиёсат-инновацион ривожланишга ўтишнинг 
асосий шарти 
Ҳақиқат ҳам Осиё қитъасида яшовчи халқларнинг менталитети, урф-
одатлари, ишлаб чиқариш усулларида давлатга ҳамиша алоҳида вазифа 
юклатилган ва тарихан бу ўзини оқлаган. Хусусан, Ўзбекистонда ҳам амалга 
оширилаётган ислоҳотлар жараёни, республиканинг географик жойлашуви, 
демографик омиллар, аҳоли таркибида ёш болалар ҳиссасининг бошқа 
давлатларга нисбатан кўплиги ва аҳоли ўсиш суръатларининг юқорилиги 
давлатнинг ролини, айниқса иқтисодиётни самарали инновацион сиёсат 
юритиш орқали тартибга солиш масалаларида янада долзарб қилиб қўяди. 
Бизнингча табиатда заҳиралари камайиб тугаб бораётган энергия манбаларини 
энергиянинг альтернатив манбаларига ўтказиш, иқтисодиётда фақат хом ашё, 
бирламчи ишлов берилган маҳсулотлар ёки ярим фабрикат ишлаб чиқариш 
моделидан юқори технологиялар асосида тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқаришга 
ихтисослашган инновацион моделга ўтказиш бугунги куннинг энг долзарб 
масалалари ҳисобланади. Чунки, миллий иқтисодиётда мустақиллик йилларида 
тарихан қисқа давр (20 йил) ичида мисли кўрилмаган, асрга татигувлик 
ютуқлар ва натижаларга эришдик. 
Мамлакат миқёсида инновацион ривожланишга эришиш, барқарор ўсиш 
суръатларининг таъминланиши, ташқи савдо фаолиятининг жадал суръатлари 

---

169 
билан ривожланиши, хусусан экспорт салоҳиятимизнинг кескин ошганлиги 
шулар жумласидандир. Лекин, қўлга киритилган ютуқлар билан бир қаторда 
айрим ва ўз ечимини кутаётган жиддий муаммолар ҳам сақланиб қолмоқда. 
Мазкур муаммоларни умумлаштириб тавсифлайдиган бўлсак –бу Ўзбекистон 
иқтисодиётида кўпроқ экстенсив ўсиш устивор бўлган анънавий ишлаб 
чиқариш, мавжуд техник технологик укладдан иқтисодий ўсишни интенсив 
омиллар ҳисобига таъминлайдиган, замонавий, модернизациялашган техник-
технологик укладини қарор топтириш негизида инновацион ишлаб чиқаришга 
ўтишдир. Инновацион ишлаб чиқариш модели –бу миллий иқтисодиётнинг 
барча салоҳиятидан самарали фойдаланиш, ЯИМ таркибида тайёр маҳсулотлар 
ҳиссасини ошириш, иқтисодиёт, мамлакат рақобатбардошлиги таъминлашдир. 
Инновацион 
ишлаб 
чиқариш 
аҳоли 
турмуш 
даражасини 
кескин 
юксалтиришнинг асосий йўли ва техник-технологик асоси ҳисобланади.
Таҳлиллар кўрсатмоқдаки бизнинг иқтисодиёт соҳасида эришган 
ютуқларимиз замирида катта харажатлар, қўшимча маблағларни сарфлаш, 
иқтисодиётнинг реал сектор тармоқлари ва соҳаларида ишлаб чиқарилаётган 
маҳсулотлар таркибида тайёр маҳсулотлар кам бўлиб, асосан табиий хом ашё 
ишлаб чиқариш ва уларни экспорт қилиш кўзга ташланади. Инновацион усулда 
ишлаб чиқарилган маҳсулотлар ҳажми ЯИМ таркибида ғоят кам фоизларни 
ташкил 
этиши, 
иқтисодий 
самарадорлик, 
меҳнат 
унумдорлиги 
кўрсаткичларнинг пастлиги ҳам ҳамон долзарблигича қолмоқда.
Юқорида келтирилган фикрлардан келиб чиқиб айтмоқчимизки, 
республикада юритилаётган инновацион сиёсатнинг айрим жиҳатларини замон 
руҳига мослаштириш, яъни янада такомиллаштиришни зарур деб, ҳисоблаймиз. 
Иқтисодий амалиётдан маълумки инновацион сиёсатнинг инвестициялар, 
солиқлар ва солиққа тортиш, бож-тариф, молия-кредит, йўналишларини янада 
такомиллаштириш ҳамда уларнинг таъсирчанлигини ошириш барқарор 
иқтисодий ўсишни инновацион йўллар билан таъминлашга тегишли ҳуқуқий, 
ташкилий-иқтисодий асос яратади деб ўйлаймиз. 

---

170 
Давлатнинг инвестиция сиёсати – иқтисодиётни таркибий ўзгартириш, 
техник технологик янгилаш ва барқарор иқтисодий ўсишни таъминлашнинг 
асосий омилларидан бири ҳисобланади. Маълумки, ишлаб чиқаришни ташкил 
этишнинг асосий унсурларидан бири капитал ҳисобланади ва унинг истеъмол 
ва жамғаришга сарфланадиган қисмлари ўртасидаги нисбат муайян тарзда 
оқилона бўлиши талаб этилади. Бундан ташқари инвестициялар манбаи ва 
ҳажми улардан самарали фойдаланиш иқтисодиётда асосий фондларни янгилаб 
бориш, тармоқ ва соҳаларни модернизация қилиш, ўсиш суръатларини 
юксалтиришда катта аҳамият касб этади. Бу жараёнда асосий капиталга 
киритилган инвестициялар ҳажми муҳим рол ўйнайди 
Солиқлар ва солиққа тортишни такомиллаштириш– инновацион 
фаолиятни шакллантириш, тадбиркорлик ва ишлаб чиқаришни ривожлантириш 
негизида барқарор иқтисодий ўсишга эришишнинг энг таъсирчан воситаси 
ҳисобланади. Мустақиллик йилларида юртимизда кенг миқёсдаги солиқ 
ислоҳотлари амалга оширилди. Бунинг натижасида бозор иқтисодиёти 
талабларига жавоб берадиган, давлат бюджетини тўлдиришни ва зарур давлат 
харажатларини молиялаштиришни таъминлайдиган ва шунингдек, аҳоли 
даромадлари ўсишини, иқтисодиётни модернизация қилиш, унинг янги 
тармоқлари, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни 
рағбатлантирадиган замонавий солиқ тизими яратилди. 
Бизнингча, мамлакатда олиб борилаётган солиқ сиёсати нафақат 
инновацион 
ривожланишга 
балки 
жамиятнинг 
ижтимоий-иқтисодий 
тараққиётига ҳам тўғридан-тўғри таъсир этадиган асосий иқтисодий 
дастаклардан бири ҳисобланади. Миллий иқтисодиётда амал қилиб турган 
солиқ ставкалари, солиқ юки миллий товар ишлаб чиқарувчилар, тадбиркорлар 
ва чет эллик инвесторларнинг фаолиятига тез таъсир қиладиган муҳим 
омиллардан ҳисобланади. Агар иқтисодиётда солиқ ставкалари паст, солиқ юки 
эса босқичма-босқич пасайтириб борилаётган бўлса бундай шароитда 
тадбиркорликка кенг йўл очилади, товарлар ва хизматлар ишлаб 

---

171 
чиқарувчиларнинг моддий манфаатдорлиги ошади ва бу омиллар мамлакатда 
иқтисодий фаолликка, жадал суръатлар билан ривожланишга тегишли шарт-
шароит яратади. Юртимизда олиб борилаётган оқилона инновацион сиёсат ва 
унинг энг таъсирчан, муҳим йўналиши бўлган солиққа тортиш масалаларида 
ҳам устиворлик товар ва хизмат ишлаб чиқарувчилар, тадбиркорлик 
субъектлари манфаатига берилмоқда. Охирги йиллардаги солиқ ставкалари 
бўйича ижобий ўзгаришларни тахлил қиладиган бўлсак қуйидагиларга эътибор 
берамиз 
Шу нуқтаи назардан мамлакатни ижтимоий-иқтисодий, инновацион 
ривожланишини таъминлашда инновацион фаолият субъектларига берилаётган 
солиқ имтиёзлари ҳал қилувчи омиллардан бири эканлигини инобатга олиб, 
уларга қуйидаги йўналишларда солиқ имтиёзларини беришни мақсадга 
мувофиқ деб ҳисоблаймиз: 
1. 
Инновацион фаолият билан шуғулланаётган хўжалик юритувчи 
субъектларининг амалга ошираётган лойиҳасининг қиймати, аҳамияти ва 
истиқболини ҳисобга олган ҳолда ер солиғи, мол-мулк солиғи ва фойдадан 
олинадиган солиқлардан қисман ёки тўлиқ озод қилиш долзарб масала 
ҳисобланади. 
2. 
Инновацион фаолият олиб бораётган тижорат корхоналари ва 
бошқа хўжалик юритувчи субъектларнинг инновацион лойиҳани амалга 
ошириш учун сарфлаган инвестицияси ҳажмидан келиб чиқиб ягона солиқ, 
ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш, республика 
йўл фондига, Республика мактаб таълими фондига тўланадиган солиқдан 
қисман ёки тўлиқ озод этиш масаласини ҳал этиш. 
3. 
Ўзбекистонга ёки мамлакат ҳудудида ташкил этилган эркин 
иқтисодий зоналарга тўғридан-тўғри киритилган инвестициялар миқдорига, 
ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажмига нисбатан экспортнинг улушига қараб 
дефференциялашган солиққа тортиш тизимини қўллаш мақсадга мувофиқ 
бўлади. 

---

172 
4. 
Мамлакат ҳудудларининг табиий ресурслар билан таъминланганлик 
даражаси, географик жойлашуви, тарихий ихтисослашувидан келиб чиққан 
ҳолда эркин иқтисодий зоналарни ташкил этиш ва уларга нисбатан комплекс 
имтиёзлар тизими, хусусан солиқ имтиёзлари тизими ишлаб чиқиш лозим 
бўлади. Мамлакатда самарали инновацион сиёсатни ишлаб чиқиш, 
иқтисодиётининг инвестиция киритилиши лозим бўлган устивор тармоқларини 
аниқлаш, уларда олиб борилаётган ИТТКИга табақалашган солиқ 
имтиёзларини қўллаш зарур бўлади. 
5. 
Мамлакатнинг бож-таъриф сиёсатини янада такомиллаштириш –
инновацион фаолликни оширишга ижобий таъсир қиладиган инновацион 
дастаклардан муҳими ҳисобланади. Маълумки, давлатнинг ташқи савдо 
фаолияти, 
тадбиркорларнинг 
экспорт 
салоҳиятимизни 
оширишдаги 
иштирокини кучайтириш бевосита уларга нисбатан юритилаётган бож-таъриф 
ставкалари, ташқи савдонинг лебераллаштирилганлигига боғлиқ. Фикримизча 
тадбиркорларга бу соҳада ёрдам бериш мамлакатимизнинг қишлоқ-хўжалиги 
маҳсулотлари ва уларни қайта ишлаш йўналишидаги улкан экспорт 
имкониятларидан самарали фойдаланишга имкон яратади.
6. 
Тадбиркорларга, фермерларга ташқи савдо йўналишида реал 
эркинликлар берилиши, давлат буюртмасидан ортиқча қишлоқ-хўжалиги 
маҳсулотларини сотишга тегишли шароит яратиилиши ўйлаймизки миллий 
иқтисодиётни ривожлантиришга катта туртки бўлади.
7. 
Давлатнинг молия, пул-кредит соҳасидаги муносабатларини 
янгилаш, такомиллаштириш зарурати кундан-кунга ошиб бормоқда. Бизнингча 
бу соҳада аввало мавжуд молиявий ресурслардан самарали фойдаланиш 
масалаларига эътибор қаратиш зарур. Демоқчимизки инвестицияларнинг 
асосий қисмини иқтисодиётнинг реал сектори соҳаларига йўналтириш лозим. 
Бундан ташқари тадбиркорлик субъектларига кредит бериш тизимини 
соддалаштириш, кредит ставкаларини пасайтириш, банкка аҳолининг 
ишончини янада кучайтириш чора-тадбирларини ишлаб чиқариш ва амалга 

---

173 
ошириши лозим бўади.
Юқорида қайд этилган йўналишлардаги муаммо ва вазифаларнинг ҳал 
этилиши –барқарор иқтисодий ўсишни таъминлашга ва иқтисодий 
ривожланишни жадаллаштиришнинг моддий негизи бўлиб хизмат қилади.