Олий ва урта махсус таълим вазирлиги наманган давлат университети


Download 318.91 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/35
Sana03.12.2023
Hajmi318.91 Kb.
#1801367
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35
Bog'liq
67. Одам савдоси жиноятнинг жиноят ҳуқуқий ва криминологик жиҳатлари

Караганда, 
Лотин Америкаси, Африка, Ж анубий Осиёда тахминан 12 миллион 
одам кулчилик шароитида яш амокда1.
Чунки, тарихга назар ташласак, одам савдоси би лаа боглик жи- 
ноятлар бир неча асрлардан буён ер юзидаги купгина давлатларни 
ташвишга солиб келган. Ана шундай жиноий харакатларнинг олдини 
олиш ва унга карши кураш максадида утган асрнинг бошларидаёк, 
аникроги, 1904 йил 18 майда Франциянинг Версал шахрида «Ок тан- 
ли чурилар савдосига карши кураш тугрисида» халкаро Шартнома,
'Кубов Р.Х. Торговля людьми как вид транснациональной преступности. Российской следователь. 2008. - №1. -
С. 30-33.


1910 йил 4 майда «Ок танли чурилар савдосига карши кураш тугри- 
сида» Протокол, 1921 йил 30 сентябрда «Аёллар ва болалар савдосига 
карши кураш тугрисида» ва 1933 йил 11 октябрда эса уша даврда 
эндигина ташкил этилган Миллатлар Лигаси томонидан «Балогатга 
етган аёллар савдосига карши кураш тугрисида»ги Халкаро Конвен- 
цияларнинг имзоланганлигини одам савдоси билан боглик транс- 
миллий жиноятларга карши курашнинг дастлабки харакатларидан 
бири, деб хисоблаш мумкин.
Одам савдоси билан боглик жиноятлар халкаро хукукда анчадан 
бери 
мавжуд 
булиб, 
халкаро 
хукукий 
хужжатларда 
бундай 
жиноятларга карши кураш ва унинг олдини олиш чоралари белгилаб 
берилган. Одамлардан фойдаланиш учун уларни ёллашга карши 
халкаро микёсда курашиш буйича дастлабки кадамлар XX аср 
бошларида ташланган булиб, у хусусан куйидаги хужжатларда уз 
аксини топди: Шахвоний максадларда фойдаланиш учун амалга 
ошириладиган аёллар савдосига карши курашиш буйича 1899 йил 14 
апрелдаги Лондон конференциясининг куп томонлама битимларни 
тузиш ва тегишли миллий кумиталарни ташкил этиш тугрисида 
давлатларга килган мурожаатномаси, Ок танли чурилар савдосига 
карши кураш тугрисидаги 1904 йил 18 майдаги Халкаро шартнома, 
Ок танли чурилар савдосига карши кураш тугрисидаги 1910 йил 4 
майдаги Халкаро Конвенция, Одамлар савдоси ва фохишабозликнинг 
учинчи шахслар томонидан ишлатилишига карши кураш тугрисидаги 
1949 йил 21 мартдаги Конвенция, Куллик тугрисида 1926 йил 25 
сентябрдаги Конвенциялар шулар жумласидандир.
Ушбу конвенция одамларни эксплуатация килиш учун уларни 
ёллашнинг олдини олиш буйича давлатларнинг иродасини узида 
мужассам этган холда куйидаги харакатлар оркали ушбу килмиш 
содир этилишини белгилаган:
- одамларни кулликка солиш максадида уларга эгалик килиш 
ёки улардан фойдаланиш билан боглик харакатлар;
- одамларни кул сифатида сотиш ёки айрибошлаш максадида 
уларга эгалик килиш билан боглик харакатлар;
- одамлар билан кул сифатида савдо килиш ва уларни ташиш 
билан боглик харкатлар.
Ушбу Конвенцияни имзолаган давлатлар кул савлосининг 
олдини олиш 
ва уни бутунлай бартараф этиш, 
шунингдек, 
кулчиликнинг барча куринишларни иложи борича тезрок такиклашни


уз зиммаларига олишган. Конвенция 1927 йил 9-март кунидан кучга 
кирган.
“ Купли к 
тугрисида”ги 
Конвенцияда 
илк 
маротаба 
давлатларнинг одамлардан фойдаланиш учун уларни ёллаш, яъни 
одам савдоси жиноятининг олдини олиш ва бартараф этиш масаласи 
кайд этилиб, унда жумладан, бирон-бир шахсни кулга киритиш ёки 
кулликка солиш максадида эксплуатация килиш йули билан уни 
эгаллаш, сотиш ёки айирбошлаш максадида кулни кулга киритиш, 
кулга киритилган шахсни сотиш ёки айирбошлаш шунингдек, куллар 
савдоси ёки уларни ташиш буйича харакатларни амалга ошириш ман 
этилди1.
Одамлардан фойдаланиш максадларига одам савдосини та- 
киклашга каратилган халкаро-хукукий сиёсат изчил ривожланиб, 
1930 йил 28 июнда Зураки ёки мажбурий мехнат тугрисидаги 29- 
Конвенция2 кабул килинишига олиб келди. “Зураки ёки мажбурий 
мехнат тугрисида”ги Конвенция коидалари одамлардан фойдаланиш 
тушунчасини конунчилик даражасида “мажбурий мехнат” нималиги 
ва унга карши кураш холатларини баён этиб, белгилаб берди. 
Конвенцияни кабул килиниши халкаро майдонда ушбу тушунчаларга 
бир кадар ойдинлик киритилишига сабаб булди.
1939-1945 йиллардаги иккинчи жахон уруши тугаши билан одам 
савдоси халкаро-хукукий даражада ман эти лн и и да янги давр 
бошланди хамда хар бир инсон яшаши, эркин булиш ва шахсий 
дахлсиз хукукиларига эга эканлиги, хеч ким кулликда ёки эрксиз 
холатда сакланиши мумкин эмаслиги, куллик ва кул савдосининг 
барча куринишлари такикиланиши катъий мустахкамланди3.
1949 йилда БМ Т томонидан “Одамлар савдоси ва фохиша- 
ликнинг учинчи шахслар томонидан ишлатилишига карши кураш 
тугрисида Конвенцияни”4 кабул 
килинган. Конвенция Мукад- 
димасида таъкидланганидек “фохишалик ва унинг билан бирга содир 
булувчи фохишалик максадларини таъкиб килувчи одамлар савдоси 
каби иллат инсон шахсининг кадр-киммати ва кадриятига номуносиб 
булиб, инсон, оила ва жамият фаровонлигига” хавф тугдиради.
1 куллик тугрисидаги Конвенция. / Инсон хукуклари буйича халкаро шартномалар. -Туплам: Тошкент. Адолат, 
2 0 0 4 .-2 1 6 6.
2 “Зураки ёки мажбурий мехнат тугрисидаги Конвенция”. Инсон хукуклари буйича халкаро шартномалар.- 
Туплам. - Тошкент: Адолат, 2004. - 235 б.
3 “Всеобщая декларация прав человека” Сборник нормативно-правовых документов по вопросам миграции и 
противодействия торговле людьми в области прав человека. - Ташкент, 2007,- 30 с.
4 1995 йилда 70 тадавлаттомониданратификациякилинган (Каранг: Human Rights International Instruments. NY 
and Geneva, 1995. P. 11.)


Конвенцияга кура томонлар одам савдосини тухтатиш учун 
мухожирларни, айн икса, аёллар ва болаларни улар келтириладиган ва 
жунатиладиган жойларда мухофаза килиш учун зарур карорларни 
кабул килиш; ёлланиш тахдиди билан боглик хавфдан ахолини 
вактида хабардор килиш учун тегишли чора-тадбирларни куриш; 
одамлардан фойдаланиш максадида уларни ёллашнинг, умуман 
халкаро одам савдосининг олдини олиш учун темир йул бекатлари, 
аэропортлар, портлар ва бошка жамоат жойларида, кузатувни 
таъминлашга каратилган тегишли чора-тадбирларни амалга ошириш; 
мавжуд 
маълумотларга 
кура 
шундай 
жиноятларнинг 
асосий 
айбдорлари, 
иштирокчилари 
ёки жабрланувчилари 
мамлакатга 
келганлиги тугрисида тегишли хокимият идораларини хабардор 
килиш учун барча зарур чораларни куриш мажбуриятларини кабул 
килдилар1.
Айтиш жоизки, кейинги йилларда одам савдоси жинояти туфай- 
ли юзага келаётган глобал хавф канчалик ортиб бораётган булса, ду- 
нёнинг катор мамлакатларида бу жиноятга карши курашишга кара­
тилган чора-тадбирлар кулами хам шунчалик кенгайиб бормовда. 
Одам савдоси муаммоси бир неча аср давом этаётган муаммо булиб, 
унинг илк куртаклари Рим кулдорлик давлатида пайдо булиб, инсон- 
ларга очикдан-очик худди буюм каби муносабатда булишган. Уларни 
алмашишган, карзга, гаровга беришган, мажбурий мехнатга ёллашган 
ва хатто сотганлар хам. Бу уша даврнинг кулдорлик тузумининг узига 
хос жихати булиб, у ошкора тарзда амалга оширилган. Одам савдоси­
га карши курашиш тарихига назар ташлайдиган булсак, XIX аср охи- 
ри ва XX аср бошларида аёлларнинг Европадан Америка ва Шимолий 
Африка китьаларига кенг куламли миграцияси хамда аёларни Евро- 
пага сотиш ходисаси кузатилган.“Ок куллик” номини олган бу ходи- 
сага бархам бериш максадида Парижда 1902 ва 1910 йилларда иккита 
Конференция утказилиб, бунда “Ок куллар савдосига карши кураш” 
номли бутунжахон Конвенцияси кабул килинган.
Кейинрок у “Аёллар ва болалар савдосини йукотиш” ва “Вояга 
етган аёллар савдосини йукотиш” номли бутунжахон Конвенциялари 
билан тулдирилган.
“Одам савдоси ва фохишаликни йукотиш” Конвенцияси аввалги 
хужжатларнинг айрим нормаларини узгартирган.
'“ОдамларсавдосивафохишабозлиюшнгучинчишахслартомониданишлатилишигакаршикураштугрисидаКонвен 
ция”. /Инсонхукукларибуйичахалкарошартномалар. Туплам. -Тошкент:Адолат, 2004. - 185 б.


Тадкикотчиларнинг кайд этиш ларича бугунги кунга келиб 190 
млн.дан купрок инсонлар узи тугилиб усган худудидан узга 
мамлакатларда яшамовда.1
Бирлашган 
Миллатлар 
Ташкилоти 
ва 
Халкаро 
мехдат 
ташкилотининг маълумотларига кура жахон буйича факат легал 
мигрантларнинг узи 120 млн.дан 200 млн. кишигача ташкил килади.2 
Хулоса сифатида айтганда, одам савдоси кулликнинг замонавий 
усули, кул савдосининг янги куринишидир. Ж иноятчилар, биринчи 
навбатда, аёллар ва болаларни мажбурий мехнат ва жинсий куллик 
копконига алдаб туширмокдалар. Одам савдоси билан шугулланувчи 
шахслар 
куч, 
фирибгарлик, 
мажбурлаш 
ва 
бошка 
жиноий 
воситалардан 
фойдаланган 
холда, 
хдмояга 
мухтож, 
заиф 
ва 
тушкинликка тушган инсонларни дунёнинг бош ка давлатларига олиб 
кетадилар3.

Download 318.91 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling