Олий ва урта махсус таълим вазирлиги наманган давлат университети


Download 318.91 Kb.
Pdf ko'rish
bet10/35
Sana03.12.2023
Hajmi318.91 Kb.
#1801367
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   35
Bog'liq
67. Одам савдоси жиноятнинг жиноят ҳуқуқий ва криминологик жиҳатлари

Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тулган акли расо шахе 
хисобланади. 
I
Агар жиноят:
а) 
угрилаш, зурлик ишлатиш ёки зурлик ишлатиш билан 
куркитиш 
ёхуд 
бошца 
мажбурлов 
чораларини 
куллаш 
оркали(одам угрилаш жабрланувчини яширин равишда, очикдан- 
очик ёки алдаш ёхуд ишончни суиистеъмол килиш йули билан кулга 
олиш ва кейинчалик уни олиш-сотиш, топшириш ва х,.к. харакатларни 
амалга ошириш максадида уни доимий ёки вактинча турар жойидан, 
айбдорнинг ихтиёрига кура бошка жойга кучириш хдеобланади. 
Зурлик ишлатиш жабрланувчига нисбатан олиш-сотиш ёки бошка 
харакатларни амалга ошириш максадида уни дуппослаш, кийнаш, 
зурлик ишлатиб гайриконуний равишда озодликдан махрум килиш, 
баданига енгил ёки уртача огир шикает етказишни англатади. Зурлик 
ишлатиш билан куркитиш деганда эса, жабрланувчи жиноятчининг 
талабини бажаришдан буйин товлаганида, уни калтаклаш, тан 
жарохати етказиш, хаётидан махрум килиш, овкатсиз ёки сувсиз 
колдириш ва х.к. 
куринишдаги 
жисмоний 
зурлик ишлатиш 
мумкинлигини намоён килиш (ифодалаш) оркали унга рухий таъсир 
курсатиш тушунилади);
Дархакикат, одам савдоси жиноятининг ижтимоий хавфлилиги 
шундаки, одамларни жалб килиш ва бошка давлат худудига олиб 
утиш одатда ихтиёрийлик асосида узаро келишув натижасида амалга 
оширилади ва факат белгиланган давлатга олиб утилгандан кейинги- 
на улар турли куринишдаги зурлик ва эксплуатация жабрланувчила- 
рига айланадилар.
Ёлловчилар томонидан жабрланувчиларга куйидаги таъсир этиш 
усуллари кулланилиши мумкин. Уларга куйидаги усуллар киради: 
•куркитиш, мажбурлаш, жабрланувчига нисбатан зурлик куллаш; 
•гиёхвандлик воситалари истеъмол килдириш ёки психотроп до- 
ри воситаларидан фойдаланиш; 
|
•жабрланувчиларни ёлловчига сунъий тарзда боглик килиб 

куядиган ва чет элга кетишга мажбур киладиган турли алдов усулла- 

рини куллаш1. 
1
Мамлакатимизда хам одам савдосининг айрим куринишлари 
мавжуд. Бу жирканч иш билан шугулланаётганлар асосан мумай пул 
\
1 Хдйдаров Ш.Д. Одам савосини олдини олишнинг х у ^ к и й асослари.Одам савдосига карши кураш, уни олдини 

олишнинг хукукий муаммолари. Илмий-амалий конференция материаллари туплами. -Т .: ТДЮИ нашриёти, 

2009. -Б. 147.


топиш илинжида юрган йигит-кизларни уз домига тортмокдалар. 
Масалан, мамлакатимиз хукукни мухофаза килувчи органларининг 
одам савдосига карши курашиш боглик саъй-харакатлари самара 
бериб, катор одамфурушларнинг ноконуний ишлари фош этилмоеда. 
Жумладан, якинда чегара кушинлари томонидан олиб борилган 
тезкор тадбирлар натижасида Зангиота туманидаги уюшган жиноий 
гурухнинг 
фаолиятига 
чек 
куйилди. 
Маълум 
булишича, 
А.Абдусатторов, Ф.Элмирзаев, Ж.Бурхонов ва А.Ханифовдан иборат 
гурух асосан Козогистонга чегарадош булган Зангиота туманидаги 
Чувалачи кишлок фукаролар йигини оркали одамларни хорижга 
жунатиш, айланма йуллар оркали юртимизга одамлар ва хдр хил 
сифатсиз 
кандолат 
махсулотларини 
олиб 
кириш 
билан 
шугулланишган. Улар киши бошига 75-150 минг сум атрофида пул 
олиш эвазига хорижий хамтовокларига кумаклашишган. Ачинарлиси, 
жиноий гурух рахбари А.Абдусатторов хукукни мухофаза килувчи 
орган ходими булиб, вазифасига кура одам савдосига карши 
курашиши лозим булсада, ноконуний хатти-харакатларига 1986-1990 
йилларда тугилган гур ёшларни жалб этган
1.
б) и к к и ёки ундан о р т и к ш ахсга н и сб атан (Одам савдоси 
айбдорда куриб чикилаётган модда диспозициясида курсатилган 
харакатларни ягона касд асосида камида икки ш ахсга нисбатан 
амалга оширган булса, килмиш икки ёки ундан ортик шахсга 
нисбатан амалга оширилган деб топилади. Бунда коида тарикасида 
жиноий харакатлар бир вактда ёки узок булмаган вакт оралигида 
содир этилади);
в) ожиз ах во л д али ги ай бдорга аён булган ш ахсга н и сбатан
(Ш ахснинг ожиз ахволи, одам организмининг жисмоний ёки рухий 
хусусиятларига боглик булади. Узбекистон Республикаси Олий суди 
Пленуми карорида “ожиз ахвол, деб жабрланувчининг физиологик, 
жисмоний ёки рухий жихатдан (жисмоний нуксонлари, рухий холати 
бузилганлиги, жуда ёш бола ёки кексалиги, каттик огрик ёки бехуш 
холатда ёхуд уйкуда булганлиги, алкоголли ёки гиёхвандлик 
воситаси ёхуд психотроп модда таъсирида мает эканлиги) узин и 
химоя килишга, айбдорга фаол каршилик курсатишга кодир эмаслик 
ёки узига нисбатан содир этилаётган харакатларнинг хусусияти ва 
мохиятини тушуна олмаслик ёхуд уз харакатларини бошкара 
олмаслик холати тушунилиши керак. Бунда айбдор жабрланувчининг 
ожиз ахволда эканлигини англаган булиши шарт.
1 Мадатов С. Инсоний туш у ни йукотганлар. 
ва бурч. 03(87)2013., -Б.46-47.
35


Жабрланувчининг алкоголли ичимлик, гиёхвандлик воситаси 
ёки психотроп модда таъсирида атрофдаги вазиятни англай 
олмайдиган даражада мастлиги, унинг ожиз ахволда булган, деб тан 
олиниши учун асос булиши мумкин. Бунда жабрланувчи ким 
томонидан бундай ахволга солинганлиги ахамиятга эга эмас”,1 деб 
курсатма берилган);
г) айбдорга моддий ёки бош ка ж и хатдан к а р а м булган 
ш ахсга нисбатан (М оддий ж ихатдан к а р а м л и к жабрланувчининг 
айбдорга 
тугридан-тугри 
пул 
ёки 
бошка 
мулкий 
Жихатдан 
(болаларнинг ота-онага, ишламаётган ота-онанинг моддий даромадга 
эга булган уз болаларига карамлиги в.б.) карамлигида ифодаланади.
Б о ш ка ж ихатдан ка р а м л и к деганда, хизмат юзасидан ёки 
бошкача карамлик (масалан, бошликка, укитувчига, рахбарга, 
васийлик ёки хомийлик килаётган кариндошларга ва бошкалар билан 
богликлик) тушунилиши лозим;
д) так р о р ан ёки хавф ли рецидивист том онидан(А гар айбдор 
одам савдоси билан шугулланиш таркибига кирувчи харакатлардан 
бирини содир этса ва илгари айнан шу жинояти учун судланмаган 
б^лса, янги жиноятни содир этган вактда аввалги содир этган 
жинояти учун жавобгарликка тортиш муддати утмаган булса, куриб 
чикилаётган жиноят такр о р ан содир этилган деб топилади.
Агар айбдор одам савдоси билан шугуллангани учун суд- 
ланганидан кейин, судланганлик муддати утмаган ёки конунда 
белгиланган тартибда олиб ташланмаган булса, яна шундай жиноятни 
содир этса, килмиш хавф ли рецидивист томонидан содир этилган, 
деб топилади);
е) бир гурух ш ахслар томонидан олдиндан т и л би ри кти ри б
(Б ир гурух ш ахслар томонидан олдиндан ти л б и р и к ти р ган холда
одам савдоси билан шугулланиш деганда, икки ёки ундан ортик 
шахснинг ушбу модданинг 1-кисми диспозициясида курсатилган 
харакатларни биргалашиб бажариши тушунилади);
ж) хизм ат м авкеидан ф ойдаланган холда(хизмат мавкеидан 
фойдаланиш деганда жиноят махсус субъект, яъни мансабдор 
шахслар, шунингдек, мулк шаклидан катьий назар корхона, муассаса, 
ташкилотларда боищарув вазифаларини бажарувчи, тегишли хизмат 
ваколатлари берилган шахслар томонидан бажарилиши тушунилади.
1 Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2004 Йил 24 сентябрдаги “Касддан одам улдиришга оид 
ишлар буйича суд амалиёти тугрисида”ги карори Узбекистон Республикаси олий суди Пленум карори туплами. 
1991-2006 Т2-Т.: Адолат-2006й-Б.194.


Мазкур килмишнинг ижтимоий хавфлилиги ш унда намоён 
буладики, 
хизмат 
ваколатлари, 
айрим 
холларда 
хокимият 
ваколатларига эга булган шахслар жиноят содир этилишини 
осонлаштиради. Бундай холларда килмишни кушимча тарзда Ж К 
205-моддаси (Х,окимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол килиш) 
ёки 206-модцаси (Хркимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга 
чикиш) билан квалификация килиш талаб килинмайди. Бунда 
килмиш Ж К 135-моддаси 2-кисми “ж ” банди билан квалификация 
килиниши лозим.);
з) ж аб р л ан у в ч и н и У збекистон Р есп у б л и к аси н и н г д а в л а т 
чегараси дан олиб у тган ёки уни ч ет элда к о н у н га хилоф рави ш да 
уш лаб ту р га н холда(Биринчи 
ва иккинчи 
холатларда шахе 
Узбекистон чегарасидан конуний ва ноконуний тарзда олиб утилиши 
мумкин. Масалан, одамларни божхона хизмати ходимларидан товар 
вагонларида, кема юкхоналарида яшириш оркали ёки калбаки 
хужжатлардан фойдаланган холда (масалан, болаларни олиш- 
сотишни фарзандлнкка олиш никоби остида) амалга оширилиши 
мумкин. Белгиланган тартибни бузиб, Узбекистон Республикаси 
давлат чегарасидан утганда килмиш Ж К 223-моддаси (К^онунга хилоф 
равишда чет элга чикиш ёки Узбекистон Республикасига кириш) 
билан жиноятлар жами буйича квалификация килиниши лозим.
Учинчи холатда жабрланувчи чет элда ноконуний тарзда ушлаб 
турилади ва унга нисбатан одам савдоси харакатларини куллаш учун 
чет элда ушлаб туриб, унинг кайтиб келишига ноконуний тускинлик 
килишади1);
и) 
к а л б а к и
хуж ж атлардан
ф о й д ал ан ган
холда, 
худди 
ш унингдек, ж аб р л ан у в ч и н и н г ш ахеини та с д и к л о в ч и хужжат- 
л ар н и олиб к у й га н , я ш и р га н ёхуд й у к к и л и б ю борган холда 
(К^албаки хуж ж атдан ф ойдалан и ш , деганда калбаки хужжатни одам 
савдоси билан шугулланишни осонлаштириш ёки яшириш учун 
расмий равишда такдим этиш тушунилади. Агар айбдорнинг узи 
калбаки хужжатни тайёрлаган ёки калбакилаштирган булса, унинг 
харакатлари Ж К 228-моддаси (Хужжатлар, штамплар, мухрлар, 
бланкалар тайёрлаш, уларни калбакилаштириш, сотиш ёки улардан 
фойдаланиш) ёки субъект мансабдор шахе булса Ж К 209-моддаси


(Мансаб 
сохтакорлиги) 
билан 
жиноятлар 
жами 
сифатида 
квалификация килиниши лозим.
Хужжатларни олиб куйиш ёки яшириш деганда жабрла­
нувчининг шахсини тасдикловчи хакикий хужатларга эгалик килиш 
имкониятидан махрум килиш ёки бу хужжатларнинг бошка шахе 
эгалигида булиши тушунилади. Хужжатларни йук килиб юбориш 
деганда эса, инсоннинг шахсини аниклаш имкониятидан махрум 
килинишига олиб келадиган хужжатларни йукотиш назарда тутилади. 
Бунда шуни инобатга олиш лозимки, мазкур харакат ЖКнинг 227- 
моддаси (Х,ужжатлар, штамплар, мухрлар, бланкаларни эгаллаш, 
нобуд килиш, уларга шикает етказиш ёки уларни яшириш) билан 
кушимча квалификация килинмайди.);

Download 318.91 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling