Олий ва урта махсус таълим вазирлиги наманган давлат университети


Download 1.59 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/10
Sana30.04.2023
Hajmi1.59 Mb.
#1413552
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
Ижтимоий педагогика атамалар изоҳли луғати

“profilaktikos”
- олдини олувчи, сакловчи) -
тарбияси кийин усмирлар деликвент (ноконуний) ва девиант (огувчи) 
хулкларини юзага келиши, таркалишини олдини олишга каратилган чора- 
тадбирлар туплами. Профилактика (олдини олиш) усмирлар хулк-атворида 
ижтимоий хулкий огишганликнинг турли куринишларига асосий сабаб 
булувчи шароитлардан огохлантириш, бартараф килиш ёки нейтраллашга 
йуналтирилган давлат, жамиятнинг ижтимоий-тиббий ва ташкилий- 
тарбиявий чора-тадбирларининг йигиндисидир.
Р
Рахмдиллик - кимгадир ёрдам беришга тайёр булиш ёки кимнидир 
хамдардлик, инсонпарварлик туфайли кечириш.
Реабилитация (лот. - кайта тикламок) - организмнинг бузилган 
фунциясини ва касал хамда ногиронларнинг мехнатга кобиллигини 
тиклашга 
йуналтирилган тиббий, 
психологик, педагогик, ижтимоий, 
ижтимоий-педагогик, ижтимоий-иктисодий, касбий, юридик ва маиший 
тадбирлар мажуи. Реабилитация беморнинг психофизик имкониятлари 
доирасида нормал мехнат ва хаётга кайтиши. Бу авваламбор тиббиёт 
ёрдамидан 
инсоннинг 
жисмоний 
нуксонларини 
бартараф 
этиш, 
иккинчидан махсус укув методларини куллаш, учинчидан профессионал 
тайёргарлик асосида эришилади.
Репродуктив саломатлик - инсоннинг зурриёт колдириш учун зарур 
булган аклий, жисмоний ва ижтимоий етуклигидир.
Рефлексия - киши билимларининг уз-узига, узининг ички оламига, 
психик сифатлари ва психик холатларига каратилиши.
46


Референт гурух - инсон учун улчов бирлиги хисобланган тавсиялар, 
маълумотлар.
Рефлексия - инсоннинг ички рухий фаолияти булиб, уз хатти -
харакатлари, хислатлари, холатларини англаб олишга каратилган
инсоннинг уз маънавий дунёсини англаб олиши.
Рухий реабилитация - усмирнинг рухий сохасига каратилган булиб, 
унинг максади девиант хулк-атворли бола онгида унинг хеч кимга 
керакмаслиги хакидаги тасаввурни енгиб утиш.
Рухий камчилик - баркарор, тузатиш имкони паст булган нукмон, 
интеллектнинг тулаконли эмаслиги ёки тугма ёхуд орттирилган 
тавсифдаги, умуман, шахе даражасининг пасайиши. Бу тушунча “акли 
паст” тушунчасидан 
анча кенг. Чунки у интеллектуал нуксон 
белгиларидан ташкари эмоционал иродавий сифатларнинг етишмаслиги ва 
умуман шахе даражаси паст ёки ривожланмаганлигини хам уз ичига олади.
Рухий реабилитация - усмирнинг рухий сохасига каратилган булиб, 
унинг максади девиант хулк-атворли бола онгида унинг хеч кимга 
керакмаслиги хакидаги тасаввурни енгиб утиш га каратилган чора- 
тадбирлардир.
С
Социология (лот. socielas - жамият ва юнон. logos - таълимот) - яхлит 
тизим сифатидаги жамият ва алохида ижтимоий институтлар, ижтимоий 
гурухлар, жамият тузилмалари ва уларда юз берадиган ижтимоий 
жараёнларни Урганувчи фан.
Социум (лот. socium - умумий, биргаликда) - йирик ва мустахкам 
ижтимоий бирлик. 
Социум-инсоннинг 
ижтимоий атроф-мухити, 
хамжамияти.
Субмаданият (лот. sub - атрофида, остида ва маданият) - муайян 
инсонлар гурухининг хаёт тарзига таъсир килувчи ижтимоий психологик 
белгилар (норма, кадрият, стериотип, дид) мажмуаси. Субмаданият - хар 
бир ижтимоий гурух ва авлодга хос булган, жамиятдаги хукмрон
47


маданиятдан фаркланувчи маданий олам (масалан, ёшлар субмаданияти, 
миллий гурухлар, кариялар, жиноий гурухлар субмаданияти ва х.к.). 
Субмаданият хукмрон маданиятдан тили, кнйиниш, одатлар ва бошка 
жихатлари билан фаркланади. Ёлгиз одамлар, спортчилар, тиланчилар, 
угрилар кар-соковлар ва бошкалар Уз маданиятига эгадирлар.
Суггестивлик (лот. - ишонтириш) - эмоционал ва мотивация сохасини, 
кадриятлар 
ва 
прагматик 
коидаларни 
узгартиришга, 
эмоционал 
муносабатни юмшатишга йуналтирилган мижознинг психо-соматик 
холатини тугрилаш жараёни. Бу тушунча психотероапия доирасидан анча 
четга чикиб кетди ва бир туркум фанлар - 
педагогика, ижтимоий 
психология, социология, бошкариш ва дипломатия каби сохаларда фаол 
фойдаланилмокда.
Суицид - инсон томонидан рухий тушкунлик холатида уз жонига касд 
килиш холати булиб, бунда инсон учун кадрият сифатдаги шахсий хаёти уз 
маъносини йукотади.
“SOS - болалар махалласи” - асосчиси Герман Гмайнер. У мазкур 
хайрия жамиятини 1949 йилди Австрияда ташкил килган. Бугунги кунга 
келиб ушбу жамиятнинг болаларга узок муддатли гамхурлик курсатиш 
модели купгина давлатларда тан олинган. 
Хрзирда 132 мамлакатда 450 
дан зиёд “SOS - болалар махаллалари” мавжуд.
“SOS - Узбекистан болалар махаллалари ” миллий уюшмаси - 
Узбекистон Республикаси Хукумати ва ва “SOS Kinderdorf International” 
халкаро хайрия жамияти уртасидаги келишувга асосан Узбекистон 
Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1997 йил 31 декабрдаги 585-сонли 
карорига асосан ташкил топган хамда Узбекистон Республикаси Адлия 
вазирлигида 1998 йил 12 майда руйхатга куйилган. “SOS - Узбекистон 
болалар махаллалари” миллий уюшмаси - хайрия ташкилоти булиб, асосий 
максади ота-она карамогисиз колган ва уз оиласи тарбия топиш 
имкониятидан махрум булган болаларга узок муддатли ёрдам курсатишдан 
иборат.
48


“SOS - махалла” - бу узок муддатга режалаштирилган оила булиб. бу 
ерда болалар 16 ёшгача тарбияланади. Битта “SOS” оилада 6-7 та бола ва 
битта “SOS” - она яшайди.
Т
Тарбия -1) янги авлод кишиларига утаётган авлодларнннг ижтимоий 
тарихий тажрибасини бериш туфайли ривожланишини таъминловчи 
ижтимоий функция; 2) ижтимоий институтлар (оила, тарбия ва таълим 
муассасалари, маданият муассасасалари, ижтимоий-сийсий ва бошка 
ташкилотлар ва сиёсий партиялар, диний муассасалар, давлат тузилмалари, 
оммавий ахборот воситалари ва б.) таъсири остида инсон субъектив -
шахсий ва маънавий дунёсини шакллантириш, карор топтириш, 
боштнш 
ва 
такомиллаштиришнинг 
аник 
максадга 
йуналтирилган, 
тизимлаштирилган ва онгли жараёни.
Таълим - 1) амалий фаолиятга татбик этиш учун зарур булган фан, 
анъаналар ва малакалар асослари хакидаги билимлар тизими;
2) болалар, усмирлар ва катгалар касбийгача ва касбий таълими ва 
болаларни тарбиялашни таъминловчи укув муассасалари тизими
мутахассисларни кайта тайёрлаш ва малакасини оширувчи муассаса:
3) жамиятда икгисодий, ижтимоий, маданий-гуманитар ва сиёсий- 
мафкуравий вазифани бажарувчи ижтимоий институт.
Тахдид - давлат мустакиллигига булган хавф-хатарни ифодаловчи 
тушунча.
Тиббий-ижтимоий ёрдам - таълим-тарбия жараёнида согликни тиклаш 
ёки мустахкамлашга каратилган чора-тадбирлар.
Тиббий реабилитация - бола организмининг у ёки бу йукотилган 
функциясини урнини тулдириш ёки тулик ва кисман тиклашга каратилган 
булади.
Тинч, бахтли оилалар - уз вазифаларини муваффакиятли амалга 
оширадилар, уз болаларининг эхтиёжларига тез куникадилар. Муаммо 
пайдо булиб колса, уларга бир карра ёрдам курсатиш кифоя.
49


Токсикомания - (юн. - захар + аклсизлик, иштиёк, берилиш) -
интоксикация табиатидаги рухий касалликлар гурухи, психотроп кайф 
бериш самарасига эга табиий ёки сунъий моддаларга одатланиш (мунтазам 
ёки вакти-вакти билан), суистеъмол килиш сабаб булади. Токсикомания 
ижтимоий касалликлар тоифасига киради ва инсоннинг узи учун хам, 
жамият ва конунчилик учун хам хавфли хисобланади.
У
Уй-интернат (кариялар уйи) - оилада яшаш имкониятига эга булмаган 
ва мунтазам парваришга 
мухтож кексайиб колган фукаролар учун 
ижтимоий ривожлантириш муассасаси. Уй-интернатларда истикомат 
килиш сабабаларини 
уч турга кура гурухлаш мумкин: ижтимоий, 
психологик 
ва 
тиббий-ижтимоий. 
Ижтимоий 
сабабга 
купинча 
тураржойнинг йукдиги ёки уни йукотиш хавфини, нафаканинг минимал 
микдорини, турар жойи якинида ижтимоий хизматнинг йуклигини 
киритадилар. Психологик сабаблар анча мураккаб: аввало бир-бирини 
ёктирмаслик ва бунинг окибатида оилада якинлари ва тугишганлари билан 
яшашнинг мумкин булмай колишлиги. Тиббий-ижтимоий сабаблар 
купчилик кекса кишилар, айникса ёлгизлари мунтазам тиббий назорат ва 
парваришга (турли даражада), рухий куллаб-кув ватлаш ва ёрдамга мухтож 
эканликлари хисобланади.
Уятчанлик — одобсиз харакатларни килмай туриб, унинг 
окибатларини тасаввур этиш натижасида пайдо буладиган хиссиёт.
Ф
Фаолият - инсон хаётининг, унинг вокеликка нисбатан фаол 
муносабатининг руёбга чикиш шакли. Фаолият уч асосий - 

Download 1.59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling