O’liy ta’limning 5521200 -“Transport vositalarini ishlatish va ta'mirlash” yo`nalishi talabalari uchun

Kreking - neftning yirik molekulali uglevodorodlarini onson qaynaydigan maydaroq molekulali uglevodorodlarga parchalashdan iboratdir. Krekinglash jarayoni 2 xil bo’ladi.
- ulevodorodlarning 2-7 Mpa bosim ostida va yuqori haroratda(470-540⁰S) parchalashga termik kreking deyiladi;
- ulevodorodlarning yuqori harorat(450-500⁰S), past bosim(0,06-0,14 Mpa) ostida va katalizator yordamida parchalanishiga Katalitik kreking deyiladi.
Katalitik krekingda yordamida og’ir neft maxsulotlari, gazoyildan tortib mazutgacha 8-15% miqdorida benzin olish mumkin:
Masalan,
C_2nH_4n+2 Þ C_nH_2n+2 + C_nH_2n
C₁₆H₃₄ Þ C₈H₁₈ + C₈H₁₆
geksadekan oktan okten

Termik kreking benzin tarkibida to’yinmagan uglevodorodlar borligi bilan to’g’ri xaydalgan benzindan farq qiladi, oktan soni 30-40% (68-70)ga yuqoriroq bo’ladi, lekin bu benzinni uzoq vaqt saqlab bo’lmaydi, chunki vaqt o’tishi bilan undagi to’yinmagan uglevodorodlar oksidlanib smolalar hosil qiladi. Katalitik krekingda yuqori sifatli (oktan soni motor usulida 72-82) benzin olish imkoniyatini beradi. Katalitik krekingda parchalanish reaktsiyalari bilan birga izomerlanish reaktsiyalari, ya’ni normal tuzilgan zanjirli uglevodorodlarning tarmoqlangan uglevodorodlarga aylanish ham kamroq hosil bo’ladi. Shu afzalliklari uchun xozirgi vaqtda asosan katalitik krekingda foydalaniladi.

Benzin sifatini yaxshilash uchun Reforming usulidan foydalaniladi. Bu jarayon xam 2 xil yo’nalishda bo’ladi:
- termik reforming;
- katalitik reforming.
Termik reformingda vodorod ishtirokida (480⁰S-520⁰S haroratda va 3Mpa bosim ostida) to’yinmagan uglevodorodlar to’yingan holga o’tishi bilan benzin sifati yaxshilanadi.
Katalitik reformingda katalizator sifatida platinadan foydalaniladi. Bundan tashqari uglevodorodlarni aromatizatsiyalash ham yuqori oktanli benzin olish imkonini beradi. Bunda to’yinmagan uglevodorodlar yoki ŝikloparafinlar aromatik uglevodorodlarga aylanadi. Masalan, geptan va siklogeksanni benzolga aylanishi.