O’liy ta’limning 5521200 -“Transport vositalarini ishlatish va ta'mirlash” yo`nalishi talabalari uchun

Kislorodli birikmalar - neft maxsulotlarining yuqori fraktsiyalarida(kerosindan boshlab) bo’ladi. Ularning miqdori 10% dan oshmaydi(0.1-0.3). Bu birikmalar asosan xar xil kislotalar ko’rinishida bo’lib, ular detallarning korroziyalanishini oshiradi va neftda smolali-asfalt moddalarning hosil bo’lishiga olib keladi.
Azotli birikmalar - neft maxsulotlari tarkibida deyarli juda kam miqdorda bo’lib issiq detallarda qurum va lak paydo bo’lishini ko’paytiradi

Yonilg’i va moylarning olinishi haqida tushuncha.

Neftni qayta ishlashning fizik va kimyoviy usullari mavjud. Neftni birlamchi qayta ishlash usuli (haydash usuli) fizik usul bo’lib, neft tarkibidagi uglevodorodlar qaynash haroratiga qarab ajratiladi. Unda neft pechda 300-500⁰S haroratda qizdirilib, ajratgich kolonkasidan o’tkaziladi. Natijada uning tarkibidagi uglevodorodlar qaynash haroratiga qarab fraktsiyalarga ajratiladi. Fraktsiya deb, neftni ma’lum harorat oralig’ida qaynaydigan bo’lagiga aytiladi.
Neftni qayta ishlash(haydash)da murakkab qurilmadan(3 rasm) foydaliniladi. Qurilma ikkita asosiy apparatdan - neft qizdiriladigan naysimon pech va rektifikatsiyalash kolonkasidan iborat, bu kolonkada neft fraktsiyalarga ajraladi.

3-rasm. Neftni qayta ishlash qurilmasining sxemasi.
1-trubali pech; 2-bug’latish kolonnasi; 3-rektifikatsiya kolonnasi; 4-yordamchi kolonna; 5-nasos; 6-sovutgich; 7-suv va ifloslarni ushlab qolgich; 8-nasos; 9-sovutgich.

Naysimon pechning ichida ilon izi shaklidagi uzun truboprovod joylashgan. Pech mazut yoki gaz yordamida qizdiriladi. Truboprovoddan neft to’xtovsiz o’tib turadi va 320-350⁰S gacha qizdirilib bug’ va suyuqlik aralashmasi holida rektifikatsiyalash kolonnasiga tushadi. Rektifikatsiyalash kolonnasi balandligi 40 m bo’lib, uning ichida bir necha qator gorizontal joylashgan teshikli to’siqlar - tarelkalari bo’ladi. Neft bug’lari kolonnaga tarelka teshiklaridan o’tib yuqoriga ko’riladi. Ular yuqoriga ko’tarilgan sari asta-sekin sovib, qaynash haroratiga qarab tarelkalarning birortasida suyuqlikka aylanadi.

Neftni bug’lanmay qolgan qismi qoldiq deyiladi. Neftni 360⁰S dan ortiq qizdirib bo’lmaydi, chunki uning tarkibidagi uglevodorodlar parchalana boshlaydi.
Mazutni moy olish uchun qayta ishlash uni truba pechda vakuum ostida qizdirishdan iborat. Vakuum uglevodorodning parchalanmasligi uchun zarur. Mazut bug’lari vakuum kolonkasiga tushadi, bu erda ular distillyatlarga ajraladi. Bu distillyatlar turli surkov moylari (transformator, sepatator, industrial, motor, kompressor moylar) olish uchun ishlatiladi.
Haydash usulida juda kam miqdorda (20-30%), sifati past(oktan soni 40-50) bo’lgan benzin olinadi. Neftni haydab olingan benzin miqdori xalq xo’jaligining o’sib borayotgan èxtiyojlarini qondira olmaydi. Benzin miqdori va sifatini oshirish maqsadida xozirgi vaqtda qayta ishlashning 2 nchi kimyoviy usuli qo’llaniladi. Kimyoviy usul 2 xil yo’nalishdan iborat:
1) Kreking (parchalanish).
2) Reforming.