Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirmgi b. Yu. Xodiyev, D. S. Qgsimova korporativ

1 Уткин Э.А., Эскиндаров М.А. Финансово-промышленные группы. — М.: 
ЭКСМОС, Тандем, 1998, с. 11-13; Сонысин Н.Б. Корпорации: Теоретические 
и прикладные аспекты. — М.: Московская высшая языковая школа, 1999, с. 
18-22; КашанинаТ.В. Корпоративное право. — М.: НОРМА-ИНФРА-М, 1999, 
с. 208-211.
2Авдашева С., Дементьев В. Акционерные и неимущественные механизмы 
интеграции в российских бизнес - группах / / Российский экономический 
журнал, 2000, № 1, с. 14.
3Беркинов Б. Корпоративные структуры. Т., Изд-во нац. библ-ки, 2005.
20

---

lashtirish oddiy shartnomalar doirasidan chiquvchi korporatsiya va 
tashkilotlarning majmui tushuniladi, ammo guruhlar bo‘yicha sheriklar 
maqomi alohida xo'jalik subyektlari sifatida saqlanib qoladi. Jahon 
amaliyotida integratsiya qilingan korporativ tuzilmalar asosiy tashkiliy- 
xo‘jalik shakllari bu divizion tuzilmaga ega yirik kompaniyalar; xolding 
kompaniyalar, boshqariladigan korporatsiyalari bilan; moliyaviy-sanoat 
guruhlari; tarmoqli sanoat tashkilotlari.
Integratsiya qilingan korporativ tuzilmalarni tadqiqot qilishda bir 
nechta yondashishlarni ko‘rsatish mumkin:
— neoklassik yondashish, integratsiyani bir tomondan umumiy 
samaradorlikni oshirish bilan bog‘lovchi, ikkinchi tomondan, mono- 
polistik foydalarni ko'rish inikoniyatlari va ishlab chiqarishning texno­
logik sharoitlar bilan (ko‘lamning samara berishi, bozorga kirish 
to‘siqlarining mavjudligi va boshqalar) bogMovchi;
— iqtisodiy integratsiyani mahsulotlar va texnologiyalarning hayot 
davriga moslashishiga bog‘liq holda qiyoslash ustunliklari nuqtai 
nazaridan yondashish;
— institutsional yondashish, integratsiyani transaksiya xarajatlari, 
agentlik munosabatlari va ularga mulkning taqsimlanishining ta’siri, 
har xil iqtisodiy institutlar rivojlanishi bilan birgalikda tahlil qilish.
Neoklassik yondashish integratsiya qilingan korporativ tuzilmalar 
paydo bolishini iqtisodiy integratsiyaning asosiy dalili — bozor etish- 
rnovchiliklarmi to‘ldirish orqali jamoat faravonligi oshirishi xususiyatlari 
egaligi bifan tushuntiradi.
Qiyoslash ustunligi nazariyasiga muvofiq o‘z hayot davrining har 
xil bosqichida bo‘lgan korporatsiyalarning integratsiya qilingan korpo­
rativ tuzilmalarga birlashishi sarmoya resurslarini tugatilayotgan 
sohalardan yangi tashkil etilayotgan sohalarga jalb qilishni yengillash- 
tiradi.
Integratsiya qilingan korporativ tuzilmalar orqali jamlangan kapi- 
tallar mazkur guruhlami bozorlarga kirishdagi to‘siqlami engib o'tishning 
strategik masalarini hal etishning vositasiga aylantiradi.
Institutsional yondashishda transaksiya xarajatlari nazaiiyasitra. 
muvofiq iqtisodiy integratsiyaning oqilona ko‘lamlarining belgilari 
sifatida transaksiya va ishlab chiqarish xarajatlarini minimallashtirish 
uchun xizmat qiladi.
Ocziga xos faollar orqali transaksiya xarajatlari ishlab chiqarishning 
texnologik sharoitlariga bog‘liq bo‘lib qolishadi. Uilyamsonning o‘ziga 
xos faollar konsepsiyasi maztnuni va asosiy hulosalari ЬоЧк-Ьг: ;■■■•
21

---

kirish va undan chiqish to ‘siqlarining o'lchovi bo‘lmish sarf bolgan 
(qaytarilmaydigan) xarajatlar nazariyasiga yaqin.
Faollarning o ‘ziga xosligi qanchalik yuqori b o ls a iqtisodiy 
integratsiya shunchalik ma’quldir. Rejali iqtisodiyotga hos bo‘lgan bir 
qator mahsulotlami yagona korporatsiyada ishlab chiqarish — o'tish 
iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda integratsiya qilingan korporativ 
tuzilmalami o‘rganishda transaksiya nazariyasiga murojaat etishni 
rag‘batlantiruvchi holatdir.
Hozirgi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotida aniq mavjud korporativ 
soha shakllangan va bunda asosiy ishtirokchilar deb birlashma va 
integratsiya qilingan korporativ tuzilmalar hisoblanadi.
0 ‘zbekistonda korporativ tuzilmalar tashkiliy-tarkibiy o‘zgarishlar 
bosqichida bo‘lib, ular, birinchidan, kompaniyalar barqarorligi va 
muvozanatining ichki tashkiliy omillarini kuchaytirishga, integration 
shakllaming turli xillarini tashkil etishga xizmat qiluvchi milliy manfaat- 
lami biznes tarkibiga jalb etishning samarali tashkiliy shakl va mexa- 
nizmlarmi, ikkinchidan, korporativ tashkilotlaming samarali va faol 
integratsiyalashgan tashkiliy shakllarini izlashga majbur qiluvchi 
globallashuv jarayonlari ta’siri ostida faol dinamik tarzda transaksiya 
xarajatlarini kamaytirishga xizmat qiluvchi omillami kuchaytirish bilan 
bog'liq.