Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirmgi b. Yu. Xodiyev, D. S. Qgsimova korporativ

4. KORPORATIV TUZILMALARNING 
FAOLIYATI
4.1. Korporativ tuzilmalar rivojlanishini boshqarishni tashkil etishning 
texnologik asosi.
4.2. Integratsiyalashgan korporativ tuzilmalarni rivojlantirishda 
texnologik tizimning oi'rni.
4.3. Korporativ tuzilmalar rivojlanishini boshqarishni tashkil etishga 
tizimli yondoshuv.
4.1. Korporativ tuzilmalar rivojlanishini boshqarishni tashkil 
etishning texnologik asosi
Hozirgi vaqtda korporativ boshqaruv tizimida maqbul ishlab chiqa­
rish va boshqaruv tuzilmalarini izlash kichik va katta biznesning har 
xil birikmalariga asoslangan tashkiliy shakllaming paydo bo‘lishi va 
rivojlanishiga olib keladi. Qo‘shilish va yutib yuborish doirasida kompa­
niya chegaralarini qayta taqsimlash jarayoni noishlab chiqarish xarajat­
lami keskin kamaytirish va kompaniya tadbirkorlik faoliyatining turg‘un 
samaradorligi oshirish kuchiga ega. Kompaniyalar birlashishining 
samaradorligiga ishtirokchilar salohiyati yig‘indisi orqali erishilmaydi. 
Mazkur holatda ma’lum sinergiya mavjud. Birlashish biznesni tashkil 
etish shakli sifatida alohida kompaniyaning ichki o'sishi manbalariga 
(asosiylari foyda va uni taqsimlashni maqbullashtirish) qo‘shimcha ra­
vishda faqat integratsiya qilingan tuzilmalar uchun qo‘shimcha man- 
balami jalb etishi mumkin. Shunday qilib, biznesni rivojlantirishning 
zamonaviy moyilligi bu integratsiya qilingan korporativ tuzilmalarni 
tashkil etish.
Korporatsiyalami birlashtirish negizida korporativ tuzilmalaming 
faoliyati quyidagi ustunliklarni beradi:
— yakunlangan texnologik tizimni qurish imkoniyatlari (xomashyoni 
olishdan tayyor mahsulotni ishlab chiqarishgacha);
— savdo operatsiyalari xarajatlarini tejash;
— xavf-xatami pasaytirish uchun ishlab chiqarishni diversifikatsiya 
qilish;
— yangi mahsulot ishlab chiqarish ustidan ish olib borayotgan va 
uni o‘zlashtirayotgan yoki yangi bozorlarga chiqayotgan tuzilmalarga 
ko‘maklashish;
29

---

— raqobatbardoshlik holatlarini mustahkamlash.
Bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlaming tajribasi korporatsiyalar, 
odatdagidek, o‘z tarkibiga vertikal korporatsiya bilan texnologik bog£- 
langan korporatsiyalar, ilmiy tadqiqot tashkilotlari, savdo flrmalari, 
banklar va sarmoya jamg‘armalarini o‘z ichiga oladi va resurslarning 
jamlanishini, ishlab chiqarish kolamlarida, muomala xarajatlarini, ilmiy 
tadqiqotlardagi xarajatlar va xodimlami o ‘qitishda tejashni ta’minlaydi.
Korporatsiya murakkab tashkiliy-iqtisodiy tizim, u yuqori texnolo­
gik, jahon bozorida raqobatbardosh mahsulotni yaratish bo'yicha 
turlicha texnologik tizimlardan iborat, bu esa uni korporativ boshqaruv 
obyekti sifatida belgilaydi.
Yagona to‘liq texnologik jarayon doirasida yakuniy mahsulot ishlab 
chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish uchun o‘zaro faoliyat yurituvchi 
кофога1з1уа1аг birligini ko‘rib chiqamiz.
To‘liq texnologik sikl bu xom ashyoni qayta ishlashdan boshlab to 
tayyor mahsulotni tayyorlash uchun zarur va starli bo‘lgan belgilangan 
ketma-ketlikda bajariladigan texnologik operatsiyalar birligi1.
Xomashyo — texnologik sikl doirasida yakuniy mahsulot tayyorla- 
nadigan majmuaga nisbatan dastlabki materiaUar.
Yakuniy mahsulot — majmuaga nisbatan tashqi yuridik va jismoniy 
shaxslar tomonidan iste’molga mo‘ljallangan mahsulot.
Shunday qilib, to‘liq texnologik tizim doirasida belgilangan ketma- 
ketlik bo‘yicha ishlov berilgan xom ashyo yakuniy mahsulotga «ayla- 
nadi».
0 ‘zaro munosabatning xususiyatlari shundaki, texnologik tmmning 
har bir кофога181уа81 uning ajralmas qismidir, bu esa boshqarish 
jarayonini amalga oshirishda bu tizimni yaxlit holatda ко‘rib chiqish 
imkonini beradi. Operasiyalar кофога1з1уа1аг o‘rtasida taqsimlanganligi 
sababli korporatsiyalami xom ashyoni qayta ishlash operatsiyalarini 
bajarish tartibini shunday joylashtirish mumkinki, bunda awalgi кофо- 
ratsiya mahsuloti keyingi korporatsiya uchun xom ashyo bo‘lib xizmat 
qiladi. Bu tarzda tartiblashtirilgan кофога1з1уа1аг texnologik tizimni 
aks ettiradi.
Shunday qilib, texnologik tizim (IT) — to‘liq texnologik majmua 
doirasida texnologik jarayonning yakuniy mahsulotini tayyorlash