Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirmgi b. Yu. Xodiyev, D. S. Qgsimova korporativ

Iste’mol tovarlari:
Avtomobillar yuruvchi vositalar, sigaretlar, maishiy clcklr buyumlarl 
va shu kabilami ishlab chiqaruvchi tarmoqlar tabaqalashgan oligupoliyn 
hisoblanadi.
Oligopoliya sharoitida korporatsiyalar o‘rtasidagi raqobat o'zaro 
bog‘liq bo‘ladi. Oligcpolistik tarmoqda hech qaysi firma o‘zining baho 
siyosatini mustaqil o‘zgartirishga botina olmaydi.
Biz qarab chiqqan raqobatning to'rtta shaklining har biri milliy 
iqtisodiyotda alohida-alohida uchramaydi. Iqtisodiyot sohalarini 
batafsil o ‘rganish, cheksiz ko‘p har xil raqobatli vaziyatlar mavjudligi 
sharoitida, ikkita bir xil tarmoqni topish qivinligini ko‘rsatadi.
Korporativ raqobat kurashining ikki usuli farqlanadi: 
narx vositasida 
raqobat 
va 
narxsiz raqobat.
Narx vositasida raqobatlashuvda kurashning asosiy usuli ishlab 
chiqaruvchilarning o‘z tovarlari narxlarini boshqa ishlab chiqaruvchi- 
laming shunday mahsulotlariga nisbatan pasaytirishidir.
Uning asosiy va eng ko‘p qoilanadigan ko‘rinishi — «narxlar jangi» 
deb ataladiki, bunda yirik ishlab chiqaruvchilar raqiblarini tarmoqdan 
siqib chiqarish uchun narxni vaqti-vaqti bilan yoki uzoq muddat 
pasaytirib turadi.
Bu usulni qo'llash uchun ishlab chiqaruvchi boshqa raqiblariga 
qaraganda unumliroq texnologiyani kiritishi, malakaliroq ishchilarni 
yollashi va ishlab chiqarishni yaxshiroq tashkil qilishi kerak bo‘ladi. 
Faqat shundagina uning tovarining individual kiymati bozor 
qiymatidan past bo'lib, mazkur tovar narxini tushirish imkonini 
beradi.
Narx vositasida raqobatlashuv usullaridan biri — demping narxini 
qo‘llashdir. Bunda milliy ishlab chiqaruvchilar o‘zlarining tovarlarini 
boshqa mamlakatlarga ichki bozordagi narxlardan, ayrim hollarda 
tannarxidan past bo‘lgan narxlar bo‘yicha chiqaradi.
Hozirgi davrda bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda narx 
y ordam ida raq o b at qilish o ‘z o ‘rn id a em as, chunki ishlab 
chiqaruvchilardan birining o‘z mahsulotiga narxni pasaytirishi uning 
raqobatchilarining ham shunday harakat qilishini taqozo qiladi. Bu 
bozorda firmalarning mavqeini o‘zgartirmaydi, faqat tarmoq bo‘yicha 
kamaytiradi.
Narxsiz raqobat shu bilan tavsiflanadiki, bunda raqobat kurashining 
asosiy omili tovarlarning narxi emas, balki uning sifati, servis, xizmat 
ko‘rsatish va ishlab chiqaruvchi firmaning obro'-c’tibori hi«oblan idi.
101

---

Narxsiz raqobat bilan bir vaqtda yashirin narx yordamida narx 
yordamidagi raqobat bo‘lishi ham mumkin. Buning uchun yangi 
tovarlaming sifati oshishi va iste’mol xususiyatlarining yaxshilanishi 
ular narxlarining oshishiga qaraganda tez ro‘y berishi kerak. Narxsiz 
raqobatning tovar sifatini tabaqalashtirish kabi usuU ham mavjudki, 
bunda tovarlar bir xildagi ehtiyojni kondirishi va bir turga mansub 
bolishi, lekin turli-tuman iste’mol xossalariga ega boiishi mumkin.