Oliy va oʻrta maxsus ta'lim vazirligi andijon davlat universiteti

 

4-ma’ruza.    

TILSHUNOSLIK VA KIMYO  

 

REJA: 

 

1. 

Atom-molekulyar ta'limot va tilshunoslik 

2. 

Atom va molekulalarning uzluksiz harakatdaekanligi va tilshunoslikda 

dinamika hamda statika 

3. 

Valentlik nazariyasi va tilshunoslik 

4. 

Modda tarkibining doimiyligi qonuni va tilshunoslik 

5. 

D.I.Mendeleyevning elementlar davriy sistemasi va tilshunoslik 

 

Tayanch  so’z  va  iboralar:  atom,  malekula,  kimyo,  element,  atom,  elektron,  

yadro,  atom-malekulyar  ta’limot,  ontologik,  sistema,  struktura,  dinamika,  statika, 

valentlik nazariyasi, kvalent bog’lanish, ionli bog’lanish, metall bog’lanish, modda 

tarkibining qonuni.  

 

1. Tilshunoslik kimyo fanining yutuqlaridan ham bahramand bo`lib kelmoqda. 

Kimyo  fanida  atom-molekulyar  ta'limotining  vujudga  kelishi,  eng  kichik 

atomlarning  ham  bo`linuvchanlik  xususiyatiga  ega  bo`lishining  kashf  etilishi, 

D.N.Mendeleyevning 

elementlar 

davriy 

sistemasining 

vujudga 

kelishi 

tilshunoslikka ham o`z ta'sirini ko`rsatdi. Tilshunoslikda til birliklarining muayyan 

tuzilishiga  ega  ekanligi,  bevosita  kuzatishda  eng  kichik  birlik,  tabiiy  fanlardagi 

atomga  tenglashtiriluvchi  fonemaning  ham  bo`linish  xususiyatiga  ega  ekanligi, 

butun  tarkibidagi  bo`laklarning  o`zaro  munosabatda,  ayni  paytda,  butun  bilan 

butun  ham  katta  butunlik  tarkibida  o`zaro  munosabatda  ekanligi  e'tirof  etila 

                                                                 

25

 Ахманова О.С., Мелчук И.А., Радучева Ж.В., Фрумкина Ж.В. О точных методах исследования языка. M., 

1961.

 

---

boshlandi. Natijada tilshunoslikka sistemaviy tadqiqot usuli kirib keldi.

26

 

2.  Shu  bilan  birgalikda,  kimyo  fanida  molekula  va  atomlarning  to`xtovsiz 

harakatda  ekanligining  e'tirof  etilishi  tilshunoslikda  sinxroniya  va  diaxroniya 

nazariyasining  vujudga  kelishiga  turtki  bo`ldi.  Kimyoviy  bog`lanish  ta'limotining 

kuchayishi,  kimyoviy  bog`lanishda  valentlik  tushunchasining  markaziy  o`rin 

egallashi  tilshunoslikka  ham  o`z  ta'sirini  ko`rsatdi.  Tilshunoslikda  valentlik 

nazariyasi  vujudga  keldi.  Shunday  qilib,  kimyo  fanida  ho`lga  kiritilgan  jiddiy 

yutuqlar boshqa fanlar qatorida tilshunoslikka ham sezilarli ta'sir etib kelmoqda.