Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Sog’liqni saqlash vazirligi Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Urganch filiali jamoat salomatligi va umumiy gigiena kafedrasi
MAVZU: Kommunal gigiyena haqida tushuncha
Download 3.23 Mb.
|
Мутахасс. кириш мажмуа 2023 tayyor
|
MAVZU: Kommunal gigiyena haqida tushuncha .
Mavzu rejalari: Kommunal gigiyena fani haqida tushuncha , fanning maqsadi va vazifalari Suv ta’minoti manbalari Suvni samarali zararsizlantirish usullari Commune fransuz tilidan olingan boʻlib,jamoa,turar joy mintaqasi;Hygineos-grekchadan olingan boʻlib,salomatlikka kómaklashuvchi,salomatlik keltiruvchi degan maʼnoni anglatadi. Kommunal gigiyena insonga tabiiy va antropogen omillar taʼsirini órganadigan va shular asosida gigiyenik me'yorlarni,hamda sanitariya qoidalarini ishlab chiqadigan fan. Kommunal gigiyena atrof muhitning ifloslanishini oldini olish va bartaraf etishga,uni soğlomlashtirishga qaratilgan,aholini kasallanishining oldini olishga va kamaytirishga qaratilgan sanitariya gigiyenik va sanitariya epidemik tadbirlarni ishlab chiqishga va amalda qóllanilishini nazorat qilishga tadbiq qilinishining ilmiy asosi hisoblanadi. Kommunal gigiyena vazifalari: -Tashqi muhit omillarini inson salomatligiga taʼsirini órganadi; -aholi yashash joylarini soğlomlashtirish,ozodalashtirish va optimal sharoitga keltirish uchun zaruriy sanitariya me'yor va profilaktik tadbirlarni ishlab chiqish; -kommunal gigiyena sohasida sanitariy qonunlarining asoslarini ishlab chiqish; Kommunal gigiena fanining rivojlanish tarixi Gigiena fanining rivojiga, qadimiy Turon o‘lkasida yashab ijod qilgan, tibbiyot ilmiga o‘zining bebaho hissasini qo‘shgan iste'dodli olimlar Abu Ali Ibn Sino, Ismoil Jurjoniy, Abu Rayhon Beruniy, Umar Chag‘maniy va boshqalar ham o‘z asarlari bilan katta hissa qo‘shganlar. Qisqa, ammo mazmunli hayot kechirgan, salkam 500 ga yaqin asarlar yaratgan buyuk alloma Ibn Sinoning asarlari uni jahonga tanitdi. Ibn Sino o‘zining "Tib qonunlari" kitobida gigiena ilmiga bag’ishlangan ko‘p masalalar yechimlarini yozib qoldirgan. Jumladan, u agar havoda va boshqa g‘uborlar bo‘lmaganda edi, inson hayoti anchagina cho‘zilgan bo‘lardi", deb atmosfera havosining ifloslanishidan holi qilishni uqtiradi. Ayniqsa, u havo haroratiga, uning namligaga e'tibor bergan.Asarlarida inson'.ar yilning turli fasllarida sogMiqlarini saqlashning ehtiyot choralarini ko‘rishlari zarurligini, ko‘pgina kasalliklar namlik oshganda, yoki issiqlik darajasi haddan tashqari oshib ketganda zo‘rayishini aytib o‘tgan. U shunday degan: "Shuni bilgankim, yil faslining turli iqlim sharoiti qandaydir kasallikni keltirib chiqarishi mumkin, demak, iqlimga qarab aql-zakovat bilan odamlarga turli kun tartibini tavsiya qilish kerak". "Tib qonunlari" kitobida, jumladan, turar joylarni qurishda maydonning sof tuprog‘i, relyefi katta ahamiyatga ega ekanligani tushuntiradi va aholi yashashi uchun quriladigan maydonlar kungay, bahavo, quruq tuproqli bo‘Imog‘i zarur, deydi. Yuqorida qayd qilinganlardan tashqari o‘z asarida inson salomatligini saqlashda tashqi muhit omillari: suv, tuproq, atmosfera havosining ahamiyatini alohida ta'kidlab o‘tadi. Ismoil Jurjoniy Xorazmshohlar davrida yashab ijod qilgan, tibbiyot fani rivojiga o‘z hissasini qo‘shgan yirik olim. U Xorazm viloyatining iqlimi, tuprog‘i, havosi, geografik holati haqida yozibgina qoldirmay, ularni insonlar salomatligiga ta'sirini ham o‘rgandi. Uning fikricha, "Kimki Xorazm viloyati havosidan nafas olsa, undagi dorivor o‘simIiklardan, meva va rezovor o ‘simliklardan iste'mol qilsa, uning sog‘ligi mustaxkam boMadi". Jurjoniy tibbiyot olamida ikki bebaho kitob qoldirdi, bular "Xorazmshoh xazinasi" va "Xorazmshoh Karabadini", "Xorazmshoh xazinasi" 9 ta kitobdan iborat bo‘lib, tibbiyot fanining turli sohalariga bag’ishlangan. U kasalliklarning kelib chiqishiga 6 xil omil sabab boMadi, deydi, ya'ni, havo (iqlim), oziq-ovqat va dori-darmon, uyqu va uyqusizlik, jismoniy harakat va harakatsizlik, organizmga kiruvchi moddalar va ularning organizmdan ajralishi, haddan tashqari xursandchilik va xafagarchilik. Jurjoniy "Xorazmshoh xazinasi" nomli kitobida zax, namligi yuqori boMgan joylarga, uy-joy qurganda poydevorini balandroq qurishni tavsiya etadi. U ichimlik suvlarga to‘xtalib, qish vaqtida yog‘gan yomgMr va erigan qor suvi yoz vaqtida yog‘ganiga nisbatan tozaroq ekanligani uqtirib, bu holni atmosfera havosining yoz vaqtida iflosligi natijasi, deb to‘g‘ri fikrlaydi. Tarkibida temir moddasi ko‘p boMgan suv kishi organizmiga, ya'ni me'da-ichak, buyrak va jinsiy a'zolar faoliyatiga ijobiy ta'sir ko‘rsatishi, sho‘r suv esa, qonni o ‘zgartirishi, ich ketkazishi, buyrak, siydik holida tosh hosil boMishiga sabab boMishi to‘g ‘risida ma'lumotlar bergan. U suvning tozaligini aniqlovchi ko‘rsatkichlar sifatida, uning rangi, mazasi, hidi, tiniqligini ko‘rsatib o‘tgan. Agar Turkiston tarixiga murojaat qilsak, yozma manbalar, asosan, nisbatan yaqinroqda tarqalgan. 0 ‘rta Osiyo Respublikalari ilgari Turkiston viloyati (okrug), deb yuritilgan. Bu viloyat tarkibiga hozirgi Qozog‘iston Respublikasining janubiy nohiyalari, Qirg‘iziston, Tojikiston kirgan. Turkistonda gigiena fani qanday taraqqiy etgani xususidagi savollarga kichik-kichik risolalardan javob topish mumkin edi. Ammo alohida maxsus darslik yo‘q edi. 1920 yilda Turkiston Davlat dorilfununi tashkil qilindi. Uning tibbiyot fakultetida ishlash uchun Moskva va boshqa shaharlardan bir qancha olimlar, gigienistlar taklif qilindi. 1922 yildan Turkistonda sanitariya vrachlari, kuzatuvchi tashkilotlar, mehnatni muhofaza qilish ishlari uyushtira boshlandi. Keyinchalik sanitariya, kimyo, bakteriologik laboratoriya, so‘ngra epidemik kasalliklarga qarshi kurashuvchi bo'lim lar tashkil qilindi. 1924 yilda Buxoro shahrida tarqalgan rishta kasalligiga qarshi kurashish va uni yo'q qilish maqsadida tropik tibbiy ilmiy-tekshirish ilmgohi ochildi. 1927 yili O 'lka sanitariya-bakteriologiya ilmgohi qoshida sanitariya gigiena bo'lim i tashkil qilindi. 1934 yilda O'zbekiston ilmiy tekshirish sanitariya gigiena instituti ochildi. Turkiston Davlat dorilfimunidan, keyinchalik Toshkent Davlat Tibbiyot oliygohi alohida bo'lib ajralib chiqdi va uning qoshida sanitariya gigiena mutaxassislari tayyorlaydigan fakultet ochildi. Vinokurov Petr Dmitrievich t.f.d., professor, 1914 yili Saratov dorilfununining tibbiyot fakultetini bitirgan. 1935-1938-yillarda Toshkent Davlat tibbiyot oliygohinining kommunal gigiena kafedrasiga mudirlik qilgan. U respublikada kommunal gigiena fanining taraqqiyotiga hissa qo’shgan olim hisoblanadi. Uning ko’p ishlari asosan, suv va turar joy gigienasi masalalariga bag’ishlangan. Ageev Petr Konstantinovich, t.f.d., professor, 1919- yili Kiev tibbiyot oliygohini tamomlab, bir vaqtning o’zida O ’zbekiston Respublikasi Sog’liqni Saqlash vazirligi qoshidagi sanitariya- gigiena bo’limining boshlig’i vazifasida ishlagan.Toshkent Davlat tibbiyot oliygohinining kommunal gigiena kafedrasiga 1939-1940 yillarda rahbarlik qilgan. U O ’zbekistonda yashab, o’z bilimi hamda faoliyatini kommunal gigena fanining rivojlanishiga bag’ishlagan va o'zining ishlarida O'zbekistonda aholini toza suv bilan ta'minlash chora-tadbirlarini ishlab chiqqan. Zohidov Abdulla Zohidovich, t.f.d., professor O'zbekiston va Qoraqalpog'istonda xizmat ko'rsatgan fan texnika arbobi respublikamizdagi gigiena fanining asoschilaridan biri. U o‘zining 1968 yilda yo’qlagan "0 ‘zbekistonda kommunal gigienaning asosiy masalalari" nomli doktorlik dissertatsiyasida 0 ‘zbekiston Respublikasida kommunal gigiena masalalarini o‘rganib, ularni yaxshiroq hal etish usullarini, choratadbirlarini ko‘rsatdi. Ushbu ish aholini toza suv bilan ta'minlash, suv manbalarini muhofaza qilish, turar joylarni ozoda tutish yo‘llari, issiq iqlim sharoitida zaharli ximikatlarni ishlatishda gigiena masalalari va boshqalarga bag‘ishlangan. Zoirov Qayum Sobirovich professor, 0 ‘zbekiston va Qoraqalpog‘istonda xizmat ko‘rsatgan vrach, fan arbobi, olim va tashkilotchi. O ’zining gigiena sohasidagi ishlarini 1951-1954 yillarda O’zbekiston sanitariya- gigiena va kasb kasalliklari institutida boshlagan. U gigiena ilmiga, uning rivojlanishiga katta hissa qo’shgan, ayniqsa respublikada tibbiy xodimlar tayyorlashda katta xizmat qilgan tashkilotchilardan biri. Uning ko’p ilmiy asarlari kommunal gigienaga bag’ishlangan. Ayniqsa, u aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash, turar joylar gigienasi va boshqalarga ahamiyat bergan. T.f.d., professor, Bobojonov Sattor Nozimovich- taniqli o’zbek gigienisti, yurtimizda profolaktik tibbiyotning tarkib topishi va rivojlanishiga ko’p kuch sarflagan olim, O ’zbekistonda gigiena fani asoschilaridan biri edi. Professor Bobojonov S.N. yuksak malakali pedagog va metodist sifatida mashhur edi. Professor Bobojonov S.N. respublikada gigiena fani va oliy tibbiyot ta’limini rivojlanishiga sezilarli hissa qo’shgan olimlar qatoridan joy olgan. Sattor Nozimovich Bobojonovning gigienik vrach, pedagog, qobiliyatli sog’liqni saqlash tashkilotchisi va m a’muriyat boshlig’i iste’dodi uning ajoyib fazilatlari-odamlarga samimiyligi, mehribonligi, olijanobligi va kamtarligi bilan qo’shilib ketgan edi. Keyingi yillarda fan texnika taraqqiyoti juda ko‘p sun'iy polimer va plastmassa materiallari sintez qilishga va ularni xalq xo‘jaligida joriy qilishga katta yo‘l ochib berdi. Shu bilan birga sanoat korxonalarini qurish va ishga tushirish atmosfera havosini, suv havzalarini, turar joylarni ifloslantirmoqda. Shu sababli, ularni reja asosida qurish va ularning chiqindilarni aholi salomatligiga zarar yetkazmaydigan qilib tashlashga ahamiyat berish dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda. 2.Сув таминоти манбаларининг санитар-техник текширишда кандай маълумотлар аникланади. Suv manbalarini tekshirish turlari: 1.Chuqurlashtirilgan -epidemik holat yomonlashganda, -yangi texnologiyalar kelganda -aholidan shikoyat tushganda; 2.Davriy: -sanitar-texnik; -sanitar-topografik; -sanitar-epidemiologik; Sanitar-texnik tekshirish: 1.inshootlar to’g’ri tanlanganligini; 2.ishlash samaradorligini tekshirish: -laborator tekshirish -matematik modellashtirish Y=a*b/a*100% Ичимлик сувини эпидемиологик томондан хавфсизлигини таъминловчи курсаткичлар ва меъёрлари. Epidemiologik nuqtai nazardan suvga gigienik jihatdan baxo berishda patogen mikroorganizmlar bor yo’qligiga tekshirish murakkab hamda uzoq davom etadigan ishdir. Shu munosabat bilan bilvosita bakteriologik ko’rsatkichlaridan foydalaniladi. Suvning epidemiologik kórsatkichlari 1.sanitar-mikrobiologik; 2.sanitar-parazitologik; 3.sanitar-kimyoviy. Mikrobiologik kórstakichlar 1.Mikroblar soni-1 ml suvda 100 dan kóp bólmagan-GOST 18963-73;ISO 8360/1-2-88; 2.Ichak tayoqchalari guruhi bakteriyalar soni (Koli indeks)-1 l suvda 3 dan kóp bólmagan 1,2,4 GOST 18963-73;ISO 9308/1-2-90; 3.Esherexiyalar (yangi najasli fekal ) ifloslanish kórsatkichi -300 ml suvda yóq yoki 3,4 ta -GOST 18963-73;ISO 9308/1-2-90; 4.Kolifaglar(Koli titr)-200 ml suvda yóq yoki 4,7 ta-Óz.Res SSV da tasdiqlangan uslubiy kórsatma Parazitologik kórsatkichlar 1.patogen ichak sodda hayvonlari: lambliya sistalari, dizenteriya amyobalari,balantidiyalar -25 l suvda sistalar yóq yoki 7 ta -Nazorat usullari shuning oʻzi yetarli; 2.Gelmintlar tuxumi-25 l suvda tuxumlar va lichinkalar soni yóq yoki 7 ta-Nazorat usullari shuning oʻzi yetarli. Sanitariy-kimyoviy kórsatkichlar Suv tarkibidagi noorganik moddalar: 1.Al-0,2(0,5)×mg/l -GOST 18165-89 2.Be-0.0002 mg/l-GOST 18294-81; 3.B-0.5 mg/l-ISO 9390-90 4.Cd-0.001 mg/l-ISO 5961-85; 5.Mo-0.25 mg/l-GOST 18308-72; 6.Margimush-0.05 mg/l-GOST 4152-81; 7.Ni-0.1mg/l-ISO 8288-86; 8.Nitratlar-45mg/l-GOST 4192-82; 9.Nitritlar-3mg/l -GOST 4192-82; 10.Hg-0.0005 mg/l-ISO 5666/3-84; 11.Pb-0.03 mg/l-GOST-18293-72; 12.Se-0.01mg/l-GOST 19413-89; 13.Sr-7 mg/l-GOST 23950-88; 14.F-0.7 mg/l-GOST 4386-89; 15.Xrom(+6)-0.05 mg/l-ISO 9174-90 Suv tarkibidagi organik moddalar: 1.Benzol-10 mkg/l-Óz.Res.SSV tasdiqlangan uslubiy kórsatma; 2.Benzapiren-0.01mkg/l-nazorat usullari shuning oʻzi yetarli; 3.Poliakrilamid-2 mg/l-GOST 19355-85; 4.Pestitsidlar- ?-- Óz.Res.SSV da tasdiqlangan uslubiy kórsatma. Сув ва сув таъминоти гигиенасидан амалдаги меъёрий хужжатлар. 1.Ichimlik suvi gigiyenik talablari va sifatini nazorat qilish (950.2011) Bo’limlari 1.Ishlatiladigan soha;2.Ichimlik suviga gigiyenik talablar va sifatini nazorat qilish usullari;3.Markazlashtirilgan xo’jalik ichimlik suvi ta’minotidagi suv sifatini nazorati;4,5-Ilovalar. 2.Markazlashtirilgan xo’jalik ichimlik suvi bn ta’minlash manbalari,gigiyenik-texnik talablar va tanlash qoidalari DST 951.2011 Bo’limlari: 1.ishlatilish sohasi; 2.Normativ manbalarga tayanish. 3.Umumiy holatlar: 3.1Suv manbaini tanlash va yaroqliligini ta’minlash. 3.2gigiyenik hamda sanitariya texnik talablar 3.3 suv manbaini tanlash qoidalari va yaroqli ekanligini baholash . 4.Ilova. Сувни зарарсизлантириш усуллари. 2 ga bo’linadi: 1.Fizik:ultratovush,ultrabinafsha nurlar,yuqori chastotali tokdan foydalanish; 2.Kimyoviy:xlorlash,ozonlash,yodlash,kumush bn zararsizlantirish. Ер ости ва очик сув таъминоти маънбалари Биринчи СХМ улчамлари ва уларда олиб бориладиган тадбирлар. Yer osti suv manbalari uchun SHM-Minkin formulasi A=Q/H;B=K*I*h/Q Q-yer osti suvining debiti; H-balandligi i-joyning qiyaligi K-o’zgarmas koeffitsiyent-1 ga teng. Yer usti suv manbalari uchun SHM Oqadigan suv havzalari uchun:Oqimga qarshi 200 m,oqim bo’ylab 100 m,eni 100 va +50 m; Oqmaydigan suv havzalari uchun:Har tarafdan 100 m da SHM tashkil qilinadi. Узбекистон ахолисини ичимлик суви билан таъминлаш муаммолари. Ичимлик суви сифатини яхшилаш усуллари. 1.Suvdan ortiqcha moddalarni olib tashlashga mo’ljallangan usullar(yumshatish,chuchuklashtirish,temirsizlantirish,dezodoratsiya,dezaktivatsiya,ftorsizlantirish). 2.Zaruriy moddalarni qo’shish(ftorlash,xlorlash,ozonlash) Ер ости ва очик сув таъминоти маънбалари иккинчи СХМ улчамлари ва уларда олиб бориладиган тадбирлар. Yer osti suv manbalari uchun SHM-Minkin formulasi A=Q/H;B=K*I*h/Q Q-yer osti suvining debiti; H-balandligi i-joyning qiyaligi K-o’zgarmas koeffitsiyent-1 ga teng. Yer usti suv manbalari uchun SHM 2-sinf Oqadigan suv havzalari uchun: Oqim bo’ylab 750 m joy relyefi tekis bo’lsa, Joy relyefi qiyaliklardan iborat bo’lsa-1 kmda SHM tashkil qilinadi. Oqmaydigan suv havzalari uchun 2-sinf Chegaralangan(kuzatuv) Shamol 10% gacha bo’lsa 3 km.da;10% dan ko’p bo’lsa 5 km.da SHM tashkil qilinadi. Махаллий сув таъминоти устидан утказиладиган ЖСН врач вазифалари. -Ифлослантирувчи манбаларни ахоли саломатлигига таъсирини ўрганиш ; -Ахоли пункти атмосфера хавосини санитария холатини бахолаш; -Ифлослантирув чи манбаларни характери ва даражасини бахолаш; -Газдан тозалаш қурилмалари иш самарадорлигини бахолаш; - Атмосфера хавосини ифлослантирувч и манбаларни хисобга олиш -Ифлослантирувчи моддаларни камайтиришга қаратилган чора- тадбирларни ишлаб чиқиш Сув таминоти манбаларининг санитар топографик текширишда кандай маълумотлар аникланади. 1.Hududni mintaqalashtirish; 2.SHM zonasini tashkil qilish;
Ичимлик сувининг кимёвий таркиби ва ва уларга куйиладиган гигиеник талаблар. Suv tarkibidagi noorganik moddalar: 1.Al-0,2(0,5)×mg/l -GOST 18165-89 2.Be-0.0002 mg/l-GOST 18294-81; 3.B-0.5 mg/l-ISO 9390-90 4.Cd-0.001 mg/l-ISO 5961-85; 5.Mo-0.25 mg/l-GOST 18308-72; 6.Margimush-0.05 mg/l-GOST 4152-81; 7.Ni-0.1mg/l-ISO 8288-86; 8.Nitratlar-45mg/l-GOST 4192-82; 9.Nitritlar-3mg/l -GOST 4192-82; 10.Hg-0.0005 mg/l-ISO 5666/3-84; 11.Pb-0.03 mg/l-GOST-18293-72; 12.Se-0.01mg/l-GOST 19413-89; 13.Sr-7 mg/l-GOST 23950-88; 14.F-0.7 mg/l-GOST 4386-89; 15.Xrom(+6)-0.05 mg/l-ISO 9174-90 Suv tarkibidagi organik moddalar: 1.Benzol-10 mkg/l-Óz.Res.SSV tasdiqlangan uslubiy kórsatma; 2.Benzapiren-0.01mkg/l-nazorat usullari shuning oʻzi yetarli; 3.Poliakrilamid-2 mg/l-GOST 19355-85; 4.Pestitsidlar- ?-- Óz.Res.SSV da tasdiqlangan uslubiy kórsatma. Марказлаштирилган сув таъминоти маънбалар, уларга кийсий гигиеник характиеристика. MST-bu aholi punktini yetarli miqdorda yetarli ichimlik suvi bn ta’minlash bo’yicha qurilmalar va chora-tadbirlar majmuasi bb,unda suvni manbadan olish,tozalash,zararsizlantirish va zarurat bo’lganda maxsus tozalash hamda iste’molchiga vodoprovod tizimi orqali yetkazib berishni ko’zda tutuvchi murakkab tizim. Yer osti va yer usti suv manbalari bor.
ДавСт 950 – 2011 бўйича ичимлик сув сифатига куйиладиган гигиеник талаблар. 1.Epidemik jihatdan –zararsiz; 2.Kimyoviy jihatdan-xavfsiz; 3.Organoleptik jihatdan-yoqimli bo’lishi kk. Ичимлик сувини хлорлаш усуллари. 1.Oddiy;(har doimgi xlorlash) 2.super(epid.vaziyat yuzaga kelganda,yetarli muloqot vaqtini ta’minlash imkoniyati bo’lmaganda,favqulodda vaziyatlarda); 3.Preammonizatsiyali xlorlash(suvdagi nohush hidni oldini olish uchun,kanserogen moddalarni hosil bo’lmasligi uchun,hid va ta’m ko’rsatkichlarini kamaytirish uchun,suvni xlor yutumliligida xlorni tejash uchun. Xlor yutumlilik bu -1 l suvdagi organik va noorganik birikmalar,bakteriyalarni oksidlash uchun sarflanadigan va muallaq moddalar tomonidan yutiladigan faol xlor miqdori.) Марказлаштирилган сув таъминоти устидан утказиладиган ЖСН врач вазифалари. -Ифлослантирувчи манбаларни ахоли саломатлигига таъсирини ўрганиш ; -Ахоли пункти атмосфера хавосини санитария холатини бахолаш; -Ифлослантирув чи манбаларни характери ва даражасини бахолаш; -Газдан тозалаш қурилмалари иш самарадорлигини бахолаш; - Атмосфера хавосини ифлослантирувч и манбаларни хисобга олиш -Ифлослантирувчи моддаларни камайтиришга қаратилган чора- тадбирларни ишлаб чиқиш Махаллий сув таъминоти маънбалари ва уларга куйиладиган гигиеник талаблар. Shahar aholi turar joy mintaqalarini toza ichimlik suvi bilan ta’minlashga qo’yiladigan gigienik talablarning barchasi qishloq aholi turar joy mintaqalari ichimlik suv ta’minoti manbalariga ham tatbiq etiladi. Qishloq sharoitida aholi turar joylarini bir-biridan uzoq masofada joylashishi, rayon markazi bilan qishloq orasida yagona markazlashgan vodoprovod qurishni talab etadi, biroq qurilish uchun kata mablag’ sarflanishi hisobga olinadigan bo’lsa, bu tizim ko’pincha o’zini oqlamaydi va aholini sifatli ichimlik suvi bilan ta’minlash talablariga doim ham javob bermaydi. Shuning uchun bunday sharoitda eng to’g’ri samarali usul mahalliy suv ta’minoti manbalaridan markazlashtirilgan yoki markazlashtirilmagan suv ta’minoti tizimini tashkil etish hisoblanadi. Qishloq vodoprovod inshootlari qurish asosan 2 vazifani o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi:l) suv sifati DAV ST 951-2011 talablariga mos bo’lishi talab etiladi. 2) qishloq vodoprovod tizimi suv sifatining 1- 2- sinfiga mos bo’lishi kerak. Qishloq sharoitida tashkil etiladigan mahalliy suv ta’minoti qurilmalariga koptaj, shxtali quduqlar va artezian quduqlar kiradi. Ulardagi suv sifati me’yoriy hujjatlarda keltirilgan 3 xil talabga, ya’ni suvorganoleptik jihatdan xushbo’y, kimyoviy jihatdan zararsiz va epidemiologik jihatdan xavfsiz bo’lishi kerak. Qishloq vodoprovod tizimi dastlab aholini so’ngra ishlab chiqarish mintaqalarini sifatli ichimlik suvi bilan ta’minlashga sarflanishi kerak. Agar qishloqda mahalliy suv inshootlari tashkil etiladigan bo’lsa, ular bilan aholi turar joy mintaqalari orasida eng qisqa tizim tashkil etilishi zarur. Sababi - agar tizim qancha uzun bo’lsa, suvga tushuvchi ifloslantiruvchi manbalar tushish ehtimoli shuncha yuqori bo’ladi. Qishloq aholisi xonadoniga sutkasiga kishi boshiga 40 litr suv mo’ljallansa, bir aholi punkti uchun o’rtacha 300m3 suv sarflanishi zarur. Qishloq vodoprovod loyihasini tuzish shuni ko’rsatdiki sarflanadigan suvning 2/3 qismi aholining ichimlik suviga bo'lgan ehtiyojini qondirish uchun sarflansa, qolgan qismi qishloq xo’jalik mintaqalari uchun sarflanadi. Qishloq sharoitidaeng samarali vodoprovodi bu- artezian burg’uli quduqlaridir. Bunda vodoprovod sxemasi. ya’ni burg’uli qudursuv chiqaruvchi nasos, suv yig’ish uchun bosimii suv minorasi va suv tarqatuvchi tarmoqlardan iborat bo’ladi. Ba’zi hollarda tashkil etiladigan koptajlar 2 xil turda bo’lishi mumkin. 1 tur- bevosita buloq suvlarining yig’ilishi natijasida hosil qilinadigan koptajlar; 2 tur- suvlarni tashib keltirish orqali hosil qilinadigan koptajlar. Mazkur suv inshooti aholi turar joy mintaqasidagi ifloslantiruvchi manbalardan 50-100 m masofada joylashtirilishi, usti yopiq bo’lishi talab etiladi. Koptajlami suv olish manbasining turiga qarab turli vaqtlarda yuvish va zararsizlantirish talab etiladi. Agarda koptajga suv quduqdan keladigan bo’lsa yilda 1 marta, agar mashinalarda keltiriladigan bo’lsa 6 oyda yuvish va zararsizlantirish kerak. Qishloq aholi yurar joy mintaqalarini suv bilan ta’ minlovchi yana bir muhim inshoot- shaxtali quduqlar hisoblanadi. Ulardan foydalanishga bir qancha talablar qo’yiladi, ya’ni shaxtali quduq, molxona va hojatxonalardan 50 m masofada bo’lishi, turar joy binolaridan 10 m masofada bo’lishi, atrofining 3-5 metri qattiq qoplamali bo’lishi, quduq tubi 30 sm li shag’al bilan to’ldirilishi, devorlari mustahkamlanib shabbalanishi va quduq suvidan faqat umumiy chelak bilan olinishi talab etiladi. Bitta quduqning xizmat ko’rsatish radiusi 150 m dan oshmasligi kerak. Sanitar shifokor o’z ish faoliyati davomida fholi turar joy mintaqasidagi har bir quduqni passportizatsiya qilishi va hisobga olishi zarur, chunkui quduqlarni o’z vaqtida yuvish va zararsizlantirish aholi o’rtasida suv bilan bog’liq bo’lgan kasalliklarni oldini olishga yordam beradi. Agarda qishloq sharoitida suv sifati talablariga mos keluvchi yer osti suvi mavjud bo’lmasa, u holda ochiq suv manbalaridan vodoprovod inshooti tashkil etish talab etiladi. Ammo bu juda kam hollarda amalga oshadi. Сувни самарали зарарсизлантириш учун таьсир килувчи омиллар. Тиндиргичлар ва уларнинг классификацияси. Tindirgichlar quyidagilarga bo’linadi. 1. ko’ndalang (gorizontal, tindirgichlar suvning xajmi 30000m3 /sutka) tindirgichlar. Bu tindirgich turtburchak shaklda bo’lib, suv xovuzlarida suvni tindirishga xizmat qiladi. Ko’ndalang tindirgichning tubi 0.02sm tindirgichni uzunligi turlicha bo’ladi. Koagulyant 5 mm/sek tezlikda xarakat qiladi. Suv tezligiga qarab tindirgichni kengligi va uzunligi aniqlanadi. Ayrim xoilarda suvi to’siq qo’yish bilan tezlik susaytiriladi. 2.Tik tindirgich vodoprovod inshootlarining quwati 30000-40000 m /sutka ko’pincha dumaloq shaklda bo’lib tubi konussimon, o’rtasi nisbatan nishabroq. Markaziga silindr shaklidagi truba joylashtiriladi. Suv tepadan pastga qarab yo’naladi, sekin tezlik bilan xarakat qiladi. Muallaq moddalar tagiga yig’ilib qoladi. Suvning tezligi muallaq moddalardan sust bo’lishi kerak. Koagulyant qo’shilgan suvni tezligi 0.50.7 mm/sek.ga teng bo’ladi. 3. Aylanma tindirgich yoki maxsus tindirgichlar bularning tuzilishi tik tindirgichga o’xshash, tubi konussimon bo’ladi. Undagi suv koagulyant bilan aralashgandan so’ng tindirgichning pastki qismidan o’tadi va maydon bo’ylab tarqaladi, sung muallaq moddalar pag’alari orasidan o ’tib tezlik bilan yuqorilaga ko’tariladi. Shunda suv tarkibidagi muallaq moddalar pag’alar yordamida ushlanib qoladi. Paga cho’kmalar bir joyga to’planib zichlashadi, so’ngra ularni kanalizatsiya shaxobchalariga oqiziladi. ДавСТ 951 – 2000 очик сув маънбаси 2 синфга жавоб берадиган сувни тозалаш усуллари. Bosqichda zararsizlantiriw koagulyatsiya ishlari olib boriladi Bosqichda yuqorida qayd etilgan standart talablarga muvofiq suv oliw uchun koagulyatsiya tindiriw zararsizlantiriw talab etiladi. Fitoplanktonlar mavjud bo`lganda mikrofiltrlanadi. Ичимлик сувининг органолептик курсаткичлари ва меъёрлари. Davlar standarti bo’yicha suvning organoleptik xossalariga ta’sir etuvchi ko’rsatkichlar normasi ____ № K o ’r s a tk ic h la r i N o rm a s i (mg /l d a ) 1 V o d o ro d k o 'r s a tk ic h i RN 2 T em ir 0,3 3 S u v n in g um um iy q a ttiq lig i 7 ,0m g ek v /l 4 M a rg a n e c (M p ) 0,1 5 Mis (Si) 1,0 6 Q o ld iq p o lifo s f a tla r (R O 1- 4) 3,5 7 S u lfa tla r (SO4) 500,0 8 X lo r id la r (SI"1) 350,0 9 Q u ru q q o ld iq 1000,0 10 R u x (Z n ) 5,0 Quyidagi Davlat standartida suvning organoleptik xususiyatlarini ruxsat etiladigan darajasi keltirilgan.
Ichimlik suviing orgaioleptik xususiyatlari normasi JNt Ko ’rsatkichlari Normas i (mg/l da)
Сувни хлорлашнинг мохияти ва хлорлаш услублари. Axolini markazlashgan suv bilan ta'minlayotgan vaqtda uning inson sog’lig’iga ziyon yetkazmasligiga, yuqumli kasalliklar keltirib chiqarmasligiga axamiyat berish kerak. Xozirgi suv tozalash inshoatlari 99% gacha bakteriyalarni ushlab qolish imkoniyatiga ega. Ammo suvni 100% bakteriyalardan ozod qilib bo’lmaydi. Agarda ichimlik suvi yetarli darajada zararsizlantirilmasa suv orqali axoli urtasida ichburug’, gepatit, qorin tifi, paratif, diareya kasalliklari tarqalishi mumkin. Suvni zararsizlantirish usullari asosan 2 guruxga bo’linadi. l Kimyoviy usul yoki reagentli usul. 2. Fizikaviy usul yoki reagensiz usul. Reagentli usulda suvni zararsizlantirishda biror bir reagent ya'ni kimyoviy birikma (xlor, ammiak, azon va boshqalar) yordamida zararsizlantiriladi. Suvni reagentli usulda zararasizlantirishning quyidagi turlari tafovut qilinadi. Xlorlash , 2 marta xlorlash, super yoki giper xlorlash, xlorammonizatsiya, kumushning oligadinamik ta'siri yordamida hamda og’ir metallar yordamida. Reagentsiz usulda suvni zararsizlantirish ultratovush, qaynatish, ultrabinafsha nurlari, gamma nurlari sterillash usullari orqali amalga oshiriladi. Suvni xlor birikmalari bilan zararsizlantirishning moxiyati va uning samaradorligini ta'minlovchi sharoitlarini ko’rib chiqadigan bo’lsak xlorlash o’zining arzonligi, ishlatilishning oddiyligi va ishonchligi bilan alohida Suvni xlorlash yaxshi natija berish uchun quyidagi xollarga rioya qilishi kerak 1. suv muallaq moddalardan tozalanishi kerak. 2. xlorning miqdori zararsizlantirish uchun yetarli bo’lishi kerak. 3. xlor suv bilan to’la to’kis aralashishi zarur xlor suvga tushgach faqat mikroorganizmlar bilan reaksiyaga kirishmay balki organik moddalar bilan xam reaksiyaga kirishadi. Suv xlorlangandan keyin yarim bir soat o’tgach suvdagi moddalar xlorga to’yinadi va ortiqcha xlor suv tarkibida qoladi. Bunda qoldiq xlorning suv tarkibida 0.3-0.5 mg bo’lishi gigienik me'yorlarga to’g’ri keladi. Suvda xlorning shimilishiga suvning xarorati suvdagi kalloid va muallaq moddalar ta'sir ko’rsatadi. Agarda suv tarkibida kolloid va muallaq moddalar topilsa xlorlash samarali o’tmaganligidan dalolat beradi Keyingi yillarda suvni xlorlashning yangi usuli ishlab chiqildi. Bunda elektrolid sifatida maxsus tayyorlangan natriy xlorid eritmasi, yuqori minerallashgan yerosti yoki dengiz suvidan foydalanish mumkin. Bunda gipoxlrid elektroliz yo’li vodoprovod stansiyasida olinib suvlarni zararsizlantirish uchun ishlatiladi. Download 3.23 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|