Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot

Foiz stavkalarini muddatli tarkibi

Foiz stavkalarining muddatli tuzilmasidan foydalanganda, tartibga solish uchun pul-kredit organi oldida uchta vazifa paydo boʻladi:

1. 
   foiz stavkalarining muddatli tuzilishiini baholash;
   
2. 
   foiz stavkalarining muddatli tuzilishiini talqin qilish;
   
3. 
   foiz stavkalarini boshqarish va ularning iqtisodiyotga ta’sirini tahlil qilish.
   

Qarorning samaradorligi taqdim etilgan vazifalarning birinchisi- ning yechimining sifatiga bogʻliq.Qolgan ikkitasi, shu munosabat bilan ushbu asarda unga eng katta e’tibor beriladi.
Stavkalar (egri chiziqning qisqa muddatli segmentini hisobga olgan holda) va kutilayotgan inflyatsiya darajasi foiz stavkalari tuzili- shining talqini kutilayotgan foiz stavkalarini taxmin qilishdan





⁴¹https://studme.org/45411/bankovskoe_delo/teorii_protsentnoy_stavki
iborat(egri chiziqning uzoq muddatli segmentini koʻrib chiqish asosida)dir. Boshlangʻich shartlarida forvard stavkalari kutilayotgan gipoteza (ehtimol bu pul tanasiga)si imkon beradi. Bu bozor taxmin- larini foiz stavkasi siyosati koʻrsatkichlari bilan samarali ravishda bozorlarda oʻzaro bogʻliqligini tartibga solish, kutilayotgan bozor sharoitlariga qarab oʻz qarorlarini oʻzgartirish qobiliyatiga egadir.
Xuddi shu tarzda, shu bilan birga, ushbu tahlilda asosiy munosa- batlar inflyatsiya, foiz stavkasi egri taxmin qilingan bahoni beradi. I.Fisherning gʻoyasini oʻziga xosligi va natija odatda unchalik ishonchli emasligi hisoblanadi.
Masalan taxminlarni shakllantirish real foiz stavkalari dinamikasi, nominal foiz stavkalarining tarkibiy qismi sifatida kutilayotgan inflyatsiya darajasiga bogʻliq boʻladi. Keyinchalik olingan natija inflyatsiyani bashorat qilish modellari bozor ishtirokchilari inflyatsiya maqsadlari omili va ishonch koʻrsatkichi sifatida ishlatiladi.Foiz stavkalarini boshqarish va ularning iqtisodiyotga ta’sirini oʻrganish va tahlil qilish vazifasi ancha murakkabdir.
Foiz stavkalari muddatli tuzilishining tavakkalchiliksiz operatsiya- larni oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qilish, aktivlarning ichki qiy- matini baholash zaruriyati va savdo standartlarini shakllantirish jarayonida foydali boʻladi.
Tarkibiy atamasidan foydalanishning alohida sohasi, foiz stav- kalari - bu holda indeksga boʻysunmaydigan bozor indeksining konst- ruktsiyasi uning talqinini buzadigan foizsiz omillarga ta’sir qiladi.
Moliyaviy nazariya va amaliyotda rentabellik egri chizigʻi (nol- kupon rentabelligi egri chizigʻi) yoki spot stavkasi egri chizigʻi (spot stavkasi egri chizigʻi)foiz stavkasi tarkibi: rentabellik egri chizigʻi va nol-kupon egri chizigʻi dolzarblikni aks ettiruvchi ikkita tushunchadan foydalaniladi:
Birinchi tushunchada, mavjudlik va birinchi konsepsiyadan foydalanish yetuklikka qadar hosil boʻlish egri chizigʻi nol kuponli hosil egri chizigʻiga, ikkinchi tushuncha esa foiz stavkalarining haqiqiy muddatli tuzilishiini tavsiflaydi, ammo hisoblashning soddaligi va nisbiy yaqinligi bilan bogʻliq holat maxsus uslubni talab qiladi.
Nol-kuponli rentabellik egiluvchanligi va natijani yetuklikka egri chizigʻi oʻrtasidagi farq kupon effekti deb ataladi, uning dolzarbligi bir
qator omillarga bogʻliq. Biroz hukumat namunasini empirik tahlil qilish asosida qarz tadqiqotchilari obligatsiyalar kupon effekti oʻta ahamiyatsiz ekanligini va qachon uni e’tiborsiz qoldirishi mumkinli- gini ta’kidlaydi. Boshqalar, ba’zi bir muhim narsalarga nol-kuponli rentabellik egri chizigʻining natijadan yetuklikka egilish chizigʻidan chetga chiqishlari, tasvirlovchi foiz stavkalari tuzilishiini baholash uchun ikkinchisidan notoʻgʻri foydalanishga ishora qilmoqdalar.
Foiz pullari yoki foizlar pulni har qanday shaklda qarz berishdan olinadigan daromadning oʻziga xosligi: kreditlar berish, tovarlarni kreditga sotish, depozit hisobvaragʻiga pul qoʻyish, veksellarni hisobga olish uchun, jamgʻarma sertifikati yoki obligatsiyani sotib olish va boshqalar mutlaq qiymat sifatida tushuniladi.
Foiz stavkasi belgilangan vaqt davri - daromadlarning nisbati (foizli pul) ga qarz miqdori daromadning nisbiy miqdorini anglatadi.
U foiz, oʻnlik yoki oddiy kasr shaklida yoki ichida oʻlchanadi. Hisob-kitoblarni amalga oshirishda foiz stavkalari odat boʻyicha kasr kasrlari oʻlchanadi.
Moliyaviy tahlilda har qanday moliyaviy, kredit, investitsiyalar- ning rentabellik (samaradorlik) darajasi oʻlchov sifatida foiz stavkasi iqtisodiy yoki tijorat va iqtisodiy faoliyatdagi mablagʻlar va ularni koʻpaytirish jarayonidagi pul mablagʻlarini toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiya qilish haqiqati mavjudmi yoki yoʻqmi ekanligi talab etiladi.
Foiz stavkasi hisoblash davri boʻyicha cheklangan vaqt oraligʻi deyiladi.
Bir yil, yarim yil, kun, chorak, oy yoki hatto kun bunday davr sifatida qabul qilinadi.Qarz beruvchi va qarz oluvchi oʻrtasida kelishilgan foizlar ular hisoblanganda yoki asosiy qarzga qoʻshilganda qarz (foizlarni kapitallashtirish)toʻlanadi.
Vaqt oʻtishi bilan pul miqdorini hajmi oshirish jarayoni foiz qoʻshilishi bilan bogʻliq ravishda oʻsish yoki koʻpayishi(ortishi) de- yiladi. Bunday holda, foiz stavkalari qoʻshimcha stavkalar deb ataladi. Kelajakka tegishli pul miqdorini diskontlashda (kamaytirishda) shu- ning uchun tegishli chegirma (chegirma) miqdori kamayadi. Mas’u- liyat bilan aytganda, ular chegirma yoki chegirma stavkalari qoʻl- laniladi.
Oddiy foizlarni hisoblash uchun doimiy ravishda hisoblash bazasi qoʻllaniladi. Oldingi bosqichda olingan miqdor oshirish yoki chegirma, murakkab foiz stavkalarini ishlatish asos sifatida qabul qilinadi. Bunday holda, hisoblash bazasi ketma-ket oʻzgaradi, ya’ni foizlar boʻ- yicha hisoblab chiqiladi. Foiz stavkalari belgilanishi mumkin (shart- nomada koʻrsatilgan) ularning oʻlchamlari yoki suzuvchi sifatida qabul qilinadi.