Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot

Xavfsiz stavka

Aktivlar va passivlarni baholashning barcha modellari tavakkalsiz aktiv ta’rifidan boshlanadi va ushbu aktivning kutilgan rentabelligini xavfsiz stavka sifatida ishlatadi.
Nazariy nuqtai nazardan, bunday aktiv mavjud emas, ammo amaliy nuqtai nazardan, riskni e’tiborsiz qoldiradigan darajada kichik boʻlgan aktivni topish mumkin.
Bunday aktiv uchun bir qator aniq talablar qoʻyiladi.
Birinchidan, buning uchun sukut boʻyicha xavf boʻlmasligi kerak. Ushbu talabga faqat davlat qimmatli qogʻozlari javob bera oladi.
Biroq, tarix koʻrsatganidek, hukumatlar alohida davlatlar ham har doim ham oʻz majburiyatlarini bajarmaydilar.
Ikkinchidan, ushbu qimmatli qogʻozlar uchun qayta investitsiya qilish xavfi boʻlmasligi kerak.
Faqatgina yuqoridagi ikkita shart bajarilgan taqdirda, ta’minotning kutilgan rentabelligi haqiqiyga teng boʻladi. Xavfsiz stavka, masalan, 10 yillik muddat uchun nol kupon bilan 10 yillik davlat zayomining kutilgan rentabelligi boʻladi.
Xavfsiz stavka quyidagilar asosida hisoblanadi:

• 
  sukut boʻyicha mamlakatlarning reytinglari boʻyicha tarqalishi. S&P yoki Moody's kabi reyting agentliklari turli mamlakatlar uchun kredit reytinglarini e’lon qiladi;
  
• 
  rivojlanayotgan mamlakatlarning rivojlangan davlatlar valyuta- sida (masalan, AQSH dollarida) sotiladigan davlat obligatsiyalari mavjudligini nazarda tutadigan bozor defolt tarqalishi;
  

Default Spread 1 kredit svoplari (CDS) uchun 2.
Shunga qaramay, ba’zi bir mualliflar eng ishonchli banklarning depozitlari boʻyicha foiz stavkasini yoki Rossiya emitentlarining yevrobondlaridagi kupon stavkalarini xavf-xatarsiz stavka sifatida ishlatishni afzal koʻrishadi.
Beta krefitsenti ma’lum bir aktivga sarmoya kiritishning nisbiy xavf darajasini bildiradi, ya’ni. ma’lum bir kompaniyaning qimmatli qogʻozlarining tizimli xavfga sezgirligi darajasi. Beta koeffitsiyenti bozor rentabelligi 1% ga oʻzgarganda ma’lum bir aktivning rentabelligi qanchalik oʻzgarishini koʻrsatadi.
Shunday qilib, "X" kompaniyasi uchun 0,3 ga teng boʻlgan β- koeffitsiyentining qiymati shuni koʻrsatadiki, bozor portfelining renta- belligi 1% ga oshishi bilan ushbu kompaniyaning rentabelligi 0,3% ga oshadi (pasayish bilan 1%, u 0, 3% ga kamayadi).
Amalda, alohida kompaniyalar (tarmoqlar) uchun β-krefitsenti aktivlarni baholashga ixtisoslashgan kompaniyalar (Merrill Lynch, Barra, Bloomberg, S&P, Value liniyasi va boshqalar) tomonidan hisoblanadi.
Yuqoridagi kompaniyalarning β-krefitsentini baholashga yonda- shuv bozor portfelining rentabelligiga nisbatan ma’lum bir aksiyaning rentabelligini regressiya tahliliga asoslangan.
Muayyan kompaniya uchun beta-regressiyani hisoblashning koʻplab usullari mavjud.
Bizning fikrimizcha, ulardan eng anig‘i - bu oshayotgan (koʻtarila- yotgan oʻsuvchi) beta-krefitsentning bahosi hisoblanadi. Ushbu yondashuv shu kabi kompaniyalar uchun bir nechta b-krefitsentlarni hisoblashni va ularning keyingi oʻrtacha qiymatini oʻz ichiga oladi, ya’ni beta qiymati ma’lum bir kompaniya uchun emas, balki ma’lum bir faoliyat turi uchun hisoblanadi.
Faoliyatning ma’lum bir turi uchun β-krefitsentini hisoblab chiqqandan soʻng, olingan krefitsent baholanadigan kompaniyaga xos boʻlgan operatsion va moliyaviy ta’tilni hisobga olgan holda tuzatiladi. Moliyaviy vosita(richag)ta’sirga kelsak, ushbu koʻrsatkich yuqori darajada boʻlgan kompaniyalar ikki sababga koʻra tizimli xavfga
koʻproq duch kelishadi.Bunda:
Birinchidan, foizlar boʻyicha sezilarli toʻlovlar "yaxshi" paytlarda ushbu kompaniyalar katta foyda olishiga olib keladi va "yomon" boʻlsa

• 
  ular uni keskin yoʻqotishi mumkin.
  

Ikkinchidan, moliyaviy vositaning yuqori qiymati sof foyda turli- cha boʻlishini oshiradi va shunga mos ravishda investor zimmasidagi xatarlarni oshiradi.
Moliyaviy vositani hisobga olgan holda, beta krefitsent quyida- gacha:

gde Bi – beta koeffitsiyenti vositasi; Bu – vositasiz beta koeffitsiyenti;

t – sof foyda soligʻi stavkasi; (1 – t) – soliq shit;
(D/E) – moliyaviy vosita (moliyaviy leveridj).
Agar biz X kompaniyasi faqat oʻz kapitali asosida ish yuritadi deb hisoblasak (ya’ni moliyaviy ta’sir kuchi nolga teng boʻlsa), uning foydasiz beta-versiyasi 0,7 ga, daromad soligʻi stavkasi 20% ga teng boʻlsa, u holda β dinamikasini moliyaviy krefitsent dinamikasiga bogʻliq krefitsent hisoblash mumkin.
6-jadval