Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot

Risk uchun mukofotni baholashdagi standart xatolar

Baholash davri,yil	Standart xatolarni ahamiyati, %
5	13,42
10	9,49
15	7,75
25	6,00
50	4,24
100	3,00

Jadval ma’lumotlaridan koʻrinib turibdiki, atama qancha koʻp boʻlsa, xato shunchalik past boʻladi. Bu bizga katta vaqt oraligʻidan foydalanish afzalroq deb oʻylashimizga imkon beradi, chunki qisqa vaqt oraligʻining barcha afzalliklari ortib borayotgan standart xato bilan qoplanadi.

Xavf mukofotini baholashga istiqbolli yondashuv
Ushbu yondashuv bozor umuman olganda aktivlarga toʻgʻri narx belgilashni nazarda tutadi. Bunday holda, mukofot M. Gordon tomonidan doimiy oʻsish modeli⁵⁴ boʻyicha hisoblanadi va oʻz shakliga ega:
Bunda:

bu yerda DPS⁵⁵ - kelgusi t yil kutilayotgan dividend;

• 
  ke – kapital narxi (hg – tez oʻsish davri; st – barqaror oʻsish davri);
  

⁵⁴ https://activeinvestor.pro/model-gordona/
⁵⁵ https://studfile.net/preview/9760888/
Pn - n yil oxiridagi xarajatlar;
g - n yil davomida istisno qilingan oʻsish sur’atlari,
gn - n yilan keyin cheksiz davom etadi, undan keyin risksiz stavkani olib tashlash kerak boʻladi.


Kutilayotgan oʻsish=taqsimlanmagan sof foyda koeffitsiyenti x shaxsiy kapital daromadligi=(1-toʻlov koeffitsiyent) x shaxsiy kapital daromadi
Bundan tashqari, CARM modeli boʻyicha diskont stavkasining qoʻshimcha quyidagi tarkibiy qismlariga e’tibor qaratish lozim:

1. 
   kichik kompaniyalarga sarmoya kiritish uchun tavakkal mukofotlari va
   
2. 
   suveren xavf boʻyicha mukofot.
   

Kichik kompaniyalarga sarmoya kiritish uchun tavakkal mukofoti Avstriya maktabining iqtisodiy nazariyasi nuqtai nazaridan ushbu mukofotning mavjudligi oqlanmaydi. Bir-birini toʻldiruvchi ishlab chiqarish omillarining ma’lum bir kombinatsiyasi mavjud boʻlib, unda tannarx birligi boʻyicha maksimal mahsulot ishlab chiqarishga erishiladi, shuning uchun boshqa narsalar teng boʻlganda, uzoq muddatda kichik kompaniyalar, yirik firmalar rentabelligini rentabellikdan oshib ketishi uchun zarur shartlar mavjud emas.
Suveren xavf uchun mukofot
Suveren xavfni diversifikatsiya qilish qiyin.Suveren xavfni hisobga olgan holda, CARM modeli quyidagicha koʻrinadi:

bu yerda C - aksiyalarga investitsiya qilishning suveren xavfi uchun mukofot;

ERPd - bu yetuk bozorda aksiyalarga sarmoya kiritish uchun xavf mukofoti.
Suveren tavakkalchilikni baholashda bir nechta yondashuvlar mavjud.
Birinchi yondashuv - ma’lum bir davlatning davlat zayomlari boʻyicha defolt tarqalishini taxmin qilish. Reyting agentliklari (S&P 500, Fitch va boshqalar) defolt xavfini baholaydilar, ya’ni, aksiyalarga sarmoya kiritish xavfi emas, qarzni toʻlamaslik.
Baholash metodologiyasi siyosiy tavakkalchilikni hisobga olgan holda mamlakatning asosiy makroiqtisodiy koʻrsatkichlariga asosla- nadi, shuning uchun odatda ushbu yondashuv aksiyalar uchun mam- lakat xavfini baholash uchun qoʻllaniladi.
Ikkinchi yondashuv - ikki mamlakat fond indekslari rentabelli- gining nisbiy standart ogʻishini baholash.Nisbatan standart ogʻishni hisoblash formulasi shakliga ega:

bu yerda σr x - "X" mamlakat uchun nisbiy standart ogʻish;

-x - bu "X" mamlakat uchun umuman fond bozorining rentabelligining standart ogʻishi;
-σUSA - AQSH fond bozori rentabelligining standart ogʻishi.
Uchinchi yondashuv - avvalgi ikkita sintez:
-bunda ham standart tarqalish, ham rentabellikning nisbiy standart ogʻishi hisobga olinadi, bu esa suveren tavakkalni aniqroq baholashga imkon beradi.
Rasmiylashtirilgan shaklda quyidagicha koʻrinadi:

bu yerda Cr - aksiyalarga investitsiya qilishning suveren xavfi uchun mukofot;

-C - davlat qarz qimmatli qogʻozlariga sarmoya kiritishning suveren xavfi uchun mukofot (defolt spred);
-σi - bu "X" mamlakat fond birjasi rentabelligining standart ogʻishi;
-σGB - bu X davlat obligatsiyalari boʻyicha daromadning standart ogʻishi.
Ushbu yondashuv investorning rivojlanayotgan va rivojlangan mamlakat aksiyalarini emas, balki rivojlanayotgan mamlakat aksiyalari va obligatsiyalarini tanlashini nazarda tutadi.
Ampirik ravishda dastlabki ikkita yondashuv suveren xavf muko- fotini kam baholaydi, uchinchi yondashuv esa suveren tavakkalga nisbatan aniqroq natijalarni beradi.

3. Arbitraj baholarni shakllantirish modeli ⁵⁶

Arbitraj narxlari nazariyasi (APT) - bu kapital aktivlarga narxlarni aniqlash modelining (CARM) asosidir.

Nazariyotchilar Richard Roll va Stiven A. Rossning ta’kidlashi- cha, yuqori raqobatbardosh moliyaviy bozorlarda arbitraj tavakkal- chilik va rentabellikka mos ravishda muvozanatli narxlashni ta’minlaydi.