Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Urganch davlat universiteti San’atshunoslik fakulteti Texnologik ta’lim yo’nalishi Texnologiya ta’limi praktikumi fanidan mustaqil ish bajardi

Yo‘nib ishlash sxemasi 2.1-rasmda keltirilgan bo‘lib, unda shartli ravishda ishlov o‘tayotgan zagotovka stanokka o‘matilgan va mahkamlangan. Kesuvchi asbobning zagotovkaga nisbatan egallagan vaziyati hamda ulaiga uzatilgan harakatlar ko‘rsatilgan.

Erkin kesish jarayonida faqat birgina bosh kesuvchi qirra qatnashganda, erkin bo‘lmagan kesish esa bosh kesuvchi qirradan tashqari yordamchi kesuvchi qirra (2.1-rasm, b) ham qatnashganda yoki egri chiziqli kesish qirrasiga ega bo'lgan kesuvchi asbobdan foydalanganda kuzatiladi. Bunday sxemalar bo‘yicha kesish jarayonida hosil bo‘ladigan qirindining kesimi turli ko'rinishga ega bo'ladi: Detallarnig fazoviy shakli turli geometrik yuzalar birikmasidan iborat bo£ lib, bunday yuzalami shakllantirishda asosan quyidagi to‘rt usuldan foydalaniladi: 1) nusxa tushirish usuli bo'yicha yuzalarni hosil qilishda asbob kesuvchi qirrasining shakli detal ishlanayotgan yuzaning yasovchisiga mos bo‘ladi. 2) iz hosil qilish usulida kesish haiakatlari shakllantimvchi hisoblanadi. 3) urinma usuli bo'yicha shakl hosil qiluvchi hankat sifatida su- rish harakati ahamiyatli bo‘ladi (masalan, frezalas* Ja) . 4) aylanib o‘tish (obkat) usulida asbob tig‘in:ng ketma-ket joy- lashgan qator holatlarini aylanib o‘tuvchi chiziq shakllantiruvchi bo'ladi (masalan, tish frezalash yoki kertishda).

Metall kesuvchi asboblarning kesuvchanlik xususiyatlari
Metall kesuvchi asbobning barcha turlari, shu jumladan tokarlik keskichlari, quyidagi ikki qismdan iborat: 1) asbobning korpusi yoki dastasi; 2) kesuvchi qismi. Kesuvchi qismi bir yoki bir necha konstruktiv alohida kesuvchi element (tish)lardan tashkil topgan. Har bir kesuvchi element oldin- gi yuza, orqa yuzalar va yordamchi yuzalami o‘z ichiga oladi. Oldingi va orqa yuzalar o'zaro kesishib bosh va yordamchi kesuvchi qirralami hosil qiladi. Bosh va yordamchi kesuvchi qirralaming kesishgan nuq- tasi asbob kesuvchi qismining uchi deb ataladi. Kesuvchi qirralar va ulaiga yondoshgan oldingi va orqa yuzalarning kontaktlanuvchi qism- lari tig'lami hosil qiladi. Tig‘ (bosh, yordamchi)lar zagotovka metali 10 ning qarshiligini yengib, unga botib kiradi va nisbiy ishchi harakat davomida oldindagi metall qatlamining bir qismini kesib ajratadi hamda qirindiga aylantiradi
Tokarlik keskichining kesuvchi qismi quyidagi konstruktiv elementlaiga ega (2.2-rasm):
Bosh (asosiy) tig‘ asosiy kesuvchi qirra 1-2 va unga yondoshgan oldingi yuzaning 1-2-9-10-1 konturi bo‘yicha chegaralangan kontaktlanuvchi maydonchasi va orqa yuzadagi 1 -2 -1 1 -1 2 - 1 konturi bo‘yicha chegaralangan kontaktlanuvchi maydonchani o‘z ichiga oladi. Bosh (asosiy) tig‘ qo'yilma (припуск) qatlamini kesish bilan bog‘langan asosiy ishni bajaradi. Uzunligi bo'yicha bosh tig* yordamchi tig‘lardan kattaroq bo‘ladi.
Asbobning kesuvchi elementlari (tishlari)ni tashkil etuvchi oldingi va orqa yuzalar, bosh (asosiy) va yordamchi kesuvchi qirralarning vaziyati asbob korpusiga nisbatan geometrik parametrlar deb ataluvchi burchakli kattaliklar sistemasi orqali ifodalanadi.

Geometrik parametrlarning miqdoriy qiymatlari asbobning ishchi chizmalarida ko‘rsatiladiki, ular bo‘yicha, birinchidan berilgan shaklga ega bo'lgan kesuvchi elementlar tayyorlanadi va ikkinchidan, barcha burchak- laming tayyorlanish aniqligi universal yoki maxsus nazorat - o'lchov asboblari va priborlari yordamida tekshiriladi. Turli kesuvchi asboblarning kesuvchi elementlariga xos bo‘lgan geometrik parametrlarni o'tuvchi tokarlik keskichi misolida ko‘rish mumkin. Keskichning kesuvchi qismini x, y, z o‘qlariga ega bo‘lgan to‘g‘ri burchakli koordinatalar sistemasiga “bog‘laymiz” (2.3-rasm). Quyidagi shartlar qabul qilinadi: 1) yo'nilayotgan zagotovkaning aylanish o‘qi x o‘qiga parallel; 2) keskich stanok orqa babkasi markazi bo‘yicha (yoki keskich zagotovkaning aylanish o‘qi balandligida) o'rnatilgan; 3) bo'ylama yo'nalishda asosiy kesuvchi qirraning zagotovkaga botirilib kirishi uchun surish harakati (uning tezligi Vs) x o‘qi bo'yicha yo'nalgan; 4) surish harakati vektorining ta’sir etish nuqtasi sifatida keskichning uchi (7) olingan.

Kesib ishlashda turli zagotovkalardan: kuyma, pokovka va boshkalardan foydalaniladi. Zagotovkalar tegishli stanoklarda kesib ishlanadi. Stanoklar ish organlarining xarakatlari asosiy va yordamchi xarakatlarga bo’linadi. Asosiy xarakat zagotovkadan qirindi kesib olish bilan borlik, yordamchi xarakat esa zagotov­kadan qirindi kesib olish bilan borlik bo’lmagan xarakatlardir. Masalan, kesuvchi asbobni zagotovkaga keltirish, uni zagotovkadan chetlatish va shu kabi xarakatlar yordamchi xara-katlar bo’ladi. Asosiy xarakat, uz navbatida, bosh xarakat bi­lan surish xarakatiga bo’linadi.

Metallarni kesib ishlashning asosiy usullari jumlasiga yo’nish, uyish, parmalash, frezalash, jilvirlash va sidirish (protyajkalash) kiradi.