Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
Buxoro davlat universiteti


Fakul’tet dekani «Tasdiqlayman»
N.Afoqova O’quv ishlari bo’yicha prorektor
“____ ” sen. 2010- yil. B.Y.Axmedov
“____ ” sen. 2010

O‘zbek filologiya fakultetining o`zbek filologiyasi ta’lim yo’nalishi bo’yicha

“Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi”
o`quv fanidan amaliy mashg`ulotlar
hamda mustaqil talim bo`yicha

T A V S I Y A L A R

Tuzuvchi - Hamid Ne`matov. (BuxDU professori),

Taqrizchi - Atoullo Axmedov filologiya fanlari nomzodi (BuxDU)
Ushbu Tavsiyalar BuxDU o`zbek tilshunosligi kafedrasining 2010-yil “28” avgustidagi yig`lishida muhokama qilingan va ma`qullangan.

Kafedra mudiri B.E.QILICHEV

O`quv fanining asosiy maqsadi Ushbu o`quv fani talabalarni turkiy tillarning o`zbek tilining shakllanishida muhim o`rin tutgan qarluq-uyg`ur (o`zbek va uyg`ur adabiy tili misolida), o`guz (turkman adabiy tili misolida), qipchoq (qozoq va qoraqalpoq adabiy tili misolida)), qirg`iz (qirg`iz adabiy tili misolida) asosiy grammatik xusussiytlari (xususan fonetikasi va morfologiyasi) bilan tanishtirib, birinchidan, yuqorida sanab o`tilgan tillarda yozilgan matnlarni umumiy tushuna oliash pragmatik ko`nikmalarini hosil qilish va, ikkinchidan, tilimizning jonli shevalaridagi farqlarning sabablari bilan ularni tanostiradi, o`zbek xalqining murakkab shakllanish jarayonini lingvistik hodisalarda namoyon qiladi.
Ushbu o`quv fanini o`rganish natijasida talabalar quyidagi bilim va ko`nikmalarga ega bolishlari kerak:
Nazariya sohasida:
-Qiyosiy-tarixiy tilshunoslik haqida tushuncha;
- Qiyosiy-tarixiy metod (QMT) haqida umumiy tasavvur;
- QTM va lingvistik geografiya;
-O`rta Osiyoning lingvistik xatitasi haqida tushuncha;
-qarluq, uyg`ur, o`guz, qipchoq ,qirg`iz guruhlariga kiradigan tillar haqida tushuncha;
-O‘zbek, uyg`ur, qozoq,qoraqalpoq qirg`iz tillari haqida tushuncha;
-O‘zbek adabiy tili, shevalarining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarining singarmonizmga munosabati haqida tushuncha:
-o`zbek tilining qorluq-uyg`ur(-chigil), qipchoq, o`guz l a h j a larining turkiy til gurihlariga mansubligi haqida tushuncha;
-o`zbek adabiy tili da /o/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da /a/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da /e~ye/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da /i~iy/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da /o`/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da /u/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da inlaut /y/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da /o/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da /sh/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da anlaut /m/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da auslaut /q~g`k~g-/ tovushlari va grafemalarining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da auslaut /v/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili da inlaut va auslautda /ng/ tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari:
-o`zbek adabiy tili tovushi va grafemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlarida singarmonistik va nosingarmonistik (tipologik) hodisalar:
-o`zbek adabiy tilida /-lar/ morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-ning/ morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-ni/ morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
--o`zbek adabiy tilida /-ga/ morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-da/ morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-dan/ morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-roq/ morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-dir/ shaxs-son morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-di/ zamon morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-a~y-/ zamon morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-yap-/ zamon morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-gan-/ zamon morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-ib-/ zamon morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-ajak~yajak-/ zamon morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-g`in/ buyguq morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-sin/ buyguq morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari:
-o`zbek adabiy tilida /-(a)ylik/ buyguq morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari
-o`zbek adabiy tilida /-(i)mg(iz)/ buyguq morfemasining qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida muvofiqlari va singarmonistik variantlari
Pragmatikada:
qozoq,qoraqalpoq, qirg`iz, uyg`ur adabiy tillarida siyosiy, madaniy-ma`riviy mantlarning umumiy ma`no va mohiyatini uqa bilish ko`nikmalariga ega bolish.