Oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligining 2023-yil " 13 "yanvardagi

Kopengagen bitimi. Amalga oshirilgan ulkan ishlarga qaramay, 
Kopengagenda oʻtkazilgan iqlim oʻzgarishini saqlab qolish tarafdorlarining 15-
konferensiyasida matni 2007-2009-yillar davomida ishlab chiqilgan va muxokama 
qilingan yangi xalkaro bitim boʻyicha bir kelishuvga kelinmadi. Natijada 
dunyoning eng yirik iqtisodiyotga ega boʻlgan davlatlari raxbarlarining norasmiy 
uchrashuvlari davomida "Kopengagen bitimi" deb nomlangan xujjatning matni 

---

74 
tayyorlandi.
Xujjat 
Tarafdorlar 
Konferensiyasining 
yakuniy 
yalpi 
majlisida 
ma’qoʻllanishi uchun takdim qilindi. Birok umumiy kelishuvning yoʻqligi sabab 7 
ta rivojlanayotgan davlatlar uzining noroziligini bildirdi. Kopengagen bitimi 
ma’lumot uchungina qabul qilindi. Konvensiya tarafdorlari xar bir mamlakatning 
ushbu xujjatga qoʻshilishi mumkinligiga qaror kilishdi. 2010-yilda bunga 140 
mamlakat qoʻshildi, 80 dan ortiq davlatlar esa chiqindilarni qisqartirish boʻyicha 
oʻz rejalari va iqlim oʻzgarishining oldini olish boʻyicha boshqa xarakatlari 
toʻgʻrisidagi ma’lumotlarni takdim kildilar.
Kankun kelishuvlari. Xujjat 2010-yil Kankunda oʻtkazilgan 16-
konferensiyasida qabul qilingan. Oʻz moxiyatiga koʻra, bu xujjat Kopengagen 
bitimining kengaytirilgan koʻrinishi boʻlsa-da, uni tarafdorlar Konferensiyasi 
qarori mustaxkamlar edi. Yangi xujjatda Kopengagen tuzilmasi saqlab kolingan va 
unga muvofiq rivojlangan mamlakatlarning majburiyatlari tegishli jadval-ilovada 
belgilab kuyilgan, rivojlangan mamlakatlarning chiqindilarini qisqartirish boʻyicha 
maqsadlar esa erkin shaklda berilishi koʻrsatilgan.
Rivojlanayotgan mamlakatlarning xarakati aloxida reestrga kiritilib, unda 
rivojlangan mamlakatlar tomonidan beriladigan kumakxam koʻrsatib utilgan. 
Miqdoriy 
majburiyatlarni 
aniqlashda 
"pastdan 
tepaga" 
yondashuvidan 
foydalanilgan boʻlib, unga kura, dastavval, alohida olingan xar bir mamlakatning 
majburiyatlari aniqlanadi, soʻngra umumiy majburiyatlar koʻrsatiladi.
Kioto Protokolida esa buning aksi edi, dastavval, umumiy maqsad 
aniqlangan (5,2°C), soʻng uning asosida mamlakatlarning majburiyatlari 
belgilangan edi. Kankunda moliyalashtirish, mosla shish dexnologiyalarni berish 
va oʻrmonlarni kengaytirish masalalari boʻyicha eng katta muvaffakiyatlarga 
erishildi:
• yashil iqlim jamgʻarmasiningtashkil qilinganligi eʻlon qilindi;
• yangi Kankun moslashish tuzilmasi va moslashish qoʻmitasi tuzildi;
• mamlakatlar tegishli texnologik va moliyaviy kullab-kuvvatlash asosida 
oʻrmon xududlariga tashlanadigan chiqindilarni qisqartirish boʻyicha xarakatlarni 

---

75 
tezlashtirish qarorlarini qabul kildilar;
• texnologik ijro qoʻmitasi, iqlimiy texnologiyalarni uzatish markazlari, 
shuningdek, iqlim oʻzgarishi va chiqindilar oʻsishining oldini olishga moslashish 
xarkatlarini 
kullab-kuvvatlovchi 
texnologik 
xamkorlikni 
kuchaytirishga 
yoʻnaltirilgan yangi tuzilmaga ega boʻlgan texnologik mexanizmning tashkil 
qilinganligi eʻlon qilindi. Iqlim oʻzgarishini saqlab qolishni amalga oshirish 
boʻyicha yuqorida aytib oʻtilgan choralardan tashqari Kioto protokoli boʻyicha 
muzoqaralar davom etdi. Birok konvensiyaga oid muzoqaralardan farqli oʻlaroq, 
bu masala boʻyicha hyech qanday qaror qabul qilinmadi. Mamlakatalar na Kioto 
Protokolini uzaytirish va na yangi kelishuv doirasidagi kelgusi majburiyatlar 
xakida kelishuvga erishdilar.