Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

1 6 . 7-rasm . Talabning siljishi va unga taklifning moslashuvi
2 8 2

Talabning davlat ta’sirida ortishi taMifni o'ziga chorlab muvo-zanat hosil qilganda talabning Di, dan D 2 tomon ko‘tarilishi yuz beradi, Bunga bog‘liq holda taklif ti, dan t2 tomon siljiydi. Ular muvozanatlashganda D(, va D2 oralig‘i ti, va t2 oralig'iga teng boladi. Siljishlar natijasida muvozanat dastlab M nuqtada bo‘lsa, so‘ngra N nuqtaga ko'chadi.

Talabni oshirish orqali davlat iqtisodiyotni qizdiradi, bu talab pasayib tanglik holati paydo bo‘lganda yoki iqtisodiyotda lanjlik yuz berganda qo‘llaniladi.
Talabning ortishi qulay konyunktura hosil qiladi. Aksincha, tak-hf ortib ketib konyunkturada noquiaylik kutilganda iqtisodiyot taklifni qisqartirish orqali sovitiladi. Xullas, iqtisodiyot goh sovitilib, goh qizdirilib turishi tanglikning oldini oladi.
Xiilosalar

0. 
   Bozor iqtisodiyoti ravon rivojlanishi uchun makroiqtisodiy muvozanatlar ta’minlanishi shart, bular jumlasiga jami talab va taklif, daromadlar va xarajatlar, iste’mol va jamg‘arish, nihoyat tovar-pul muvozanatlari kiradi.
   

0. 
   Bozor tizimida muvozanatlarning saqlanishi tendensiya tarzida bodadi, ya’ni ular tiklanib, buzilib va qayta tiklanib turishga moyil boladi. Shu sababli iqtisodiy o'sish to'lqinsimon, tebranma harakat shakJida yuz beradi, bu siklli 0 ‘sishni hosil qiladi. Iqtisodiyot ko'tarilganda yuksalish, u pasayganda retsessiya holati paydo bo‘-ladi, Retsessiya tanglik bo'lib, krizis (pasayish) va depressiya (tur-g‘unlik)ni o‘z ichiga oladi. Tanglikning eng og‘ir koTinishi stag-natsiya hisoblanadi.
   

0. 
   Iqtisodiyotda to'lqinsimon harakat yuz beradigan davr siklni tashkil etadi. Siklli o‘sishning sababi bozor kuchlari layoqatsiz bo‘lib qolganda makroiqtisodiy muvozanatlarning vaqti-vaqti bilan buzilib turishi, ular layoqatli bo‘lganda qaytadan tiklanishidir. Iqtisodiyotda katta, o‘rta va kichik sikllar bo'ladi.
   

0. 
   Iqtisodiyot beqarorlikdan o‘z kuchi bilan chiqa oladi. Bozor mexanizmi narx vositasida talab va taklifni tenglashtirib, ishlab chiqarishni tanglikdan chiqarib, uni o‘sish yoiiga bura oladi. Biroq bu o‘z holiga qo‘yilsa, uzoq vaqtda yuz berishi mumkin. Iqtisodiyot­ ni tanglikdan tez chiqarish uchun bunga davlat aralashishi kerak bo‘ladi. Tanglikning oldini olish uchun davlat iqtisodiyotni sovitadi. Tanglik yuz berganda bundan chiqish uchun davlat iqtisodiyotni
   

2 8 3

qizitadi. Bunga davlat qo'lidagi vositalar bilan jami talab va takJif-larga ta’sir etish orqali erishadi.
Tayanch tu-shunthalar
Makroigtisodiy muvozanatlar; siklli iqtisodiy o'sish; fluktluatsiya; yuksalish; depressiya; retsessiya; stagnatsiya; katta sikllar; o ‘rta sikllar; kickIk konyunktura sikliari; selektiv saralanish; bozor kuchlari; iqtisodiyotni sovitish; iqtisodiyotni qizdirish.

2 8 4

XVJl bob. JQTiSODIV XAVFSIZIJK

0. 
   1. Iqtisodiy xavf-xatarlar
   

Bozor iqtisodiyoti harakatlanish yoiida turli xavf-xatarlarga duch keladi, natijada qoqilishlar, yana harakatni davom ettirish yuz beradi. Xavf-xatar iqtisodiy risklarning ko‘rinishi hisoblanadi. Risklarni esa bozorning obyektiv sharoiti paydo qilar ekan xavf-xa­ tar ham shunday yuzaga keladi. Xavf-xatarga iqtisodiyot vaqti-vaq-ti bilan duch keladi. Lekin har safar uning miqyosi, ko'rinishi va iqtisodiyotga ta’siri turlicha bodadi. Xavf-xatar iqtisodiy tahdidni yuzaga keltiradi.