Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Bilvosita birikish. Bunda o‘zgaga tegishli moddiy omillar o‘zganing ish kuchi bilan birikadi. Har ikkala omilning egasi har xil bo‘ladi. Mehnat bir kishiniki bo‘lsa, vositalar ikkinchi kishiniki bo'ladi.

0. 
   Bevosita birikish. Bunda moddiy va shaxsiy omillar bir qo‘lda bo‘ladi, mulkchilik ulami bir-biridan ajratmaydi. Ham mulk egasi,
   

35

ham ishlovchi aynan bir shaxs boladi. 0 ‘z mulki bo‘lmish moddiy omillarni o‘z kuchi biian ishiatish yuz beradi. 0 ‘zbekistonda bunga misol qilib kichik hiinarmandchilik ustaxonasining yakka taitibda ishlashini, nihoyat mayda dehqon va tomorqa xo‘jaligini olish mumkin.
ishlab chiqarish eng awal omillarning sifatiga, so‘ngra miq-doriga va nihoyat ularning nisbatiga bogiiqdir. Moddiy va shaxsiy omiliar bir-biriga mos bolgandagina ishlab chiqarish ravon rivoj-lanadi. Agar mehnat sifati texnika darajasidan orqada qolsa no-mutanosiblik kdib chiqadi, omUlar bir-biriga mos boimaganidan ishlab chiqarish jadal o‘sa olmaydi. Masalan, robot texnikasini savodsiz odam ishlata olmaydi, albatta. Chunki buning uchun chuqur texnikaviy bilim zarur.
Ishlab chiqarish jarayoni individual (yakka) tarzda, ayrim kishilar yoki korxona, xo‘jalikda birlashgan kishilar jamoasi tomo-nidan amalga oshiriladi. Masalan, hunarmand yoki yakka dehqon mahsulotlarni o‘zining individual mehnati biian yaratadi. Bundan farqliroq firma yoki fertner xo'jaligida ishlab chiqarish birgalikdagi jamoa mehnatiga tayanadi. Korxonalar va xo'jaliklar ishlab chiqa-rishdagi sektorlarni, sektorlar esa yaxiitlikda milliy (mamlakat miqyosidagi) ishlab chiqarishni hosil qiladi.

MiUiy ishlab chiqarish uch sektorli boiadi:

0. 
   Industrial sektor. Bunga sanoat, qurilish va kommunikatsiya (transport, aloqa) kiradi.
   
1. 
   Agrar sektor. Buni qishloq va o‘rmon xo‘jaligi tashkil etadi.
   

0. 
   Xizmai (servis) sektori. Buni aholiga, korxonalar va muas-sasalarga xizmat kohsatuvchi sohalar tashkil etadi.
   

Bu sektorlar ishlab chiqarishda turli roi o‘ynaydi va bu iqtisodiy salohiyatga bog'liq boiadi. Iqtisodiyot rivojlangan sari industrial sektor va xizmat sektorining ro!i oshib boradi. XXI asr iqtisodiyoti xizmat sektorining ustuvorligi biian ajralib turadi.
Qayerda bodmasin, baribir ishlab chiqarish iste’mol uchun zarur bodgan mahsulot va xizmatlarni yaratishdan iborat bodadi. Kishilar uchun ishlab chiqarishning o‘zi emas, balki u yaralgan noz-ne’matlar muhimdir. Binobarin, jamiyat va uning har bir a’zosi uchun islilab chiqarish natijalari birlamchi ahamiyatga ega.

Jamiyat a’zolarining ishlab chiqarish faoliyati natijasi-" bu yaratUgan barcha malisulotlar va xizmatlar majmuasidir. Ularning kishilar ehtiyojini qondira bilish xususiyati ularning foydalUigi yoki nafliligidir.

Ishlab chiqarish yaratilgan mahsulot va xizmatlaming qanday xarakterda bodishiga qarab natural va tovar ishlab chiqarishga

36

boMinadi. Natural ishlab chlqarlsh bo‘lgania mehnat mahsull ishlab chiqaruvchining o‘z iste’molini qondirishga xizmat qiiadi, mahsulot bozorda ayirboshfanmaydi, ya’ni u bozor mahsuloti —tovar shakliga kirmaydi, u moddiy-natural mahsulot shakliga ega boiadi. Natural ishlab chiqarishda mahsulot yoki xizmat o‘zini-o‘zi ta’minlash uchiin yaratiladi. Shu sababli resurslar muayyan ishlab chiqarishga boglab qo‘yiiadi, ular ko‘chib turmaydi.