Oltin-mishyakli rudalarning tasnifi va minerallari

Mishyak (rus. mish — sichqon, yad — zahar) — q. Margimush.^[1]
Margimush ( fors, marg — ulim, mush — sichqon), mishyak (Arsenicum), As — Mendeleyev davriy sistemasining V guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 33, atom massasi 74,9216. Tabiiy Margimush bitta barqaror izotop 75As dan iborat. Sunʼiy radioaktiv izotoplardan 73As, 74As, 76As muhim. Margimushni ilk bor kim ajratib olgani nomaʼlum. 1789-yilda Margimushni Margimush Lavuazye element deb aytgan. Margimush massa jihatdan yer poʻstining 1,7-10-4 % ini tashkil qiladi. Daryo suvida 3-10^7%, dengiz suvida 6,6-10^4% Margimush boʻladi. Tarqoq element, lekin tabiatda 160 dan ortiq minerallari uchraydi. Margimush kolchedani (arsenopirit) FeAsS, Margimushli kolchedan (lellingit) FeAs2, realgar As4S4, auri-pigment As2S3 koʻp tarqalgan boʻlib, sanoat ahamiyatiga ega. Sof Margimush toʻq kulrang kristall modda, moʻrt metall kabi yaltiraydi. Havoda oksidlanib, qorayadi. Issiklikni va elektr tokini yaxshi oʻtkazadi. Zichligi 5,72 g/sm³. Kristall holatdagi Margimushdan tashqari, amorf Margimush ham boʻladi. Qizdirilganda (615°da) Margimushning ikkala turi ham suyuqlanmay bugʻga aylanadi. Margimush birikmalarida 3 va 5 valentli. Suvda erimaydi. Havoda yonganda oksidlanib, arsenit angidrid As,O3 hosil qiladi. As2O3 tabiatda ar-senolit minerali holida uchraydi. Suyuqlanish temperaturasi 314°, zichligi 4,15 g/sm³. Suvda oz eriydi. Sof Margimush va uning birikmalarini olishda, optik shisha ishlab chiqarishda, tibbiyotda va qishloq xoʻjaligi zararkunandalariga qarshi kurashda ishlatiladi. Margimushning 5 valentli oksidi arsenat angidrid As2O5 ham mavjud. Zichligi 4,1 g/sm³. Suvda yaxshi eriydi. Margimush galogenlar va oltingugurt bilan, yuqori temperaturada koʻpgina elementlar bilan bevosita birikadi. Metallar bilan qotishmalar hosil qiladi. Ularga suyultirilgan kislota taʼsir ettirib, sarimsoq hidi keladigan zaharli gaz — vodorod arsenid olish mumkin. Nitrat kislota va zar suvi Margimushni oksidlab, arsenat kislota H3AsO4 hosil qiladi. Arsenat kislota — suvda oson eriydigan qattiq modda. Tuzlari arsenatlar deyiladi. Ar-senit kislota H,AsO3 erkin holda olingan emas, fakat suvdagi eritmasi maʼlum. Uning tuzlari — arsenitlar deb ataladi. Margimush As2O3 ni kumir bilan qaytarish orqali olinadi: As2O3+ +3C->2As+3COt. Birikmalari juda zaqarli boʻlgani uchun ishlatganda niho-yatda ehtiyot boʻlish lozim. Margimush qotishmalar olishda, Margimush birikmalari esa shisha ishlab chiqarishda, teri (koʻn), moʻynani uzoq asrashda va Margimush preparatlari olishda ishlatiladi. Tuproqda 4-10^4%, oʻsimlik kulida 3-10~5% Margimush bor. Dengiz hayvonlari organizmida quruqlikdagi hayvonlardagiga qaraganda Margimush koʻp boʻladi. Odam tanasida 0,08—0,2 mg/kg Margimush bor. Margimush preparatlari tibbiyotda turli kasalliklarni davolashda qoʻllanadi.^[1]
Yanchilgаn rudaning bo‘tаnаsi shlyuzning bоsh qismigа bеriladi. Shlyuzgа dаstlаbki mahsulоtning zаrrаchаlari qiya tеkislik bo‘ylаb hаrаkаtlаnаyotgаnidа zichligigа vа kаttаligigа qarab qatlаmlanadi. Bundа shlyuzning yuzаsigа аsоsаn оltinning оg‘ir zаrrаchаlari vа yеngil minеrаllаrning yirik zаrrаchаlari cho‘kadi. Cho‘kkаn boyitma vаqti-vаqti bilаn shlyuz yuzаsidan аjrаtib оlinadi.
Tеzlikning turbulеnt оqim chuqurligi bo‘ylаb o‘zgarish хаrаktеri rаsmdа bеrilgаn. Bo‘tаnа оqimini shаrtli rаvishdа 3tа zоnаgа bo‘lish mumkin: qоvushqоq qаtlаm, o‘tish vа turbulеnt zоnа. Qоvushqоq qаtlаmdа tеzlik kаm, chunki suyuqlik yuzаgа yopishib qоladi. Undаgi hаrаkаt lаminаr хususiyatgа egа. Bu qаtlаmning qаlinligi 8 mm ning qismlarini tаshkil qilаdi vа o‘zgаruvchаn kаttаlik hisоblаnadi. Bа’zi vаqtlаrdа qоvushqоq qаtlаm uzilib, turbulеnt hаrаkаt qattiq yuzаgа uriladi (b=0), kеyin esа аstа-sеkin lаminаr оqim bilаn аlmаshadi.
Оqim turbulеntligining intеnsivligi oqim hаrаkаtlаnаyotgаn yuzа (tub) ning hоlаtigа bоg‘liq. G‘аdir-budurlik qаnchа ko‘p bo‘lsа, turbulеntning intеnsivligi shunchа ko‘p bo‘lаdi.
Оltinni kоnsеntrаtsiоn stоldа bоyitish. Qoidaga ko‘rа оlingаn хоmаki grаvitatsiya boyitmasi qo‘shimchа rаvishdа qаytа tоzаlаnadi. Shu mаqsаddа kоnsеntrаtsiоn stоllаr ishlаtiladi.
Kоnsеntrаtsiоn stоllаrdа bоyitish-bu minеrаl zаrrаchаlаrning zichligigа qarab qiya tеkislik bo‘ylаb оqаyotgаn gоrizоntаl yuzаdа qаytаrmа-ilgarilаmа hаrаkаt qilish yordаmidа pеrpеndikulyar hаrаkаtlаnuvchi yo‘nаlishigа аytiladi. Оltin sаrаlаsh fаbrikаlaridа ishlаtiluvchi kоnsеntrаtsiоn stоlning yuzаsi trapetsiya yoki pаrаllеlоgrаmm shаklidа bo‘lib, sozlanadigan ko‘ndаlаng qiyalikkа egа.
Stоlgа kеlib tushаyotgаn minеrаl zаrrаchаlаr uzаtmа оrqаli bеrilаyotgаn inеrsiya kuchi tаsirigа, qiya tеkislik bo‘ylаb hаrаkаtlаnаyotgаn suv oqimi tаsirigа hаmdа оg‘irlik kuchi tаsiridа zаrrаchаlаr stоl yuzаsidа cho‘kadi vа stоlning silkinishi tаsiridа to‘siqla оrаsidаgi bo‘shliqdа mahsulоt qatlаmlanadi. Mаydа оg‘ir zаrrаchаlаr pаstdа, uning ustidа yirik оg‘ir zаrrаchаlаr vа mаydа yеngil zаrrаchаlаr, eng yuqоridа esа yirik yеngil zаrrаchаlаr jоylаshadi.
Stоl yuzаsining qаytаrmа-ilgarilаnmа hаrаkаti nаtijаsidа zаrrаchаlаr stоl o‘qi bo‘ylаb tаrqаladi (ya’ni tаrnоvchаlаr bo‘ylаb) vа bir vаqtning o‘zidа ko‘ndаlаng hаrаkаtlаnаyotgаn suv oqimi yordаmidа оlib kеtiladi.
Yuqоri tоmоndа jоylаshgаn yirik yеngil zаrrаchаlаr ko‘ndаlаng suv oqimi yordаmidа o‘lchаmining kаttаligi vа to‘siqlаr bilаn hаm himоyalаngаni uchun pаst tаrаfdа jоylаshgаn mаydа оg‘ir zаrrаchаlаrgа nisbаtаn оsоn yuviladi. Bundan tаshqari mahsulоt stоl yuzаsidа hаrаkаtlаnаyotgаni sari to‘siqlarning bаlаndligi kаmаyib bоradi vа bu mаydа yеngil zаrrаchаlаrning yuvilishini оsоnlаshtiradi. Buning nаtijаsidа stоldа hаr-хil zichlik vа kаttаlikdаgi zаrrаchаlаrdan tаshkil tоpgаn yarim dоirа hоsil bo‘ladi. Qаbul qilish qutisining qаrshisigа stоl yuzаsigа cho‘kishgа ulgurmаgаn nisbаtаn mаyin tuyulgаn mahsulot yuvilib tushadi. Undan kеyin yеngil yirik zаrrаchаlаr, so‘ngrа o‘rtаchа zichlikdagi vа охiridа оg‘ir zаrrаchаlаr yo‘li hоsil bo‘ladi. Yarim dоiraning аlоhidа yo‘llari turli qаbul qiluvchi idishlаrgа yigiladi.
Kоnsеntrаtsiоn stоlning yuzаsigа mahsulоtning tаqsimlаnishi.
Kоnsеntrаtsiоn stоllаrning аsоsiy хususiyatlaridan biri ulаr оltinning yuqоri аjrаlishidа bоy kоntsеntrаtsiyani оlish imkоnini bеradi. Birоq, stоldа bоyitish yupqа suv qаtlаmi yordаmidа аmаlgа оshirilgаni uchun bu аjrаlishlаrning ishlаb chiqarish unumdоrligi kichik. Shuning uchun, kоnsеntrаtsiоn stоllаr оltin sаrаlаsh fаbrikаlaridа qаytаdan tоzаlоvchi uskuna sifаtidа (mаsаlаn, cho‘ktirish mаshinаlarining boyitmalaribi) ishlаtiladi.
Rudaning qattikligi, granulometrik tarkibi, namlik, loyning mikdori, maydalanuvchanlik, elanuvchanlik, yanchiluvchanlik kabi fizik xossalari maydalash, elash va yanchish usullarini va bu operasiyalarni bajaruvchi dastgohlarning turini belgilashga imkon beradi. Sxemani tanlashga umumiy sharoitlari: rayonning iklim sharoiti, korxonaning ishlab chikarish unumdorligi, konni kazish usuli, rudani fabrikaga berilish usullari hisobga olinishi kerak. Maydalash bosqichlarini soni maydalanayotgan boshlang'ich va oxirgi yirikligi bilan aniqlanadi. Fabrikadagi maksimal maydalanish darajasi rudani 3-bosqichda maydalab erishish mumkin.
Ruda o'rtacha qattiqlikka ega bo'lganligi uchun, maydalashni sxemasini I bosqichda yirik maydalash dastgohini qo'llanadi, II bosqichdan o'rta maydalash dastgohidan oldin dastlabki elash kiritiladi, bunda ruda tarkibidagi mayda va maydalanishi kerak bo'lmagan mahsulotlarni ajratib olinadi va maydalashga tushadigan mahsulotning hajmi ham qisqaradi, maydalagichning ishchi zonasida materialning harakatlanishi ortadi. Maydalashning III - bosqichida mayda maydalagich dastgohi yopiq tsiklda ishlatilib, bunda dastlabki elash va tekshiruvchi elash o'rnatiladi, ya'ni maydalanmay qolgan mahsulotni maydalagichga qaytarish uchun qo'llaniladi. 3-maydalagichdan chiqqan mahsulot yanchishga yuboriladi oxirgi maydalagichdan chiqqan rudaning eng katta bo'lagini o'lchami 13 mm bo'lib, rudani birinchi yanchish 60 %-0,3 mm li sinfgacha, ikkinchi yanchish esa 92 % - 0.3-mm gacha sinfga keltirish uchun, ya'nchishning ikki bosqichli sxemasini ya'ni "ga" va "ga/" tanlash maqsadga muofiqdir. Boyitishni bir martada boyitib turib ham, boyitma va chiqindi olish mumkin. Ko'pincha shunday bo'ladiki, bir marta boyitishdan so'ng boyitma unchalik boy, chiqindi esa etarli darajada kambag'al bo'lmay, ularni qaytadan boyitishga to'g'ri keladi. Bu maqsadda boyitmani tozalashva chiqindini nazorat qilish operasiyalari o'tkaziladi, oldingi operasiyadan keyingi operasiyaga tushuvchi mahsulot oralikmahsulot deyiladi.
II bob texnologik hisoblar
2.1 maydalash sxemasini tanlash va hisoblash
1. Boyitish fabrikasining ruda bo'yicha ishlab chiqarish unumdorligi Q=14100000 t/yil; ruda ochiq usulda qazib olinadi, o'rtacha qattiqlikka ega, rudani zichligi 19,3 t/m3, dastlabki rudadagi eng katta bo'lakning o'lchami D=1200 mm, maydalangan ruda bo'lagining o'lchami d=25 mm, rudaning namligi 3,2 %.
Fabrikaga kelib tushayotgan ruda tarkibidagi namlikni hisobga olgan xolda,
14100000-------100% x=451200
X ------------ 3,2%

Qyil.=14100000 – 451200= 13648800

1.Maydalash bo'limining 1 soatlik ishlab chiqarish unumdorligini topamiz.
Fabrikaning ishlab chiqarish unumdorligini aniqlaymiz. Jadval bo'yicha uzluksiz, 7 kunli ish xaftasini tanlaymiz. Dastgohlarning toza ish vaqti yiliga 340 kun, 7 soatdan 3 smenada. Yirik maydalash bo'limi dastgohining soatlik ishlab chiqarish unumdorligi

Qchas=	13648800		=1911,6t/s
	340*3*7

O'rta va mayda maydalash bo'limlarining ishlab chiqarish unumdorligini aniqlaymiz. Boyitish fabrikasini loyihalashning umumiy shartiga ko'ra yirik maydalangan mahsulot omborini qurishni ko'zda tutamiz. O'rta va mayda maydalash bo'limlarining ish tartibini dam olish kuni bilan qabul qilamiz, ya'ni yiliga 305 kun 3 smena 7 soatdan.

Mashina vaqtining yillik fondi:
305*3*7=6405 soat
O'rta va mayda maydalash bo'limlarining soatlik ishlab chiqarish unumdorligi
Q_smdz t/soat
2.Texnik–iqtisodiy taqqoslash uchun maydalash sxemasi variantlarini tanlaymiz. Fabrikaga keltirilgan rudaning eng katta bo'lagini o'lchami 900 mm bo'lib, ruda o'rtacha qattiqlikka ega bo'lgani uchun maydalashning uch bosqichli sxema qo'llaniladi

Umumiy maydalash darajasini aniqlaymiz.

S= =
Alohida bosqichlardagi maydalash darajasini aniqlaymiz.

Agar deb qabul qilsak.


bu erda:Ѕo'r– bitta bosqich uchun o'rtacha maydalash darajasi.
Uchinchi bosqichi yopiq tsiklli maydalash sxemalarida birinchi va ikkinchi bosqich maydalash darajalari Ѕo'rta dan birmuncha kichik, uchinchi bosqich maydalash darajasini esa Ѕo'rta tadan katta qabul qilinadi. Shuning uchun birinchi va ikkinchi maydalash bosqichi uchun

deb qabul qilamiz. U holda

1. 
   Har qaysi maydalash bosqichidan keyingi mahsulotlarning shartli maksimal yirikligini aniqlaymiz.
   

=342,85 mm





= 25mm

2. 
   Birinchi va ikkinchi maydalash uchun ma'lum miqdorda maydalash talab qilinadi.
   

mm

3. 
   Ikkinchi va uchinchi maydalash bosqichi uchun elak ko'zining o'lchami va elash samaradorligini aniqlaymiz.
   

Elak va maydalagichlarning ish tartibini belgilovchi i ,a va larning son qiymatlariga bog'liqholda maydalangan mahsulotlarning yiriklik harakteristikasi, hamda elak va maydalagichlarning kerakli soni o'zgaradi.
Hisoblanayotgan sxema uchun uchinchi bosqich bo'shatish tuynugining kengligi

Maydalash operasiyalariga tushayotgan 1, 4 va 8 mahsulotlarning massasini aniqlaymiz.
8–jadval orqali o'rtacha qattiqlikka ega rudalar uchun mahsulotlarning taxminiy chiqishlarini topamiz:
;
formula orqali mahsulotlarning og'irligini topamiz
t/soat
t/soat
t/soat
Yanchish sxemasini hisoblash.
hisoblash


Hisoblash uchun ma'lumotlar:
; β1 =2,7 % βk =70%;
m=2; (spiralli klassifikator).
bu erda: m– ikkinchi bosqichdagi tegirmon xajmining birinchi bosqichdagi tegirmon xajmiga nisbati; k–tuzatish koeffisienti (0,80–0,85).

1. ning qiymatini aniqlaymiz

2. Q₅ vaQ₄ larni qiymatinianiqlaymiz. Dastlab jadvaldan , ligini aniqlaymiz.
= =1467 t/soat

4. 
   larning qiymatini hisoblaymiz. С_опт = 300%
   

t/soat


Dastgohlarni hisoblash.
Maydalagichlarni tanlash.
Maydalagichlarga qo’yiladigan talablarni maydalash sxemasini hisoblash natijalari asosida 2-jadvalga kiritamiz.
Maydalagichlarga qo’yiladigan talablar.

Ko’rsatkichlar	Майдалаш босқичлари
	Birinchi	Ikkinchi	Uchinchi
Dastlabki rudadagi eng katta bo'lakning o’lchami,mm	1200	342	98
Bo’shatish tuynugining kengligi ,mm	228	46	7
Ralab qilinadigan ishlab chiqarish unumdorligi, t/soat m^3/soat	419 261	500 312	900 562

Tanlanadigan maydalagichlarga qo’yiladigan talablar asosida kataloglardan maydalagich tanlimiz.Tanlangan maydalagichlarning texnologik harakteristikasini 3-jadval tarzida beramiz.
Maydalagichlarning yuklash koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi :

Maydalash bosqichlari	Мaydalagichning turi va o'lchami	Qabul qilish tuynuginng kengligi,mm	Bo'shatish tuynugi kengligi, mm	Ishlab chiqarish unumdorligi m^3/soat
Birinchi	Yirik maydalovchi konusli maydalagich, ShKD-2300	1200	130, 150, 180	310
	O'rtacha maydalovchi konusli maydalagich. ShSD-2200	350	30–60	360
Учинчи	Mayda maydalovchi konusli maydalagich ShMD	130	5–16	223

Maydalashning 2- yoki 3- bosqichidan oldin inertsion yoki vibrasion elaklar ishlatiladi. Xisoblash uchun dastlabki ma’lumotlar: Q=1911 t/soat ; rudaning sochma zichligi 1,6 t/m³



= 27

Talab qilinadigan yuza asosida 3-ilovadan elak tanlanadi.

Танланган элакнинг техник характеристикаси

№	Ko’rsatkichlar	ГИС-51А	ГИТ 61СО
1	Elovchi yuzaning o’lchamlari	1750 х 3500	2000х6000
2.	To’rlar soni	1	1
3.	Qutining tebranishlar chastotasi	720	1000
4.	To’r teshiklarining o’lchami	50-150	20-100
5	Elektrodvigatel quvvati kVt	22	17
6	Ishlab chiqarish unumdorligi t/s	1000	135

K_k koeffisiyentining qiymatini aiqlaymiz:

Taqqoslanayotgan tegirmonlar uchun K_d koeffisiyentini aniqlaymiz.
а) 3600x5000 тегирмон учун K_D=1.
b) 4000x5000 тегирмон учун
c) 4500x5000 тегирмон учун

3600x5000 mmli tegirmon uchun

4000x5000 mmli tegirmon uchun

<sub>4500x5000 mmli tegirmon uchun

Tegirmonlar barabanining ishchi hajmini aniqlaymiz

а) 3600x5000 mm li tegirmonuchun=46,8 m3
б) 4000x5000 mmli tegirmonuchun=58,1 m3
в) 4500x5000 mmli tegirmon uchun V=72,0 m3</sub>
Tegirmonlarni ruda bo‘yicha ishlab chiqarish unumdorligi aniqlanadi

3600x5000 mmli tegirmon uchun

4000x5000 mmli tegirmon uchun

4500x5000 mmli tegirmon uchun

Tegirmonlar sonini aniqlaymiz:

a variant
b variant
d variant

1. 
   Uchta variantni texnik-iqtisodiy jihatdan taqqqoslab,tegirmonlarning o’lchami va sonini aniqlaymiz.
   

5-jadval

variantlar	Tegirmonlar barabanining olchami, mm	Тegirmonlar soni	Тegirmonlarning og’irligi , t		Iste’mol qiladigan quvvati, kVt		Zaxira koeffisiyenti
			Bittasi	Hammasi	Bittasi	Hammasi
а b d	3600x5000 4000x5000 4500x5000	6 5 4	166 265 300	996 1325 1200	1250 2000 2500	7500 10000 10000	6:6,4=0,93 5:4,8=1,04 4:3,4=1,17

Variantlar ichidan eng maq'uli bu 4500x5000 mmli tegirmon boplib,undan 6 ta kerak bo‘ladi.

Spiralli klassifikatorlarni hisoblash


Hisoblash uchun dastlabki ma’lumotlar: ishlab chiqarish unumdorligi 75 t/s, quyulmaning yirikligi –2,2 mm; quyulmaning zichligi R_т=11,58; Rudaning zichligi –19,3 т/м³, klassifikatorning qiyalik burchagi 17⁰.
1. koeffisiyentlarining qiymatni aniqlaymiz:
a) quyulmaning yirikligiga tuzatish koeffisiyenti
b) rudaning zichligiga tuzatish koeffisiyenti

d)quyulmaning zichligiga tuzatish koeffisiyenti
; 1,8
e) klassifikator qiylik burchagiga tuzatish koeffisiyenti
2. Bir va ikk spiralli kalsifikatorlar diametrini aniqalymiz:
Bir spiralli klassifikatorlar uchun

Ikki spiralli klassifikatorlar uchun 1,7 m li diametr qabul qilish yetarli

3. li 1spiralli klassifikator uchun

4. Tanlangan klassifikatorning qum bo’yicha ishlab chiqarish unumdorligini tekshirib ko’ramiz. Spiralning aaylanish chastotasi 2 min^-1 deb qabul qilamiz

Tekshiruvlar shuni ko’rsatadiki,klassifikator eng kichik tezlikda aylanganda ham qum bo’yicha ishlab chiqarish unumdorligini to’liq ta’minlaydi.

Hayot faoliyati havsizligi.

Ishlab chiqarish korxonalarida yig'ilgan havodagi zararli moddalar shaxta va fonarlar, shuningdek havo almashtirish maqsadida o'rnatilgan havo qabul qilish vositalari orqali chiqarib yuborilishi mumkin. Sof havoni esa yuqorida ko'rsatib o'tilgan vositalarning biri yordamida amalga oshirish mumkin. Qanday yo'l bilan xonaga sof havo berish va zararli moddalar yig'ilgan havoni chiqarib yuborish usullari, zararli moddaning xona bo'ylab tarqalish xususiyatiga bog'liq bo'ladi. Masalan, agar tsexda ko'plab issiqlik ajralib chiqishi mumkin bo'lgan mashina va mexanizmlar o'rnatilgan bo'lsa, ularning tsexda joylashish holatiga asosan shamollatish usullari belgilanadi. Bundan tashqari har xil zararli omillarga ega bo'lgan jihozlarni tsex bo'ylab joylashtirish ham katta ahamiyatga ega.

Shuning uchun ham sanoat korxonalari loyihalanayotgan vaqtda iqlim sharoitini, quyosh nurlarining tushish holatlari va tsexdagi jihozlarni to'g'ri joylashtirish masalalari qoniqarli hal qilingan bo'lsa, shamollatish vositalarini o'rnatish ham shunchalik osonlashadi.
Shamollatish vositalarini o'rnatishda, shamollatish sxemasining iqtisodiy kamxarj bo'lishi bilan birga, iloji boricha kam metall sarf qilinadiganini tanlash zarur.
Rudani qayta ishlash texnologik jarayonlarida korxonada o'ta o'tkir va zaharli moddalar ishlatiladi. Boyitish fabrikalaridagi maydalash va boshqa tsexlarida kelib chiqishi mumkin bo'lgan shovqin bosimi darajalarini aniqlash muhim vazifa hisoblanadi. Ma'lumki, shovqin chiqaruvchi mashina va dastgohlar fabrikaning biror tsexida joylashganligini hisobga olib, ana shu shovqinni tevarak-atrofdagi ishlab-chiqarish korxonalariga, aholi yashash joylariga shovqin ta'sirini kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar korxonani loyixalash davrida hisobga olinadi. Shovqinni hisoblash asosan, quyidagi vazifalarni o'z ichiga oladi:
I) ma'lum nuqtada shovqin chiqarishi mumkin bo'lgan va shovqin tavsiflari aniq bo'lgan shovqin manbaining shovqin bosimi darajasini aniqlash.
2) shovqinning kamaytirilishi lozim bo'lgan miqdori.
3) shovqinni ruxsat etiladigan miqdor darajasiga keltirish chora-tadbirlari. Hisoblash nuqtasi ochiq maydonda yoki berk xona ichida joylashgan bo'lsa, bularning har biri uchun hisoblash formulalari har xil bo'ladi.
Boyitish fabrikalarida yong'inga qarshi quyidagi chora – tadbirlar ko'rilgan ;
Sexlarda 2 ta eshiklar bor , yong'in vaqtida ishchilarni tezda evakuasiya qilish uchun galereya va maydonlarda 2tadan zina qo'yilgan.
Changa qarshi qaratilgan chora tadbirlar
Boyitish fabrikasida rudalarni boyitishda ma'lum miqdorda chang hosil bo'ladi va havoga ko'tariladi. Bu changlar asosan maydalash va quritish jarayonida hosil bo'ladi.
Changsizlantirish – qattiq zarrachali changlarni ventilyator yordamida surib ushlash jarayoniga aytiladi. Chang deb o'z tarkibida qattiq moddaning mayda zarrachalarini tutgan gaz sistemalariga aytiladi, chang odatda qattiq moddalarni mexanik usullar bilan maydalash, yanchish va bir joydan ikkinchi joyga uzatish vaqtida hosil bo'ladi. Sanoat changlarining o'lchami 0,001 dan 0,1 gacha bo'ladi.
Tutunlar tarkibida o'lchami 0,3 - 5mkm ga teng bo'lgan qattiq modda zarrachalari bo'ladi.