Omuxta em ishlab chiqarish texnologiyasi

Emdagi turli tuyimli moddalarning axamiyati.

Kuruk modda. Xayvonlarni normalashtirilgan oziklantirishni tashkil etishda ularning kuruk moddalarga bulgan extiyojini va rastiondagi kuruk modda mikdorini xisobga olish lozim. Ozik yoki rastiondakgi kuruk moddaning mikdori tuyimlilikdan dalolat buruvchi muxim kursatkich xisolanadi. Kuruk moddaning iste’mol etilishi kuplab omillarga boglik; rastionlagi ozikalarning turli – tumanligiga, rastion strukturasiga (oziklantirish tipiga), energiya konstentrastiyasiga, oziklarning sifatiga, ularning ta’m va fizik xossalariga, ularni emishga tayyorlashga, mollarning maxsuldorlik darajasiga tuyimli moddalarning kay tarzda xazm bulishiga va xokazolarga boglik.
Rastionlagi kuruk moddaning xazm bulishi ancha kiyinbulsa, xayvonlar, ayniksa yukori maxsuldorli mollar uni shuncha kam iste’mol kilishadi. Masalan, sogin sigirlarni oziklantirishda rastiondagi xazm buladigan kuruk modda mikdori, kamida 60 prostentni tashkil etishi kerak. Rastionlagi kuruk moddaning xayvonlar tomonidan iste’mol etilishi, bundan tashkari, rastion tarkibi va uning zurur tuyimli moddalar bilan balanslashtirilganiga xam boglik. Bu tula kiymatli oziklantirishning asosini tashkil etadi.
Sermaxsul sigirlar rastionning 1 kg kuruk moddasiga teng keladigan energiya konstentrastiyasiga kuprok talabchan buladi.
Almashinuvchi energiya va ozik birliklari. Energiya almashinuvining manbai sifatida ozik bilan xayvon organizmiga kabul kiluvchi uglevodlar, yoglar va proteinlar xisoblanadi. Energiya almashinuvining mikdori rastiondagi asosiy tuyimli moddalar, ularning xazm bulish va uzlashtirish nisbatiga va konstentrastiyasiga boglik buladi.
Chorva mollarini oziklantirishning yangi normalarida ularning energiya almashinuviga bulgan extiyoji bilan birgalikda vaktincha energiyani suli ozik birligida normalashtirish xam koldirilgan.
Protein. Xayvonlarni tuyimli oziklantirishda protein juda katta axamiyatga ega. Xar bir tirik organizmning asosiy tarkibiy kismini oksillar tashkil etadi.xayvonlarning tiriklik faoliyati ular organizmida oksil moddalarning vujulga kelishi va parchalanishi bilan boglik buladi. Sigirlar uz tanasi oksilini va sut oksilini vujudga keltirish uchun ozik bilan etarli mikdorda oksil xam kabul kilishlari lozim. Proteinlar deb nomlangan ozik oksilining sifati turlicha buladi.
Xul protein tarkibida oksillar va amidlar, ya’ni oksil xarakteriga xos bulmagan azotli birikmalar mavjud buladi. Oziklarda aminokislotalar fakat oksil tarkibida uchramasdan, balki erkin xolatda xam uchraydi. Erkin aminokislotalar zootexnika analizi buyicha amidlarning shartli gruppalariga kiradi.
Ayrim aminokislotalar almashmaydigan bulib xisoblanadi, ya’ni ozikalarda ular urnini boshkalari koplay olmaydi va ularning etishmasligi xayvonlar maxsuldorligining pasayishiga modda almashinuvining buzilishiga olib keladi. Almashmaydigan aminonokislotalarga lizin, triptofan, gistidin, leystin, izoleystin, fenilalanin, treonin, metionin, valin, arganin kiradi. Bu kislotalar xayvon organizmida boshka azotli moddalardan xosil bulmaydi. Ular xayvonlar organizmiga fakat ozik bilan kabul kilinadi. Bu aminokislotalarga kam mikdorda yoki umuman ega bulmagan proteinlar tuliksiz kiymatli, deb nomlanadi.
Ba’zi aminokislotalar, masalan glistin, serin, stistin, prolin, tirozin esa xayvon organizmida ozik bilan kabul kilingan azotli birikmalardan xosil kilishi mumkin.
Kavsh kaytaruvchi mollarda almashmaydigan aminokislotalar mikroorganizmlar tomonidan old oshkozonda xosil kilinadi. Shuning uchun xam bunday xayvonlar oshkozon bilan kamerali xayvonlar va parrandalarnikiga nisbatan protein sifatiga kam ta’sirchan buladi. Sermaxsul koramollarning ovkatlanishida metionin, triptofan va lizining axamiyati nixoyatda kattadir. Chuchkalarni oziklantirishda lizin va metionin mikdorini stistin bilan normalashtirish lozim.
Erkin aminokislotalardan tashkari amidlar gruppasi tarkibiga azot saklovchi glyukozidlar, aminokislotalarning amidlari, organik asoslar, nitratlar va ammiak tuzlari kiradi. Amidlarning tuyimliligi turlichadir. Aminokislotalar tuyimliligi buyicha oksillarga yakin tursa, ular amidlarining tuyimliligi esa past buladi. Yashil, silos va ildizmevali oziklarda protein umumiy mikdorining 25 – 30 prostenti va undan kuprogi amidlar xissasiga tugri keladi, omixta emlarda esa protein asosan oksillarga iborat buladi.
Kavsh kaytaruvchi xayvonlarda ozikning azotli moddalarini uzlashtirishda katta korin va undagi bakteriya va infuzoriyalarning roli kattadir. Bu mikroorganizmlar oziklanish uchunt xayvon ovkatidagi azotli moddalardan, uglevodlardan va mineral moddalardan foydalanishadi. Shuni xam aloxida kayd kilish kerakki, bakteriyalar azotli moddalardan ammiakni uz tanasining oksilini xosil kilish uchun foydalanishadi.
Xalok bulayotgan bakteriyalar ximusga kushilib oshkozonga va ichakka tushadi va parrchalanmagan ozik proteini bilan birgalikda xazm buladi.
Ba’zi xollarda ammiakning ma’lum kismini bakteriyalar uzlashtira olmaydi va bunda ammiak katta korin devori orkali konga suriladi. Jigarda bu ammiak mochevinaga aylanadi va ma’lum vakt buyrakda ushlanib turgandan keyin siydik bilan tashkariga chikariladi. Bundan tashkari, mochevinining ma’lum kismi sulak bilan ajratiladi.
Ammiakning katta korinda xosil bulishi kup omillarga: rastiondagi protein mikdoriga, oksilli va oksilsiz azot nisbatiga, azotli moddalarning eritish darajasiga, azotli moddalarning va engil xazm buluvchi uglevodlarning nisbatiga boglik. Kand va kraxmalning etarli mikdorda bulishi mikroorganizmlar faoliyatini tezlashtiriladi.
Kishlok xujalik xayvonlarini oziklantirishning yangi normalarida ularning xom va xazm buluvchi proteinga bulgan extiyoji xisobga olingan.