Қон яратувчи ва иммун-ҳимоя органлари

SUYaK KO‘MIGI 
Suyak ko‘migi markaziy qon yaratuvchi organ bo‘lib, embriondan keyingi 
(postembrional) davrda qon o‘zak hujayralarining yagona manbai bo‘lib hisoblanadi. Bu yerda 
yetuk T-limfotsitlardan tashqari, boshqa qonning barcha shaklli elementlari: eritrotsitlar, 
granulotsitlar, V-limfotsitlar va qon plastinkalari (trombotsitlar) yetiladi. 
Taraqqiyoti. Ko‘mikning rivojlanishi tog‘ayning suyaklanishi bilan parallel yuz berib, u 
embrion taraqqiyotining ikkinchi oyida boshlanadi. Mezenxima differentsiallashib, mikromuhit 
hosil qiluvchi retikulyar to‘qimaga aylanadi. Bu to‘qimaga qon tomirlar o‘sib kirib, sinusoid 
gemokapillyarlarni hosil qitadi. Shu bilan birga mezenxima hujayralaridan qon tomirlar atrofida 
qonning o‘zak hujayralari hosil bo‘ladi. Embrion taraqqiyotining 6—7 oylarida suyak ko‘migida 
qon yaratilish faoliyati boshlanadi va unda asosan eritrotsitlar, qisman granulotsitlar va qon 
plastinkalari hosil bo‘ladi.
Tuzilishi. Voyaga yetgan organizmda qizil va sariq suyak ko‘migi farqlanadi. Qizil suyak 
ko‘migi qon yaratuvchi a’zo bo‘lsa, sariq suyak ko‘migi sog‘lom organizmda qon yaratish 
qobiliyatiga ega bo‘lmaydi. Qizil suyak ko‘migi barcha yassi suyaklar g‘ovak moddasini va 
naysimon suyaklarning epifiz qismini to‘ldirib turadi. U organizm umumiy og‘irligining 4-5% ini 
tashkil etadi va o‘rta hisobda 3-3,5 kg atrofida bo‘ladi. Qizil suyak ko‘migi to‘q qizil rangli va 
qonga nisbatan quyuqroqdir. Uning yarim suyuq holatda bo‘lishi undan surtmalar tayyorlab, 
tekshirish imkoniyatini beradi.
Ko‘mikping stromasini retikulyar to‘qima tashkil etadi. Bu to‘qimaning retikulyar 
hujayralari o‘ziga xos to‘r hosil qilib joylashgan. To‘r orasidan sinusoid gemokapillyarlar o‘tib, 
ularning atrofida gemotsitopoez jarayonining turli taraqqiyot bosqichida bo‘lgan hujayralar 
joylashadi. Ko‘mikda taraqqiy etuvchi qon hujayralari ko‘p hollarda orolchalar hosil qilib 
joylashadi.
Taraqqiyotning turli bosqichlaridagi eritrotsitopoez hujayralari markazida makrofag 
joylashib, eritroblastik orolchalarni hosil qiladi. Makrofaglar bu yerda eritroblastlar uchun 
«enaga hujayra» vazifasini o‘taydi. Granulotsitopoez hujayralari ham bir-biridan ajralgan 
orolchalar shaklida joylashadi. Ammo bu orolchalar markazida makrofag hujayrasi bo‘lmaydi. 
Ko‘mikda megakariotsit hujayralari o‘zining yirikligi (60—100 mkm) va bir-biriga tutashib 
ketgan, bir necha bo‘laklardan iborat yirik yadrosi bilan ajralib turadi. Yetilayotgan monotsitlar, 
V-limfotsitlar va plazmotsitlar ko‘pincha retikulyar hujayralar va makrofaglar bilan o‘zaro 
aloqada bo‘lib joylashadi. Shuni ta’kidlash kerakki, takomil etayotgan hujayralar, ayniqsa, qon 
shaklli elementlarining oxirgi bosqichlari, ko‘mikning sinusoid gemokapillyarlari va 
postkapillyar sinuslari tashqi devoriga bevosita yondoshib yotadi. Suyak ko‘migining sinusoid 
gemokapillyarlari yirik bo‘lib, devori yassi endoteliy hujayralari bilan qoplangan. Endoteliy 
ostidagi bazal membrana uzuq-uzuq bo‘lib, uning uzilgan qismi endoteliy orasidagi yoriqlarga 
to‘g‘ri keladi. Ana shu yoriqlar orqali suyak ko‘migida voyaga yetgan qon shaklli elementlari 
ko‘mikdan qonga o‘tadi. Endotelial yoriqlar qonga faqatgina yetilgan qon shaklli elementlarini 
o‘tkazadi. Blast hujayralar, promielotsitlar, yadroli normotsitlar, mielotsitlar va boshqa o‘ta yosh 
hujayralarning qonga o‘tishi faqatgina turli kasallik holatlarida kuzatiladi. Endoteliy hujayralari 
orasidagi yoriqlarning tanlab o‘tkazish mexanizmlari hali ham oxirigacha ma’lum emas. Ammo 
bu jarayonda o‘tayotgan hujayra bilan endoteliy hujayrasidagi maxsus retseptorlarning mos 
kelishi asosiy ahamiyatga ega deb hisoblanadi. 
Sariq suyak ko‘migi asosan voyaga yetgan odamlarda bo‘ladi va naysimon suyaklarning 
diafiz qismini to‘ldiradi. Uning tarkibini asosan yog‘ to‘qimasi tashkil etib, yog‘ hujayralarning 
tsitoplazmasidagi lipoxrom pigmentlari unga sariq tus beradi. Sog‘lom organizmda bu ko‘mik 
qon yaratish vazifasini o‘tamaydi. Lekin ko‘p qon yo‘qotgan paytda va ba’zi bir kasalliklarda 

---

sariq suyak ko‘migida gemotsitopoez (ya’ni qon yaratilish) jarayoni sodir bo‘lishi mumkin.