Ona tili va adabiyot fanidan I bosqich, i-semestr uchun o’quv-uslubiy majmua

Tayanch tushunchalar lug’ati
Vokalizm- unli fonemalar tizimi.
Fokus - talaffuzda faol va nofaol nutq a’zolari orasida hosil qilingan to’siq. O’pkadan kelayotgan havo oqimining portlab yoki sirg’alib o’tishidan shovqinning yuzaga kelishi ana shu fokusda sodir bo’ladi.
Bo’g’in cho’qqisi - bo’g’in markazi, yadrosi. Odatda unli tovush bo’g’in cho’qqisi sanaladi.
Lablar ishtiroki - unli tovushning hosil qilinishida lablarning faol yoki nofaol ishtiroki.
Tilning vertikal (tik) harakati - tilning uch darajali ko’tarilishida yuzaga keladigan belgilar.
Tilning gorizontal (yotiq) harakati - fonemalar artikulyatsiyasida tilning pastki tishlar tomon cho’zilishi yoki orqaga tortilishi.
Konsonantizm - undosh fonemalar tizimi.
Labial undoshlar - lab-lab va lab-tish undoshlari.
Til-tish undoshlari (dorsal va alveolyar undoshlar)- tilning uchki qismi bilan pastki yoki yuqori tishlarning milki orasidagi to’siqda hosil bo’ladigan undoshlar.
Til oldi- tanglay undoshlari - til oldi qismining qattiq tanglay tomon ko’tarilishidan hosil bo’lgan to’siqda yuzaga keladigan undoshlar.
Til o’rta undoshi - tilning o’rta qismi bilan tanglay orasidagi to’siqda hosil bo’lgan "y" undoshi.
Sayoz til orqa undoshlari - k,g,n fonemalari. Ular velyar (qattiq)undoshlar sanaladi.
Chuqur til orqa undoshlari -q,g’,x fonemalari. Ular uvulyar (kichik til ishtirokida hosil bo’lgan) undoshlar sanaladi.
Bo’g’iz undoshi - "h" fonemasi. U faringal undosh deb ham ataladi.
Yumuq fokusli burun tovushlari (nazal tovushlar) - m,n,n sonantlari.
Nutqning asosiy fonetik-intonatsion birliklari
Mavzu rejasi

1. 
   Fraza-nutqning eng katta fonetik-intonatsion birligi.
   
2. 
   Takt va sintagma.
   
3. 
   Fonetik so`z.
   
4. 
   Bo`g`in.
   
5. 
   Tovush.
   
6. 
   Urg`u.
   

Mavzu bayoni
Inson nutqi uzluksiz va to‘xtovsiz davom etadigan tovushlar oqimidan iborat emas. U turlicha hajmdagi intonatsion birliklarni o‘z ichiga oladi. Fraza, takt, fonetik so‘z, bo‘g‘in, tovush ana shunday fonetik birliklardir.