Ona tili va bolalar adabiyoti

 
Kesim 
363-mashq. 1-topshiriq. Berilgan so‘z bog‘lanmalarini o‘qing. Ularning tugal 
fikr ifodalay olmasligining sababini ayting. 
1. Kuzning birinchi oyida nok, olma, shaftoli, uzum va anorlar g‘arq 
… . 2. Uchinchi sinf o‘quvchilari olmazorga … . 3. Akbar shaxmat 
to‘garagiga … . 4. Boqi G‘azalkentda … . G‘azalkent bilan Toshkent 

---

175 
orasida chiroyli baland bir tepalik … . 5. Buxoro – juda qadimiy va 
mashhur … . 6. Navro‘zda sumalak, halim … . 
2-topshiriq. Ko‘pnuqtalar o‘rniga mos keladigan so‘zlarni qo‘yib o‘qing. Tugal 
fikr ifodalanishini ta’minlagan bu so‘zlar qaysi gap bo‘lagi vazifasini bajarayot-
ganini ayting. 
3-topshiriq. Birinchi va ikkinchi topshiriqni bajarish asosida kesimning 
gapdagi o‘rni va fikr ifodalashdagi ahamiyatini tushuntiring. 
364-mashq. Quyidagi so‘zlarni kesimlik shaklida qo‘llab gap tuzing. 
Namuna: olmoq – Ol. Oldim. talaba – Talabaman. 
Kelmoq, yugurmoq, olmoq, talaba, haydovchi, aqlli, xursand, beshta, 
kim, qayerda. 
Gap birgina kesimdan ham iborat bo‘lishi mumkinmi? 
365-mashq. Quyidagi parchani o‘qing. Birgina kesimdan iborat gaplarni ko‘r-
sating. 
Kanizak zavq qilib kuldi. 
– Majlisda gap so‘rashsa xuddi shu gapni ayting, Sidiqjon aka! 
Aytasizmi? 
– Aytaman. 
– Aytsangiz xo‘p kulgi bo‘lar edi. Mondalab aytolmaysiz. Odam 
shoshib qoladi.
– Shoshib qolmayman. 
– Shoshasiz. 
– Hech! 
– Qani, qanaqa qilib boshlaysiz? (A. Qahhor) 
366-mashq. Matnni o‘qing. Gaplarning kesimini topib, fe’l kesim va ot kesim 
guruhlariga ajratib yozing. 
Ko‘cha yuziga katta, dang‘illama uy tushgan-u, hali bitmagan edi. 
Ko‘chadan o‘tganlar: “Yaxshi uy bo‘larkan-u…” deyishar, uning ko‘p-
dan beri chala yotganini ko‘rib: “Biroq ko‘chaning husnini buzib tur-
gani yomon bo‘libdi-da”, – deb achinardilar.

---

176 
Bilmasangiz bilib oling, ko‘cha husnini buzib turgan bu uy Husan-
larniki edi. Mana, bugun uyning kam-ko‘stini tuzatish uchun hashar-
chilar kelishgan. Ular orasida kechagina Husanning o‘zi borib chaqirib 
kelgan Iso bobo ham bor. Iso bobo shu qishloqda imorat ustasi. U kam-
gap, o‘nta gapirganingda zo‘rg‘a bitta og‘iz ochib javob qaytaradi. 
Xushi kelib tursa, sergap bo‘lib ketadigan odati ham bor. Boshqa ha-
sharchilar tomda o‘zlari bilan o‘zlari ovora. Ular deyarli yoshlar edi. 
Nima ham bo‘ldi-yu, hasharchilar o‘z o‘g‘illarini maqtay ketishdi. Biri 
o‘g‘lini odobli desa, biri o‘g‘lini qo‘rqmas, kuchli deb maqtar edi. Ba’-
zan ular tomdan: 
– Nima deysiz, Iso bobo, shundaymi? – deyishsa, Iso bobo ham hech 
mulohazaga bormay, ensasi qotib: 
– Shunday! – deb qo‘ya qolardi. (N. Fozilov)