Ona tili va bolalar adabiyoti

 
Gapning his-hayajonga ko‘ra turlari 
359-mashq. O‘qing. Undov gaplarni topib, turlarga ajrating: darak-undov, so‘-
roq-undov, buyruq-undov gaplar. Undov gaplarda his-hayajon qanday vosita yor-
damida ifodalanganini aniqlang. 
1. Obbo azamat-ey, zap ajoyib yigit ekansan-ku! (M. Hazratqulov)  
2. Muncha serpiching bo‘lib ketibsiz. Menda alamingiz bormi! (Shuh-
rat) 3. Meni qarg‘amang, qarg‘amang badbaxt qizingizni, onajon! 
(Hamza) 4. Bechora kampir bu shum xabardan adoyi tamom bo‘ldi-ku! 
(S. Ahmad) 5. Xalq tovushi tinimsiz guvullaydi: – Bu yoqqa chiq,
itlar! 
(Oybek) 6. Xalq oldida mening obro‘yimni bir pul qilib kalaka qilishga 
kim huquq beribdi unga?! (P. Tursun) 7. Sharqiroq ariq yoqasida, o‘siq 

---

173 
yalpizlar orasida o‘tirib, ko‘klam quchog‘ida yastanib yotgan fusunkor 
dalaga suqlanib to‘yib bo‘larmikan?! (N. Yoqubov) 8. Behuda qon to‘k-
moq, yurtni parchalamoqdan azim gunoh yo‘q! (Oybek) 9. – Kumush-
ning ko‘nglini yaxshilab oching-lar, qizlar! (A. Qodiriy) 10. Ablah 
odam ekansan! – dedi imom. – Siz ham ahmoq mulla ekansiz! – dedi 
Safar bo‘zchi. (A. Qodiriy) 11. Beg‘alva yura olmaysanmi?! (N. Safa-
rov) 12. Hamma urushdan qochsa, sen bu ajdahoning komiga o‘z 
ixtiyoring bilan bormoqchimisan ?! (P. Qodirov) 13. Ha, yashshama-
gurlar! Bola emas, balo bular! Tegma gullarga! (S. Nurov) 
14. Xudbin va dilozor kimsaning axir
Og‘zi qon yirtqichdan qanday farqi bor?! (A. Oripov) 
 
Sodda gapning tuzilishiga ko‘ra turlari 
360-mashq. Matn va gaplarni o‘qing. Bir bosh bo‘lakli va ikki bosh bo‘lakli 
sodda gaplarni aniqlang. Bir bosh bo‘lakli gaplarda eganing qo‘llanmaganligi 
sababini tushuntiring. 
I. Akam chayla yoniga yetganimizda aravani to‘xtatib, eshak ustidan 
pastga irg‘idi. Biz ham birin-ketin pastga tushdik.
Uchovimiz ichkariga mo‘raladik. Chaylaning ichi o‘tin-cho‘pga, 
yem-xashakka to‘la edi. Akam makkapoyalarni o‘roq bilan qo‘zg‘ayot-
ganida chaylaning ichi changib ketdi.
– Tashqariga chiqib turinglar, – dedi akam. – Eshakdan ham xabardor 
bo‘lib turinglar, aravani olib ketib qolmasin.
Chaylaning orqasiga o‘tdik.
– Alisher, qor odam yasaymizmi? – dedim men.
– Bo‘pti. Yur. Qayerda yasaymiz? – dedi Alisher. 
– Huv, ana u yerda. (O. Husanov) 
II. 1. Xurofotlarning puch, bema’ni va zararli ekanini sodda tilda tu-
shuntirish kerak. (Oybek) 2. Navro‘zda uy-joyni tozalaydilar. 3. Bugun-
gi ishni ertaga qo‘yma. (Maqol) 3. Bahor. Hali yerlarda qor ko‘p. 
(M.Alaviya) 4. Demak, yolg‘onchilik kasaliga mubtalo bo‘lgan kishini 
rostgo‘y odamning qoni bilan davolasa bo‘ladi. (X. To‘xtaboyev)
5. Yurak, sensan mening sozim. (U. Nosir) 6. Kuzda tokni ko‘madilar.