Ona tili va oʻqish savodxonligi darslarida hikoya oʻtish uslubiyoti reja I. Kirish II. Asosiy qism

Boshlang’ich sinflarda adabiy asarlarni qayta hikoya qilishga o'rgatishda yangi vazifalarni hal etish nazarda tutiladi: o’quvchining yordamchi savollarisiz ertak va hikoyalarning mazmunini bir-biriga bog'lab, izchillik bilan, ifoda vositalaridan foydalanib, grammatik tomondan to'g'ri bayon eta olishga o'rgatish. Endi bu sinfda ancha murakkab, hajmi kattaroq bo'lgan asarlarni qayta hikoya qilish taklif etiladi. (Bu sinflarda qayta hikoya qilish uchun tavsiya etilgan asarlar ro'yxati “Badiiy terma kitob”da ko'rsatilgan. Tuzuvchilar: S.
G'oziyeva, D. Ochilova, L. Dolimova. Т., “o’qituvchi”, 1993.)
Masalan: “Bo'ri bilan tulki” (o'zbek xalq ertagi), “Chumchuq” (o'zbek xalq ertagi), Gulxaniyning “Toshbaqa bilan chayon” masali, “Zumrad va Qimmat” (o'zbek xalq ertagi ) va hokazolar.
Adabiy asarlarni qayta hikoya qilish mashg'ulotida o’qituvchi o'z oldiga o’quvchilarning bog'lanishli nutqini rivojlantirish, matn mazmunini bir-biriga bog'lab, ketma-ketlik bilan, nutqning ifodali vositalaridan foydalanib, aniq, grammatik jihatdan to'g'ri bayon etishga o'rgatish vazifasini qo'yadi. Qayta hikoya qilib berishga o'rgatish mashg'ulotini o'tkazish uslubiyoti (metodi) ushbu sinf o’quvchilari bog'lanishli nutqining rivojlanganlik darajasiga, o’qituvchining o'z oldiga qo'ygan vazifasiga, shuningdek, qayta hikoya qilib berish uchun tavsiya etilgan adabiy asar matniga bog'liq bo'ladi. Qayta hikoya qilib berish mashg'uloti quyidagi qismlardan iborat bo'lishi mumkin:

1. 
   Kirish suhbati. Bu suhbat asar mazmunini idrok qilishga, o’quvchilarning tasavvurlarini aniqlashga, kerakli emotsional holatni vujudga keltirishga va hokazolarga qaratilgandir.
   
2. 
   Badiiy asarni o'qib berish. Asarni dastlabki o'qib berishda o’quvchilarga uning mazmunini esda saqlab qolish kerakligini, so'ng uni qayta hikoya qilib berish lozimligini ta'kidlamaslik kerak, aks holda, badiiy asarning g'oyaviy tomonini idrok eta olmasligi mumkin. Asar matnini ma'noli qilib, ishtirok etuvchilarning dialogini intonatsiya bilan ajratib o'qib berish (yoki hikoya qilib berish) juda muhimdir. Shunday qilinganda o’quvchilarga asardagi qahramonlarga va voqealarga o'z munosabatlarini bildirishga yordam bergan bo'lamiz.
   
3. 
   O'qib berilgan asarning mazmuni va shakli yuzasidan suhbat. O'qib berilgan yoki hikoya qilib berilgan asar mazmuni yuzasidan beriladigan savollar oldindan yaxshilab o'ylab qo'yilgan bo'lishi kerak.
   

Mashg'ulotning bu qismi uncha uzoq bo'lmasligi, o’quvchilarga 4 — 5 savol berish bilan kifoyalanish lozim.

4. 
   Adabiy asar matnini ikkinchi marta o'qib berish (yoki hikoya qilib berish).
   

O'qib berishdan avval o’qituvchi o’quvchilarga asarni diqqat bilan tinglashni, lining mazmunini esda olib qolishni, keyin qayta hikoya qilib berishlarini ta'kidlaydi.

5. 
   O’quvchilar tomonidan asarni qayta hikoya qilib berish. Misol tariqasida o'zbek xalq ertaklaridan “Uch tulki” ertagini qayta hikoya qilish mashg'ulotini keltiramiz.