Ondiris shigimlari hám daramat Joba

Ondiris shigimlari hám daramat
Joba:

1. 
   “Islep shıǵarıw ǵárejetleri” hám “islep shıǵarıw shıǵınlari” túsinikleri
   
2. 
   “Ǵárejetler” túsinigi “ózine túser bahası”
   
3. 
   Islep chiqarish hajmiga nisbatan xarajatlar quyidagi gruppalarǵa klassifikatsiya etiledi
   

“Islep shıǵarıw ǵárejetleri” hám “islep shıǵarıw shıǵınlari” túsinikleri (sóz dizbegileri) birdey mánisti anglatmaydi. Bul túsiniklerdiń ekinshisi birinshisine salıstırǵanda keńlew bolıp, jámiyet kóz qarasınan ol janlı hám buyımlasqan miynettiń barlıq kólemin ózinde sáwlelengen etedi hám ónimdiń ma`nisine teń. “Islep shıǵarıw “shıǵınlari” túsinigi, kóbinese, ekonomikanıń málim bir tarawı menen baylanısqan (mısalı, islep shıǵarıw shıǵınları, mámile shıǵınları hám basqalar

Islep shıǵarıw shıǵınların daslep eki gruppaǵa bolıw múmkin:
• aniq yamasa ámeldegi, rasındaǵı shıǵınlar ;
• aniq bolmaǵan shıǵınlar.
Anıq yamasa ámeldegi, rasındaǵı shıǵınlar XYuS tárepinen ámelge asırılǵan anıq ǵárejetlerden - mıynet haqı, shiyki zat hám materiallar ǵárejetleri, ijara ushın tólew hám basqalardan ibarat. Anıq bolmaǵan, almasǵan shıǵınlar yamasa qoldan bay berilgen, qoldan shıǵarılǵan múmkinshilikler shıǵınları bolsa usınıń menen baylanıslıki, XYuS ónim islep shıǵarıw ushın kapitaldan paydalanıp, sonıń ózinde onıń alternativlı paydalanıw múmkinshiligin qoldan shıǵaradı. Aqshalardıń sheklengenligi olardıń paydalılıq dáreje- siga qaray ámeldegi múmkinshiliklerdiń variantlarınan payda -lanishga XYuSni májbúr etedi. Bunda mudamı qoldan shıǵarılǵan, bay berilgen paydalar elementleri hám sonday eken, anıq bolmaǵan shıǵınlar elementleri ámeldegi boladı. Ol yamasa bul ónimdi islep shıǵarıwdı dawam ettiriw yamasa onı jáne de keńeytiw jóninde hár qanday basqarıw sheshimi anıq hám anıq bolmaǵan shıǵınlardıń esap - kitapına tiykar-lanadi. Ol yamasa bul ekonomikalıq qarar ortasındaǵı tańlanıw mudamı basqa maqsetlerge erisiw ushın sanalı túrde yuqotilgan yamasa biykarlaw etilgen múmkinshiliklerdi xarakterleydi (tavsivlaydi).
“XYuSning ǵárejetleri” túsinigi “XYuSning shıǵın-lari” túsiniginen parq etip, olar tikkeley finanslıq kategoriyalar hám birinshi náwbette ónim ózine túser bahası menen ajıralmas baylanısqan. Sol sebepli de XYuSning ǵárejetlerine onıń mánisin ańlatiwshı tómendegishe anıqlama beriw múmkin: payda alıw yamasa XYuSning basqa maqsetlerine erisiw ushın paydalaniletuǵın resurslarınıń pul ma`nisi XYuSning ǵárejetleri dep ataladı.
“Ǵárejetler” túsinigi “ózine túser bahası” túsinigine salıstırǵanda keńlew esaplanadı. Sebebi ózine túser bahası ulıwma ǵárejetlerdiń bir bólegin (ápiwayı tákirar islep shıǵarıw ǵárejetlerin) ózinde sáwlelendiredi.
Ónim (jumıs hám xızmet) ózine túser bahası ónim (jumıs hám xızmet) ni islep shıǵarıw (kórsetiw) processinde payda -laniladigan shiyki zat, materiallar, janar may, energiya, tiykarǵı fondlar, miynet resursları hám olardı islep shıǵarıw hám de realizatsiya qılıw basqa ǵárejetleriniń ma`nisiy bahosidan ibarat. Ámeliyatda “ónimdiń ulıwma ózine túser bahası” hám “ónim birliginiń ózine túser bahası” túsinikleri bar.
Ekonomikanıń túrli tarmaqlarında (sanaat, awıl xojalıǵı, sawda, ulıwma awqatlanıw, qurılıs hám b.) islep shıǵarılıp atırǵan ónimdiń ózine túser bahası quramına ǵárejet-larni sáwlelendiriw (kirgiziw) dıń ayriqsha qásiyetleri bar. Ózine túser bahasına kirgizetuǵın ǵárejetlerdiń quramı, bir tárepden, turmısqa qollanıw atırǵan salıq siyasatina hám ekinshi tárepden, ekonomikanıń jaǵdayı (jaǵdayı ) hám strukturalıq dúzilisine baylanıslı.
XYuS iskerliginiń shárt-shárayatları hám baǵdarlarına baylanıslı túrde ǵárejetler tómendegi eki iri gruppaǵa bólinedi:
• ishlab shıǵarıw hám satıw menen baylanıslı ǵárejetler;
• sotishdan tısqarı ǵárejetler;
Islep shıǵarıw hám satıw menen baylanıslı bolǵan ǵárejet-lar quramına, ádetde, tómendegiler kiritiledi:
• mahsulotlarni tayarlaw, saqlaw hám jetkizip beriw, islerdi orınlaw, xızmetlerdi kórsetiw, tavar (jumıs, xızmet, múlkshilik huqıq ) larni satıp alıw hám satıw ǵárejetleri;
• asosiy qurallar hám basqa buyım-múlkti saqlaw hám ekspluataciya qılıw, remontlaw hám texnikalıq xizmet kórsetiw, sonıń menen birge, olardı dúzetilgan jaǵdayda saqlap turıw xara-jatlari;
• tabiiy resursların ózlestiriw ǵárejetleri;
• ilmiy-izertlew hám tájiriybe-konstruktorlıq islenbe-lari menen baylanıslı bolǵan ǵárejetler;
• majburiy hám qálegen qamsızlandırıw ǵárejetleri;
• ishlab shıǵarıw hám realizatsiya menen baylanıslı bolǵan basqa ǵárejetler.
Joqarıdagilardan tısqarı bul ǵárejetler taǵı tómende-gicha gruppalanıwı múmkin:
• moddiy ǵárejetler;
• mehnat haqi ǵárejetleri;
• hisoblangan amortizatsiya summaları ;
• boshqa ǵárejetler.