Онтология-борлиқ фалсафаси

Борлиқ ҳақидаги концепциялар.

• Марказий Осиё заминида вужудга келган зардуштийлик таълимотига кўра, борлиқ қуёш ва оловнинг ҳосиласи. Ҳар қандай ўзгариш ва ҳаракатнинг асосида олов ётади, борлиққа мавжудлик бахш этади. Суқрот борлиқни билим билан қиёслайди. Унингча, бирор нарса, биз уни билсаккина бор бўлади, инсоннинг билими қанча кенг бўлса, у шунча кенг борлиқни қамраб олади. Демокрит фикрича, борлиқ атомлар мажмуасидан иборат. Борлиқнинг моҳияти унинг мавжудлигида. Мавжуд бўлмаган нарса йўқликдир. Европалик олимлар Давид Юм ва Жорж Беркли, борлиқни сезгиларимиз мажмуаси. Гегель эса борлиқни мавҳумлик, мутлақ руҳнинг намоён бўлиши деб таърифлайди.

Юнон олимларининг
фикрича борлиқ
Юнон олими
Фалеснингфикрича
борлиқнинг асосини
сув ташкил қилади
Пифагор«ҳамма нарса
сондир», деган
хулосага келади ва Ернинг
шарсимон эканлигини
биринчи бўлиб таъкидлайди
Парменид биринчи
бўлиб борлиқни категория
сифатида тавсифлади ва
махсус фалсафий таҳлил
предметига айлантирди
Юнон олими
Анаксименнинг фикрига
кўра ҳамма нарсани
ҳаво бошқаради
Демокрит ва Левкипп
атомларни муайян
модда сифатида тавсифлаб,
уларни «бўшлиқ» - йўқликка
зид ўлароқ, «тўла»
ёки «қаттиқ» борлиқ
билан тенглаштирган
Ксенофан ҳамма нарса
ер ва сувдан вужудга
келади деб
ҳисоблайди
Гераклит фикрича
айни бир нарса
мавжуд ва номавжуддир
Платон нафақат моддий,
балки идеал нарсалар ҳам
борлиққа эга эканлигини
фалсафа тарихида биринчи
бўлиб кўрсатиб берди
Шарқ
мутафаккирларини
фикрича, борлиқ
Ибн Сино фикрича борлиқнинг
асоси “вужуди вожиб”
яъни Оллоҳдир. Вужуди вожиб
бу биринчи моҳият.
Унинг мавжудлиги сабабини
бошқа нарсалардан қидириш
ноўрин. Чунки биринчи сабаб
унинг натижаси бўлган
хилма хил жараёнларнинг
моҳиятига боғлиқ бўла олмайди
Форобийнинг фикрича
борлиқ иккига бўлинади
“Вужуди вожиб” барча
мавжуд ёки пайдо
бўлиши мумкин бўлган
нарсаларнинг биринчи
сабаби
“Вужуди мумкин”
эса доимо
ўзгаришда, зиддиятли
муносабатларда бўлиб,
унда барча нарсалар
оддийдан мураккабга,
тартибсизликдан
тартиблиликка
қараб ҳаракат қилади