Operativ byudjet Reja

5-rasm. Budjet munosabatlarining qonuniy-huquqiy asoslari.
O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining buyrug’i bilan tasdiqlangan “Davlat Budjetining pul mablag’larini rejalashtirish va boshqarish tartibi to’g’risidagi nizom” (06.05.2010 y.№39);
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining buyrug’i bilan tasdiqlangan “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining axborot tizimida shaxsiy g’azna hisobvaraqlarini yuritish qoidalari” (24.03.2016 y. №21);
O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining buyrug’i bilan tasdiqlangan "O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi va uning hududiy bo’linmalarida
Budjetdan mablag’ oluvchilarning shaxsiy g’azna hisobvaraqlarini ochish, yopish va yuritish qoidalari" (17.12.2012 y.№86);
Moliya Vazirligi va G’aznachiligining yo’riqnomalari, buyruqlari, xatlari va h.k.
Mamlakatimizda budjet tizimi munosabatlari bugungi kunga qadar "Budjet tizimi to’g’risida"gi va "Davlat Budjetining g’azna ijrosi to’g’risida"gi qonunlar hamda shu sohaga tegishli qator normativ-huquqiy hujjatlar bilan tartibga solib kelinmoqda edi. Bu esa alohida me’yorlarning turlicha talqin qilinishiga va ularni amalga oshirishning murakkablashuviga olib kelmoqda edi.
Keyingi yillarda mamlakatimizda davlat moliyasini boshqarishning huquqiy asoslarini takomillashtirish, Budjet siyosati ustuvor yo’nalishlarini tartibga solish maqsadida keng ko’lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Davlat moliyasini boshqarish doirasidagi islohotlar, Budjet qonunchiligini takomillashtirish, uni xalqaro me’yorlar talablariga moslashtirish borasidagi muhim o’zgarishlardan biri O’zbekiston Respublikasi Budjet kodeksining qabul qilinishi bo’ldi.



B) Budjet mexanizmining shakllanishi quyidagi omillar
ta’sirida vujudga keladi:

D) Budjetni taqdim etishning shakllari va uslublari:
1) Aniq(shaffof)lilik - siyosiy demokratik asosga ko’ra, amaldagi hokimyat saylov orqali tanlangan shaxslar tomonidan amalga oshiriladi. Shunday ekan, budjet loyihasi shunday tuzilishi kerakki, hatto oddiy mutaxassis bo’lmagan kishi uchun ham tushunarli bo’lishi kerak.

1974-yildagi «Budjet to’g’risida» gi qonun orqali o’rnatilgan targ’ibotlar doirasida, Kongress parallel rezolyutsiya qabul qilib, bu rezolyutsiya budjetning umumiy qolipini o’rnatdi (parallel rezolyutsiya – bu Kongressning ikkala palatasi ham tomonidan olib boriladigan, lekin prezident imzosini talab qilmaydigan xattiharakat). Rezolyutsiya budjetning «yorug’-sezgir qog’ozga ko’chirilgan nusxa» si (chizmasi) dir, unda jami budjet raqamlari-kirimlari, budjetga oid vakolatlar (hukumatga xarajatlar bo’yicha majburiyatni yuklash vakolati), chiqimlar (g’aznadan amalda sarflangan mablag’lar miqdori), umumiy maqsadli ko’rsatkich (budjetning tanqisligi yoki ortiqcha miqdori hosil bo’lishi, agar mavjud bo’lsa) hamda hukumat qarzdorliklari ko’rsatiladi.


Xulosa
Shuni alohida qayd etish lozimki, O’zbekiston Respublikasi budjet kodeksida turli darajadagi budjetlarning vakolatlari chegaralanib, budjetlararo munosabatlar tizimi takomillashtirilgan.
Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Budjet kodeksining “Budjetlararo munosabatlar” nomli 20-bobida budjetlararo munosabatlar tushunchasi,
budjetlarning darajalari o’rtasida daromadlar va xarajatlarni o’tkazish, budjetlararo transfertlarning shakllari, subventsiyalar, o’tkazib beriladigan daromadlar, dotatsiya, budjetlararo o’zaro hisob-kitoblar, budjetlararo transfertlarni o’tkazish tartibi, budjet ssudasi shaklidagi budjetlararo transfert, aylanma kassa mablag’lari, Qoraqalpog’iston Respublikasi budjetiga, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy budjetlariga qo’llaniladigan cheklovlarga to’xtalib o’tilgan.
O’zbekiston Respublikasi respublika budjetining tumanlar va shaharlar budjetlari bilan;

• 
  davlat maqsadli jamg’armalari budjetlarining tumanlar va shaharlar budjetlari bilan;
  
• 
  Qoraqalpog’iston Respublikasi respublika budjetining, viloyatlar viloyat budjetlarining va Toshkent shahri shahar budjetining bir- biri bilan, shuningdek boshqa ma’muriy-hududiy birlikning tumanlari va shaharlari budjetlari bilan;
  
• 
  tumanlar va shaharlar budjetlari o’rtasida o’zaro munosabatlariga yo’l qo’yilmasligi belgilab qo’yilgan.
  

Alohida qayd etish lozimki, respublikamizda Qoraqalpog’iston Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy budjetlariga qo’llaniladigan cheklovlar huquqiy jihatdan mustahkamlab qo’yilgan.
Jumladan, Budjet kodeksining 142-moddasiga muvofiq, Qoraqalpog’iston Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy budjetlari balanslashtirilgan daromadlar va xarajatlarga ega bo’lishi lozim. Qoraqalpog’iston Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy budjetlari taqchilligiga yo’l qo’yilmaydi.
Qoraqalpog’iston Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy budjetlarini qabul qilish va ijro etishda:

• 
  mablag’lar jalb qilishni amalga oshirishga, yuqori turuvchi budjetlardan budjet ssudalari olish bundan mustasno;
  
• 
  tasdiqlangan budjetdan ajratilgan mablag’lardan ortiq xarajatlarni amalga oshirishga;
  
• 
  tegishli budjetlar mablag’lari hisobidan boshqa yuridik va jismoniy shaxslar foydasiga moliyaviy kafolatlar va kafilliklar berishga;
  
• 
  yuridik va jismoniy shaxslarga budjet ssudalari va kredit liniyalari berishga yo’l qo’yilmaydi.
  

Mamlakatimizda kechayotgan iqtisodiy taraqqiyot jarayonlari, tadbirkorlar va ishbilarmonlarga yaratilayotgan qulaylik va imtiyozlar hamda soliq qonunchiligini takomillashtirish borasidagi islohotlar yangi Soliq kodeksini ishlab chiqish zaruriyatini yuzaga keltirdi va u 2008-yilning 1-yanvaridan amalga kiritildi.
2007-yilgacha amalda bo’lgan Soliq kodeksi 135 moddadan iborat bo’lib, soliq munosabatlarini tartibga solishda u bilan birga yo’riqnoma, nizom va tartiblar ham qo’llanilar edi. Soliq qonunchiligiga tez-tez o’zgartishlar kiritilishi va soliq normalarining boshqa me’yoriy huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinishi noaniqlik, tushunmovchilik va soliq normalarining har xil talqin qilinishiga olib kelib, bu aksariyat hollarda soliq to’lovchilarning haqli e’tirozlariga sabab bo’lardi.
Yangi Soliq kodeksi soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni belgilash, joriy etish, hisoblab chiqarish hamda O’zbekiston Respublikasining Davlat budjetiga va davlat maqsadli jamg’armalariga to’lash bilan bog’liq munosabatlarni, shuningdek soliq majburiyatlarini bajarish bilan bog’liq munosabatlarni tartibga soladi. Kodeks 64 bob, 392 moddadan iborat bo’lib, u soliq masalalarini tartibga soluvchi barcha me’yor va qoidalarni mujassamlashtirgan va to’g’ridan-to’g’ri amal qiluvchi hujjatga aylandi. Jumladan, yangi kodeksda Prezidentimizning iqtisodiyotni liberallashtirishga qaratilgan Farmon va qarorlarida bayon etilgan normalar to’liq ifoda topgan.