Operatsion sistemalar. Os túrleri hám basqıshları

Windows 98 operatsion (ámeliy) sistema. Azelde, bul operatsion sistemanı Memphis, keyininen Windows 97 dep ataldı, biraq Microsoft kompaniyası, operatsion sistema múddetinde, 1997 jılda tayın bolmaǵanlıǵı sebepli, onıń atınıń ózgertiwge májbúrli. Windows98 kóplegen jańa texnologiyalardı quwatlaw imkaniyatın beredi, sonday-aq, FAT32, AGP, MMX, USB, DvD hám ACPI texnologiyalardı da. Onıń eń sezilerli ózgesheligi bolıp, veb- brauzer (Internet Explorer) ni operatsion sistema menen uyqaslastırıwshı, «Aktiv jumıs stoli» (Active Desktop) túsinigi boladı.
Windows 2000 operatsion (ámeliy) sisteması. Microsoft Windows operatsion sistemaları safidagi ónim, Windows NT operatsion sisteması, ámeliy sistemasınıń rawajlanıwlastırılgan markası. Windows 2000 ni kóbinese W2 K formasında belgilenedi. Windows 2000 operatsion sisteması, ámeliy sistemasınıń tórt markası bar:
Professional - stoldagi hám mobil sistemalar ushın operatsion sistema. Qóllanbalardı isletiw, Internet menen jalǵanıw, fayllar, printerler hám tarmaq resurslarınan erkin paydalanıw ushın isletiledi.
Server-veb-server tiykari’nda ha’m, ma’halliy tarmaq serveri retinde de isletiledi.
Advanced Server-biznes-qóllanbalar va elektron tijorat ushın ishlatiladi. Windows 2000 Server standart rusumidan yuqori masshtablanuwshan’li’q ha’m erkin paydalani’w qolaylıǵı menen ajralıp turadı.
Datacenter Server-yuqori tezlikda ishlaydigan, u’lken ko’lemdegi maǵlıwmatlarg’a islew beriw talap qilinatug’ı'n kompyuter tarmaqlarında paydalanıw ushın jaratılǵan.
Windows CE operatsion (ámeliy) sisteması. Microsoft Windows operatsion sisteması, ámeliy sistemasınıń mobil PDA (personal digital assistants) ga uqsas kompyuterler ushın, qısqartirilgan markası, Windows CEnin’ grafik interfeysi Windows 95 ge uqsas.
Windows NT operatsion (ámeliy) sisteması. Windows New Technology (Windowsdıń jańa texnologiyası ) 32-bitli operatsion sistema bolıp, Microsoft korporatsiyasi tárepinen Windows 95 hám MS-DOSlarnin’ ornına usınıs etilgen. Windows NTnin’ auditoriyası, kúshli operatsion sistemaǵa talabı bolǵan, paydalanıwshılardıń eń qızıǵıwshı 10% bólegi bolıp tabıladı. Windows NTnin’ tiykarǵı ústemshilikleri tómendegiler bolıp tabıladı:
funksional uyqaslıq ;
mobillik;
masshtablanuvchanlik;
sistemanıń basqarilishi;
ashıq interfeys;
sanaat standartların quwatlaw.
Windows NT dıń eki markası ámeldegi: Windows NT Server, tarmaqlarda server retinde islew ushın hám Windows NT Workstation bólek yamasa klient jumıs stansiyaları ushın islengen. Windows XP operatsion (ámeliy) sisteması. Microsoft korporatsiyasi tárepinen 2001 jılda usınıs etilgen operatsion sistema. Microsoft, Windows XPni Windows 95 shıǵarılǵannan berli eń zárúrli programmalıq ónim dep atadi. Windows XP, Windows 2000 dıń ózeginde qurılǵan bolıp, jańa sırtqı ańlatpaǵa hám grafik interfeyske iye. Windowstıń aldınǵı markalarına salıstırǵanda óz-ara joqarı turaqlılıq hám isenimlilikti sáwlelen’enlestirgen. Windows XPnin’ eki markası ámeldegi: Home hám Professional. Microsoft hár eki markanıń mobilligine úlken itibar qaratdı, sonday-aq, qosdı. Sımsız tarmaqlarǵa jalǵanıw ushın “plug- and-play” quralın da, Windows Xpda «XP» «eXPerience»ni ańlatadı.
Android
Android (grekshe sóz bolıp, eki buwınlı — «erkek» hám «uqsaw») — adam sapa robot mánisin bildiredi. Bálki mine sol sebepli Android operatsion sisteması logotipinde robot suwretlangan Android operatsion sistemasınıń jaratılıwı tariyxı 2002-jıllardan baslanǵan. Mine sol dáwirde Google korporatsiyasi jaratıwshıları E. Rubinning programmalıq islenbeleri kompleksi menen qızıqıp qaladılar. Daslep mobil qurılmalar ushın jańa operatsion sistemanı jaratıw joybarı menen úlken jasırınlıq astında TAndroid Inc. Kompaniyası shuǵıllanǵan, bul kompaniyanı keyinirek Google satıp aladı. Android — Linux yadrosına tiykarlanǵan kommunikatorlar, planshetli kompyuterler, elektron kitaplar, cifrlı muzıka úskeneleri, qol saatları, netbuklar hám smartbuklar ushınportativ (tarmaqlı ) operatsion sistema bolıp tabıladı. Daslep, Android Inc. kompaniyası tárepinen jaratıla baslanǵan, onı keyinirek Google satıp alǵan. Keyinirek Google Open Handset Alliance (OHA) alyansini quradı, ol házirde de platformani qollap-quwatlaw hám jáne de rawajlandırıw menen shuǵıllanadı. Android Google tárepinen islep shıǵılǵan kitapxana arqalı qurılmanı basqarıwshı Java-qosımshasın jaratılıwma múmkinshilik beredi. Android Native Development Kit Si hám basqa tillerde jazılǵan qosımshalardı jaratadı. 2012-jıldıń úshinshi shereginde sotilgan smartfonlardıń 75 procentinde Android operatsion sisteması ornatılǵan. HTC Dream (T-Mobile G1) — Android OT tiykarında birinshi smartfonı Jańalıqlar kiritiliwi tariyxı 2008-jıl sentyabr ayında birinshi versiyası shıǵarılǵannan keyin sistemaǵa bir neshe jańalıqlar kiritiliwi júz boldı. Bul jańalıqlar ádetde, anıqlanǵan qátelerdi ońlaw hám sistemaǵa jańa funksiyanı kirgiziw menen baylanıslı boldı. Sistemanıń hár bir versiyasiyangilik retinde óziniń kodlı atı menen ataldı. Kod atları álippe tártibinde berildi. 2012-jıl noyabr ayına kelip, sistemanıń 14 versiyası jaratıldı. Aqırǵı versiyası — 4. 1 Jelly Bean («qo'shimchasi menen shaynaw júzim sortı») dep at berildi. HTC kompaniyası tárepinen jaratılǵan HTC Dream smartfonı (T-Mobile G1 atı astında rásmiy T-Mobile mobil baylanıs operatorı tárepinen jaratılǵan ) Android basqarıwı astında isleytuǵın birinshi qurılma boldı, onıń prezentaciyası 2008 - jıl 23-sentyabr kúni bolıp ótti. Kóp ótpey, smartfonlar basqa óndiriwshileri tárepinen Android tiykarında qurılma islep shıǵarıw qálewi menen kóplegen shaqırıwlar kelip tusha basladı. Planshetlaruchun mólsherlengen Android úshinshi (Honeycomb) versiyası shıǵıwı menen barǵan sayın kóbirek óndiriwshiler bul platformada planshetler islep shıǵarıwların daǵaza ete basladılar. Smartfonlar hám planshetlerden tısqarı Android operatsion sistemasın basqa qurılmalarǵa da ornata basladılar. Mısalı, 2009 -jıl aqırında Android tiykarında isleytuǵın birinshi fotoramka sawdaǵa shıǵarıldı. 2011-jıl iyun ayında Italiyanıń BlueSky kompaniyası Android operatsion sisteması basqarıwı astında isleytuǵın i'm Watch intellektuallıq qol saatların óndirisin xabarladı. 2012-jıl avgust ayında Nikon Google platformasida isleytuǵın jáhánda birinshi foto kamerasın usınıs etdi. Bunnan tısqarı, ǵayratkor Androidni qatar ataqlı qurılmalarǵa kóshirip ótkerip engizdiler, olar arasında mısal ushın, Windows Mobile HTC Touch Dual hám HTC TyTN II platformasidagi smartfonlar bar, olarda Android emulyatsiya rejiminde jumısqa salınǵan. Maemoda isleytuǵın — Nokia N810 hám Nokia N900 (Nitdroid atlı port ) internet-planshetleri — Windows Mobile operatsion sistemasında, MeeGo, hám HTC HD2 platformasida isleytuǵın Nokia N9 smartfonları sıyaqlı qurılmalarǵa tolıqqonli kóshirip ótkeriw de ámelge asırıldı, olarda Android operatsion sistemasın micro SD-kartalar retinde ishki NAND-yad retinde de jumısqa salıw múmkin. Usınıń menen birge, ornatılǵan sistema tolıq, hesh bir sheklenishlarsiz funksionallıqqa iye. Bulardan tısqarı, Android operatsion sistemasın Apple qurılmalarına — iPhone, iPod Touch hám iPad larga Openiboot atlı arnawlı programma járdeminde ornatıw tabıslı tájiriybesi de ámeldegi, ol bul qurılmalarda túrli operatsion sistemalardı, sonday-aq, Android operatsion sistemasın da jumısqa salıw ushın mólsherlengen. Bada operatsion sistemasındaǵı qurılmalarda sheklengen funksiyaları menen dáslepki proshivkalari payda bolıp atır. Koolu kompaniyası Neo Free Runnerga Androidni ornatıw menen shuǵıllanıw menen birge, qayta ornatılǵan Google mobil platformasi menen bul smartfonlardı satıwda óz biznesin rawajlantirmoqda. Koolu kompaniyasınan Neo Free Runnerga birinshi rásmiy hám ulıwma paydalanıw ushın Android ornatılıwı beta-relizi 2008-jıl dekabr ayında bolıp ótti. Android x86 arxitekturasına da kóshirip ótkerilgen. Ústemshilikleri : Birpara túsindiriwlovchilar Android qatar jaǵdaylarda veb-syorfing, Google Inc. servisleri menen sáykesligi sıyaqlı hám basqa qásiyetleri menen óz básekichilaridan biri Apple iOS kompaniyasına qaraǵanda ózin jaqsı kórinetuǵın etiwin aytadılar. Android, iOS ga salıstırǵanda ashıq platforma esaplanadı, bul jaǵday ol jaǵdayda kóbirek funksiyalardı ámelge asırıwǵa múmkinshilik beredi. iOS hám Windows Phone 7 den ayrıqsha túrde, Androidda fayllardı qabıllaw hám uzatıwǵa da múmkinshilik jaratıwshı Bluetooth aǵımın tolıq ámelge asırıw bar. FTP-serverin, tarmaqqa jalǵanıw noqatı rejimi (PAN xızmeti) hám Bluetooth arqalı gruppalı birinshi dárejeli tarmaqtı (GN xızmeti) ámelge asırıw bar. Android-apparatlarında, ádetde, USB hám yad kartaların almastan turıp basqa uzatıw usılları tezlik sheklenishlaridan qaramastan kompyuter faylların tezlikte telefonǵa kóshiriwge múmkinshilik jaratıwshı, MicroSD-kardrider ámeldegi; bunnan tısqarı, iOS hám Window Phone 7 sinxronlashtirish programması (iTunes hám Zune), arqalı ámelge asırıwdan tısqarı, qandayda bir-bir fayllardı telefonga/telefondan tuwrıdan-tuwrı uzatıw múmkin emes, Android operatsion sistemasındaǵı telefonlar bolsa yad kartası fayllar sistemasın USB mass storage device («fleshka») sıyaqlı uzatıw múmkinshiligine iye. Aldınan programmanı " tekserilmegen dereklerdan" (mısal ushın, yad kartasınan ) ornatıw qadaǵan etnishiga qaramay, bul sheklew apparat sazlawlarında turaqlı qurallar járdeminde óshiriledi, bul jaǵday bolsa internet-jalǵanıwlarsız programmalardı telefonlar hám planshetlerge ornatıwǵa múmkinshilik beredi (mısal ushın, Wi-Fi-jalǵanıw noqatlarına iye bolmaǵan hám ádetde júdá qımbat turatuǵın mobil internetge pul jumsawdı istamaydigan paydalanıwshılar ushın ), hám de barlıq qálegenlerge Android ushın qosımshalardı biypul jazıw hám óz apparatında test sınaqlarınan ótkeriw imkaniyatın beredi, usınıń menen birge, iOS hám Windows Phone 7 de hátte óz programmaların tarqatıw qálewi bolmaǵanda da joybarshınıń atap kórsetiw dizimin satıp alıwı kerek bolar edi. Android ARM, MIPS, x86 sıyaqlı túrli apparatlı platformalarda paydalanıw múmkin. Qosımshalar basqa alternativ Google play magazinlari ámeldegi, mısal ushın Amazon'dan Appstore for Android, Opera Store, Yandex. Store. Android rawajlanıwı tariyxı : 2005-jıl iyul — Google kompaniyası Android Inc. kompaniyasın satıp aldı. 2007-jıl 5-sentyabr — Open Handset Alliance (OHA) kompaniyalar toparı islengenligi rásmiy daǵaza etildi, onıń maqseti mobil qurılmalar ushın ashıq standartlardı islep shıǵıw esaplanadı. Házirgi kúnde OHA 34 kompaniyalardı birlestiradi, olar arasında úlken T-Mobile mobil baylanıs operatorları, HTC, Intel, Sprint Nextel, KDDI, NTT DoCoMo, China Mobile sıyaqlı mobil qurılmalar óndiriwshileri, Broadcom, Marvell, NvIDIA, Qualcomm, SiRF, Texas Instruments, LG, Motorola, Samsung Electronics mikrosxemalar joybarshıları hám de IT-industriyası jáhán náháni hám birlespediń ideologik jetekshilerinen biri, Google kompaniyası bar.

Ádebiyatlar

Tanenbaum E. Sovremennie operatsionnie sistemi - SPb.: Izd. Piter, 2002.

Allanıń sıpatlarınıń biriov A Info'rmatika va axbo'ro't texnologiyalari. Tóskent. " Oqıtıwshı". 2002 y
Ahmedov A, Toyloqov N. Info'rmatika. Tóskent. “O''zbekisto'n”. 2002 y
Leont'ev V. P. Noveyshaya entsiklopediya personal'nogo kompyutera.-M: Izd. OLMA-PRESS, 2003.